ظرفیت‌ها و چالش‌های صنعتگران در منطقه چابهار
چابهار، به‌عنوان دروازه طلایی ایران برای تولید، صنعت و تجارت، فرصتی بی‌بدیل در دل خود جای داده که می‌تواند نقشه اقتصادی کشور را دگرگون سازد. این منطقه با موقعیت جغرافیایی استراتژیک و دسترسی به آب‌های آزاد، ظرفیت‌های گسترده‌ای در حوزه‌های گوناگون صنعتی، لجستیکی و تجاری دارد که می‌تواند به نقطه اتکایی قوی برای توسعه اقتصادی و صنعتی ایران تبدیل شود. اما در میان این ظرفیت‌های طلایی، واقعیت‌هایی وجود دارد که نشان می‌دهد هنوز راهی طولانی برای تبدیل این فرصت به موفقیت واقعی وجود دارد. نقش چابهار، فراتر از یک بندر ساده است؛ این منطقه به هاب کلیدی اتصال ایران به بازارهای جنوب شرق آسیا، آسیای مرکزی و اوراسیا تبدیل شده که توانسته با ایجاد زیرساخت‌های حمل‌ونقل پیشرفته، راه‌های ترانزیتی نوینی را باز کند. با این حال، چالش‌های فراوانی همچون طولانی بودن روند صدور مجوزها، کاستی‌های زیرساختی و مشکلات انرژی سد راه رشد سریع‌تر چابهار شده است. این مسائل نه تنها سرمایه‌گذاران را به تامل وادار کرده، بلکه ممکن است در بلندمدت گریبانگیر توسعه پایدار منطقه شود. از سوی دیگر، تحقق وعده‌های سنگین مانند راه‌اندازی شهرک‌های پتروشیمی و فولاد مکران، اگرچه نویدی برای آینده است، اما نیازمند مدیریت قوی، شفافیت و هماهنگی بین نهاد‌های مختلف است تا این ظرفیت‌ها به ثمر بنشیند. در وضعیت کنونی، چابهار همچنان به چشم فرصتی عظیم برای تولید و تجارت نگاه می‌شود، اما باید مراقب بود که این فرصت طلایی به‌دلیل مشکلات ساختاری از دست نرود و صدای سرمایه‌گذاران و فعالان اقتصادی منطقه شنیده شود. صمت در این گزارش نگاهی دارد به ظرفیت‌ها و چالش‌هایی که صنعتگران در منطقه آزاد چابهار دارند که در ادامه می‌آید.
چابهار دروازه طلایی تولید
وحید امیدوار، رئیس خانه صنعت و معدن استان سیستان و بلوچستان: چابهار به‌عنوان منطقه‌ای با ظرفیت‌های فراوان در زمینه سرمایه‌گذاری صنعتی، جایگاه مهمی در نقشه اقتصادی کشور دارد، اما این ظرفیت عظیم با موانعی مانند روند طولانی صدور مجوزها، شرایط سخت اقلیمی و ناترازی انرژی مواجه شده که مسیر توسعه آن را به‌شدت پیچیده کرده‌اند. ادامه این مشکلات علاوه بر اختلال در پیشرفت صنعتی، انگیزه سرمایه‌گذاران را کاهش داده و نارضایتی فعالان اقتصادی منطقه را افزایش خواهد داد.
یکی از مهم‌ترین چالش‌ها در این منطقه، طولانی بودن فرآیند دریافت مجوز است که باعث اختلالاتی شده و بعضا شاهدیم که متاثر از این چالش برخی از واحدهای صنعتی به صورت غیررسمی و بدون مجوز قانونی فعالیت کنند. این وضعیت نه تنها مشکلات قانونی به همراه دارد، بلکه فضای رقابت را نابرابر کرده و در نهایت به کاهش کیفیت تولیدات منجر می‌شود. علاوه بر این، این چالش اثرات منفی فراوانی بر اقتصاد محلی و اجرای پروژه‌های تولیدی خواهند گذاشت. از این رو انتظار می‌رو روند مجوز دهی تسهیل شود.
از سوی دیگر شرایط جوی چابهار با رطوبت بالا، تاثیر زیادی بر شرایط ماشین‌آلات صنعتی دارد؛ استهلاک زودهنگام تجهیزات موجب افزایش هزینه‌های نگهداری و تعمیر می‌شود و این هزینه‌های اضافی به نوعی بار مالی بر دوش واحدهای صنعتی است که قادر به انتقال آن به نرخ نهایی محصولات نیستند. این مسائل باعث کندی فرآیند تولید و کاهش بهره‌وری می‌شود.
چالش بعدی به هزینه حمل‌و نقل برمی‌گردد. فاصله زیاد چابهار با مرکز استان و سایر بازارهای اصلی، منجر به افزایش قابل‌توجه هزینه‌های حمل‌ونقل مواد اولیه و محصولات شده است. مسافت طولانی حدود ۷۰۰ کیلومتر با مرکز به معنای تحمیل هزینه‌های اضافی به تولیدکنندگان است که توان رقابت آنها را در بازارهای داخلی و خارجی کاهش داده و به موانع جدی در مسیر توسعه صنعتی منطقه تبدیل شده است.
یکی دیگر از معضلات مهم چابهار، موضوع ناترازی انرژی است. باوجوداینکه مصرف برق صنعتی در این استان کمتر از ۴درصد است، قطعی‌های مکرر از عوامل بازدارنده مهم در روند تولید به شمار می‌رود. این موضوع باعث شده تا واحدهای صنعتی با کمبود مداوم انرژی مواجه شده و فرآیند تولید آنها تحت تاثیر قرار گیرد. کمبود نیروی متخصص و لزوم آموزش نیروهای بومی، معضل دیگری است که توسعه صنعتی چابهار را کند کرده است. مهاجرت نیروهای کارآمد و کمبود کارشناسان ماهر به‌عنوان مشکل اساسی پیش روی صنایع شناخته شده که بدون رسیدگی به آن نمی‌توان انتظار توسعه پایدار داشت.
با وجود تمام این مشکلات، موقعیت جغرافیایی ویژه چابهار و دسترسی به بازارهای منطقه‌ای و بین‌المللی، این منطقه را به گزینه‌ای جذاب برای سرمایه‌گذاری صنعتی تبدیل کرده است. این ظرفیت‌های منحصر به فرد چابهار پیامدهای مثبت زیادی در تعاملات اقتصادی و توسعه جنوب شرق کشور خواهد داشت. تسهیل فرآیندهای اداری و سرعت‌بخشی به صدور مجوزها از مهم‌ترین اقداماتی است که می‌تواند در بهره‌برداری از ظرفیت‌های منطقه نقش موثری ایفا کند. در این میان همچنین اصلاح ساختار اداری می‌تواند موجب افزایش تمایل سرمایه‌گذاران داخلی و خارجی به سرمایه‌گذاری در چابهار شود.
تقویت زیرساخت‌های حمل‌ونقل کالا به ویژه در بخش بندری که شامل تجهیز به جرثقیل‌ها و لیفتراک‌های تخصصی است، یکی از کلیدی‌ترین نیازهای منطقه است. توسعه این زیرساخت‌ها باعث تسریع در فرآیند تخلیه و بارگیری کالا شده و به افزایش ظرفیت صادرات کمک می‌کند.
پروژه‌های بزرگ صنایع پتروشیمی و فولاد مکران که در این منطقه در حال تکمیل هستند، در سال‌های آینده اثرات مثبت خود را در رونق اقتصادی و صنعتی چابهار نشان خواهند داد. این پروژه‌ها افق جدیدی از پیشرفت و جذب سرمایه را به روی منطقه گشوده‌اند و می‌توانند به قطب تولید ملی تبدیل شوند.
در نهایت، شفافیت، هماهنگی بین نهادها و حمایت‌های مستمر می‌تواند راهگشا باشد تا چابهار با رفع موانع پیش رو، به جایگاه واقعی خود در اقتصاد کشور دست یابد و سرمایه‌گذاران بیشتری را جذب نماید. توسعه متوازن زیرساخت‌ها و نیروی انسانی متخصص نیز شرط لازم برای پایداری این روند است.
چابهار قطب نوین اقتصاد ایران می‌شود
حسام‌الدین یوسفی، مدیر صنایع منطقه آزاد چابهار: چابهار به‌عنوان یک منطقه آزاد تجاری-صنعتی، جایگاه ویژه‌ای در اقتصاد دریامحور کشور دارد که توجه به ساختار تولیدی آن، کلید درک بهتر نقش این منطقه است. تولید در این منطقه به دو بخش اصلی تقسیم می‌شود: صنایع بزرگ که در اقتصاد ملی سهم بسزایی دارند و صنایع کوچک و متوسط که بیشتر در اقتصاد محلی نقش‌آفرینی می‌کنند. این ترکیب متنوع در کنار فرصت‌های صادراتی گسترده، چابهار را به قطبی مهم در اقتصاد کشور تبدیل کرده است. درحال‌حاضر چابهار میزبان قطب سوم پتروشیمی ایران به‌نام شهرک پتروشیمی نگین مکران، مجتمع فولاد مکران و پروژه سرمایه‌گذاری شرکت ملی مس ایران است. نخستین واحد پتروشیمی منطقه در سال آینده به بهره‌برداری می‌رسد و فاز اول پروژه فولاد نیز در دستور کار است و تمامی این طرح‌ها با هدف توسعه صادرات و تکمیل زنجیره‌های تولید مرتبط به پیش می‌روند. این پروژه‌ها نه تنها حجم سرمایه‌گذاری‌ها را افزایش داده‌اند، بلکه افق روشنی برای توسعه پایدار اقتصادی منطقه ترسیم کرده‌اند. ورود چابهار به حوزه انرژی‌های تجدیدپذیر، به ویژه سرمایه‌گذاری در تولید سلول‌های خورشیدی، نشان‌دهنده تعهد این منطقه به توسعه پایدار است. این روند ضمن آنکه اقتصاد منطقه را متحول می‌کند، می‌تواند به‌عنوان نمونه‌ای موفق برای دیگر مناطق کشور مطرح شود و نقش مهمی در کاهش وابستگی به منابع انرژی فسیلی داشته باشد.
مزیت‌های لجستیکی چابهار بسیار چشمگیر است. این منطقه یکی از چهار شهر لجستیکی ایران محسوب می‌شود که به‌واسطه زیرساخت‌های حمل‌ونقل متنوع از جمله بندر شهید بهشتی به‌عنوان دروازه ارتباطی اقیانوسی ایران، مسیر ریلی در حال توسعه و کریدورهای مهم ترانزیتی، مرکزی حیاتی در تجارت بین‌المللی شده است. این موقعیت بی‌نظیر چابهار را به نقطه تلاقی کریدورهای شمال-جنوب و شرق-غرب تبدیل کرده و مزیتی استراتژیک برای تولیدکنندگان فراهم می‌کند.
چابهار به‌واسطه نزدیکی به کشورهای شرق آسیا، عضوهای اتحادیه اقتصادی اوراسیا، شرق اروپا، افریقا و بازارهایی مانند پاکستان، هند و چین، امکان دسترسی آسان به بازارهای بزرگ منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای را دارد. این مزیت لجستیکی نقش کلیدی در توسعه صادرات و ورود سرمایه‌گذاری‌های خارجی ایفا می‌کند. حضور پررنگ سرمایه‌گذاران خارجی از جمله در حوزه بسته‌بندی، فرآوری مواد غذایی، صنایع پتروشیمی، لوازم الکترونیکی، صنایع ساختمان و شیلات، نمودی از ظرفیت گسترده چابهار در جذب سرمایه و توسعه صنعتی است. با وجود این، بخشی از این صنایع بازار صادراتی متنوعی مانند پاکستان، عمان و امارات دارند و آماده چاپ نخستین محموله صادراتی به بازار اروپا هستند.
مذاکرات جاری برای استقرار صنایع تخصصی کشورهای اوراسیا و شرق آسیا در چابهار نشان از اهتمام بین‌المللی برای تقویت موقعیت صنعتی منطقه دارد. پروژه تولید دارو به صورت اختصاصی برای صادرات نمونه‌ای از این همکاری‌هاست که چشم‌انداز تولید صادرات‌محور را در این منطقه تقویت می‌کند. چابهار به‌عنوان پل ارتباطی اقتصادی بین ایران و پاکستان شناخته می‌شود؛ جایی که هزینه بالای انرژی پاکستان عامل جذب سرمایه‌گذاران این کشور برای تولید محصولات در چابهار شده است. الحاق محدوده ریمدان به منطقه آزاد، فرصتی برای افزایش تعاملات تجاری دو کشور و ایجاد پایانه صادراتی مهم در نقطه صفر مرزی پاکستان به وجود آورده است.
علاوه بر موقعیت جغرافیایی، حمایت‌های قانونی نیز از دیگر نقاط قوت چابهار است. قوانین تسهیل‌کننده و معافیت‌های مالیاتی برای سرمایه‌گذاران، پشتوانه‌ای مهم برای جذب سرمایه و توسعه اقتصادی پایدار به شمار می‌رود که به جذب سرمایه‌های کلان کمک می‌کند. به طور خلاصه، چابهار با ترکیب ظرفیت‌های صنعتی، لجستیکی و حمایتی، فرصت ویژه‌ای برای توسعه صادراتی و صنعتی کشور فراهم کرده است. با تداوم این روند و رفع موانع، این منطقه می‌تواند به پل ارتباط اقتصادی بین ایران و بازارهای گسترده منطقه تبدیل شود و نقش پررنگی در اقتصاد ملی ایفا کند.
سخن پایانی
چابهار با وجود ظرفیت‌های صنعتی و لجستیکی فراوان، همواره فرصتی طلایی برای توسعه اقتصادی کشور معرفی شده است. با این حال، برخی موانع و محدودیت‌های داخلی همچنان سد راه شکوفایی واقعی این منطقه استراتژیک شده‌اند. این موانع که گاهی می‌توان آنها را «تحریم داخلی» نامید، بیش از هر چیز جریان آزاد سرمایه‌گذاری و توسعه زیرساخت‌ها را مختل کرده و باعث شده تا چابهار نتواند آن‌طور که باید جایگاه شایسته‌اش را پیدا کند. این مشکلات نه‌تنها سختی را برای فعالان صنعتی و سرمایه‌گذاران منطقه ایجاد کرده، بلکه آنها را نسبت به آینده ناامید کرده است. با این حال، مردم و فعالانی که با اراده و امید در این عرصه تلاش می‌کنند، شایسته بهترین‌ها هستند و ناگزیرند با وجود ناملایمات، پرچم توسعه را در دست داشته باشند. حمایت‌های واقعی، تسهیل روندها و رفع موانع اداری تنها راهی است که می‌تواند این منطقه را به سرمنزل مقصود برساند و ظرفیت‌های عظیم آن را شکوفا کند. به نظر می‌رسد وقت آن رسیده تا با نگاهی سازنده و همراه با درک اهمیت چابهار در شبکه اقتصادی منطقه و جهان، موانع داخلی را کنار بزنیم و فرصتی واقعی برای چابهار ایجاد کنیم تا این دروازه طلایی ایران در نهایت آن جایگاهی را که حقش است کسب کند و تمام سرمایه‌گذاران و مردم سختکوش منطقه به آینده‌ای روشن و موفق امیدوار باشند.
