«کلاه» ایمنی بر سر خریداران خودرو
ایمنی گمشده صنعت خودرو ایران است. خودروهایی که قرار بود محافظ جان مردم باشند، به خاطر ضعف در استانداردها و بی‌توجهی به ایمنی، بیشتر به معضل زندگی آنها تبدیل شده‌اند. سال‌هاست که مصرف‌کنندگان در انتظار تغییرات بنیادین در صنعت خودرو و بالا رفتن کیفیت محصولات این صنعت هستند، اما همچنان ناچار به خرید و استفاده از خودروهایی هستند که توانایی کافی و لازم برای حفظ جان سرنشینان را ندارند. در دل این معضل، نبود نظارت جدی و شفافیت کافی، کیفیت واقعی خودروها را پنهان نگه داشته و این وضعیت اسفبار به جای اصلاح، تداوم یافته است. در سال‌های اخیر، آمار مرگ‌ومیر ناشی از تصادفات جاده‌ای در ایران به سطحی بسیار نگران‌کننده رسیده است. کارشناسان علت‌های اصلی این حوادث را فرسودگی ناوگان خودرو، کیفیت پایین خودروهای تولید داخل به‌خصوص خودروهای پرفروش و به ظاهر اقتصادی، نبود تجهیزات ایمنی کافی و ضعف زیرساخت‌های جاده‌ای می‌دانند. حال باید پرسید چه زمانی و چگونه قرار است مسئولان نسبت به ارتقای ایمنی خودروها و بهبود زیرساخت‌ها اقدام کنند؟ و مهم‌تر از همه، چه‌کسی پاسخگوی جان‌هایی است که هر روز بر اثر بی‌توجهی به ایمنی و کیفیت خودروها و جاده‌ها از دست می‌رود؟ صمت در این گزارش به بهانه ۷ مهر روز ایمنی با کارشناسان حوزه خودرو در زمینه ایمنی و کیفیت خودروهای تولید داخل گفت‌وگویی داشته که در ادامه می‌خوانید.
کم و کیف ایمن‌سازی در صنعت خودرو
بهبود ایمنی خودروها باید براساس قانون، اطلاعات کسب‌شده از مصرف‌کنندگان، ملاحظات تولید و همین‌طور طرح‌های ویژه صنعت خودروسازی باشد. معمولا متولیان ایمنی در مقررات و قوانین خود، حداقل‌ها را در نظر می‌گیرند اما هدف اصلی برنامه توسعه ایمنی، حداکثرهاست که برای دسترسی به این هدف، سیاست‌های صنعت خودروسازی به‌طور چشمگیری می‌تواند در افزایش ایمنی وسایل نقلیه موتوری اثرگذار باشد. گرچه صنایع خودروسازی کشور تحت پوشش وزارت صمت و تولید بعضی از اجزای خودروها نیز تابع استانداردهای تدوین شده از سوی سازمان ملی استاندارد ایران است، اما این کافی نیست. کشور نیاز به سازمانی دارد که نه‌فقط در زمینه ایمنی خودرو، بلکه در همه زمینه‌های ایمنی سیاست‌گذاری کند. این سازمان باید در امر ایمن‌سازی از اختیارات و بودجه کافی برخوردار بوده و مقررات و قوانین ایمنی میان‌مدت و بلندمدتی را تدوین و به صنایع خودروسازی و سایر مراکزی که خدمات آنها نیاز به ارتقای ایمنی دارد ابلاغ و در اجرای آن نظارت مستمر داشته باشد. جاده‌ها و وسایل نقلیه موتوری کشور ایمن نخواهد شد مگر اینکه سازمان ایمنی مستقل و مقتدری فعالیت‌های آنها را در کنترل خود داشته باشد. مسلم است که راه‌ساز و خودروساز از محصول خود دفاع کرده و سعی می‌کنند معایب و نواقص کار خود را پوشیده نگه دارند. بعضی‌ها استاندارد راه‌های کشور ما را با اروپا برابر می‌دانند و می‌گویند با این جاده‌ها می‌توان سرعت وسایل نقلیه موتوری را به ۱۶۰ کیلومتر در ساعت هم افزایش داد. کدام سازمان باید صحت‌وسقم چنین اظهارنظرهایی را تایید یا رد کند؟
صنایع خودروسازی ما تحت چه شرایط و مقررات ایمنی نوشته‌شده‌ای و براساس کدام تست‌های تصادف، خودرو تولید می‌کنند.
غیر از راهنمایی و رانندگی که وظیفه اجرای مقررات را بر عهده دارد، کدام مرجع ایمن بودن خودروهای تولید داخل یا خودروهای چینی مونتاژ ایران را بازرسی و کنترل می‌کند. شرکت بازرسی کنترل کیفیت استاندارد ایران هم که نظارت بر کیفیت خودروها را برعهده دارد و هر از چندگاه به خودروهای ایرانی و خارجی مونتاژ ایران، بدون ذکر معایب و ایمنی خودروها، نشان لیاقت و شایستگی را تقدیم محصولات خودروسازان کشور می‌کند، نمی‌تواند بر ایمنی خودروها نظارت داشته باشد، چون اگر نظارتی وجود داشت، خودرویی مانند پراید نباید در شهر و جاده‌های کشور تردد داشته باشد. صنایع خودروسازی کشور به‌استثنای خودروهای امریکایی، تمام برندهای معروف و غیر معروف اروپایی و چینی را وارد کشور کرده‌اند و همچنان صنعت مونتاژ را توسعه می‌دهند. بیش از ۱۲ برند چینی وارد کشور شده است که بعضی از آنها از جمله “ام.وی.ام” در تست تصادف و ایمنی موسسه ایمنی بزرگراه‌های امریکا مردود شناخته شده‌اند، اما صنعت خودرو کشور همچنان با تولید آنها، امنیت مردم و جاده‌ها را به خطر می‌اندازند و هیچ سازمانی هم ناظر این ناامنی‌ها نیست.
توصیه می‌شود تحلیلگران تصادفات جاده‌ای از این به بعد در گزارش‌های خود آمار کشته‌شدگان تصادفات جاده‌ای را برحسب نوع و مدل وسیله نقلیه نیز مورد ارزیابی قرار دهند. با این ترتیب می‌توان خودروهای ایمن و ناایمن را شناسایی و در برنامه‌ریزی توسعه ایمنی خودروها از آن استفاده کرد.
ایمنی خودروهای تولید داخل همیشه زیر سوال است
محمدحسین پروانه، کارشناس حوزه خودرو درباره شاخص‌های کیفیت در تولید خودروهای ایمن به صمت اظهار کرد: صنعت خودرو ایران پس از سال‌ها فعالیت، هنوز در زمینه کیفیت خودروها در وضعیت قابل قبولی قرار ندارد که باعث نارضایتی گسترده مشتریان شده است. عوامل متعددی در این وضعیت نقش دارند: از یک طرف، افزایش قیمت‌های غیرقابل کنترل موجب شده خودروسازان نتوانند زیان‌های ناشی از شرایط اقتصادی و تحریم‌ها را جبران کنند و از سوی دیگر، فشار برای افزایش تولید، شرایط را پیچیده‌تر کرده است. پروانه ادامه داد: همچنین، وابستگی شدید به واردات قطعات به‌ویژه از چین، نوسانات ارز و مشکلات مدیریتی، حلقه‌های مفقوده این صنعت را تشکیل داده‌اند و سبب شده‌اند تولیدات بیشتر به سمت خودروهای قدیمی و کم‌کیفیت سوق داده شود. این شرایط تولید محصولات با کیفیت پایین و به طبع با ایمنی کمتر منجر شده است. واقعیت این است که وضعیت ایمنی و کیفیت خودروهای تولید داخل همیشه در ابهام و غیرشفاف است.
تولید بدون کیفیت!
پروانه ادامه داد: همان‌طور که می‌دانید خودروسازان با قیمت‌گذاری دستوری، کمبود نقدینگی و زیان انباشته روبه‌رو هستند که به طبع آنها را از توجه جدی به ارتقای کیفیت دور می‌کند. ضمن اینکه در بحث کیفیت قطعات هم ضعیف هستیم. اگر واقعا دنبال این هستیم که ایمنی خودروهایی که تولید می‌کنیم، افزایش پیدا کند باید در تمام زنجیره تولید خودرو به‌دنبال ارتقای استانداردها و کیفیت باشیم و تمام این موارد را زیر چتر ایمنی خودروهای دنبال کنیم.
پروانه گفت: اگر می‌خواهیم صنعت خودرویی براساس استانداردهای جهانی و ایمن داشته باشیم باید پیش از هر موضوعی روی کیفیت خودروها تمرکز کنیم و براساس یک ساختار و چارچوب درست مولفه‌ها و شاخص‌ها مربوط به استاندارد و ایمنی خودروها را تعریف و اجرا کنیم. تاکید می‌کنم که این گام مهم باید از حلقه ابتدایی زنجیره تولید یعنی مواد اولیه برای قطعه‌ساز شروع شود و تمام حلقه‌های این زنجیره باید با دقت و نظارت بالایی در کنار هم باشند تا در نهایت یک محصول خوب و باکیفیت و با ایمنی قابل‌قبول به بازار عرضه شود.
چشم‌انداز تولید باکیفیت نیست
این کارشناس صنعت خودرو افزود: برای دستیابی به چشم‌انداز تولید خودروهای باکیفیت در صنعت خودرو، ضروری است که استراتژی‌های جامع و کلانی طراحی و اجرایی شوند. این استراتژی‌ها باید بر پایه برنامه‌های عملیاتی مشخص و با ضمانت اجرایی قوی بنا شوند. همچنین، نظارت دقیق بر تمامی مراحل تولید، از فرآیند تامین مواد اولیه تا تولید نهایی خودرو، یک ضرورت اساسی به شمار می‌آید. این نظارت نه‌تنها به تضمین کیفیت محصولات کمک می‌کند، بلکه موجب افزایش اعتماد مشتریان به برندهای داخلی نیز خواهد شد. با ایجاد یک سیستم کنترل کیفیت مؤثر و پایش مداوم، می‌توانیم اطمینان حاصل کنیم که هر مرحله از تولید به استانداردهای لازم پایبند است. علاوه بر این، لازم است که خودروسازان به نوآوری و تحقیق و توسعه توجه بیشتری داشته باشند. سرمایه‌گذاری در فناوری‌های جدید و بهره‌گیری از روش‌های مدرن تولید می‌تواند به بهبود کیفیت خودروها و کاهش هزینه‌ها منجر شود.
متقاضیانی که ایمنی را نمی‌بینند
پروانه در ادامه تاکید کرد: با ایجاد یک چرخه بازخورد مؤثر بین مصرف‌کنندگان و تولیدکنندگان، می‌توانیم نیازها و انتظارات مشتریان را بهتر درک کرده و محصولات را مطابق با سلیقه و نیاز بازار طراحی کنیم. این اقدامات در مجموع می‌توانند به ارتقای کیفیت خودروهای داخلی منجر شوند و باعث افزایش رضایت مشتریان و در نتیجه رشد بازار خودرو شوند. کارشناس حوزه خودرو در پایان گفت: اگر وضعیت تولید خودروهای داخلی را در دهه گذشته با امروز مقایسه کنیم، درمی‌یابیم که از نظر ایمنی پیشرفت‌هایی حاصل شده اما در کیفیت ساخت و دقت مونتاژ هنوز ضعف شدید وجود دارد. اکنون با وجود افزایش قیمت‌ها، تقاضا در بازار از توان تولید بیشتر است؛ بنابراین خودروسازان در شرایطی قرار دارند که کیفیت تولید برایشان تفاوتی ندارد، زیرا محصولاتشان به‌سرعت به فروش می‌رسد. این وضعیت باعث شده انگیزه‌ای برای ارتقاء کیفیت وجود نداشته باشد و خودروسازان با کمترین نگرانی نسبت به کیفیت محصولات، تولیدات خود را عرضه کنند. در نتیجه، چرخه‌ای ناسالم ایجادشده که با وجود تقاضای زیاد، کیفیت واقعی خودروها جایگاه پایینی دارد.
تولید خودرو منطبق بر استانداردهای اجباری نیست
علیرضا محمدزاده، کارشناس حوزه خودرو درباره استانداردهای خودرویی به صمت اظهار کرد: استانداردهای خودرویی ما براساس مجموعه‌ای از معیارهای مورداستفاده برندهای مطرح اروپایی و آسیایی تدوین شده‌اند که هدف اصلی آنها ارتقای کیفیت و ایمنی خودروهاست. اما واقعیت این است که توجه کافی به میزان تطابق خودروها با این الزامات وجود ندارد. در واقع، بیشتر خودروهای تولید داخل از جمله سازه بدنه و پلتفرم، قادر به کسب استانداردهای روز دنیا نیستند. الزاماتی که حدود ۸۵ مورد است، تنها تا حدی کیفیت این خودروها را بهبود بخشیده‌اند. مشکل اصلی اما مربوط به کمبود زیرساخت‌های لازم است که حل آن نیازمند اقدامات بنیادین و اصولی است تا بتوان به بهبود واقعی در صنعت خودرو رسید. بدون اصلاح اساسی در زیرساخت‌ها و ارتقاء فناوری تولید، دستیابی به کیفیت استانداردهای روز جهان در تولیدات داخلی دشوار خواهد بود و تنها کاهش سطح کیفیت محصول را شاهد خواهیم بود.
محمدزاده افزود: در هیچ کشوری استانداردهای خودرویی به‌طور کامل و همزمان در تمام خودروها اجرا نمی‌شود، چراکه بسیاری از این الزامات به صورت آپشنال و غیرالزامی طراحی شده‌اند. بنابراین الزام کردن خودروسازان به رعایت تمامی استانداردها در کشور ما رویه‌ای منطقی نیست، با این حال براساس قوانین موجود، اجرای تعداد مشخصی از این استانداردهای اجباری ضروری است و باید قانون در این زمینه به صورت دقیق رعایت شود. در واقع، قانون‌گذاری در تعیین نوع و میزان اجرای استانداردها نقش مهم و قطعی دارد و باید به‌عنوان ملاک عمل قرار گیرد. این رویکرد باعث می‌شود هم خودروسازان با چارچوب شفاف مواجه شوند و هم کیفیت و ایمنی خودروها به‌تدریج افزایش یابد.
کیفیت در کل زنجیره تامین
این کارشناس حوزه خودرو ادامه داد: قطعا تولید قطعات باکیفیت و استفاده از آنها بر کیفیت خودروها و ایمنی آنها تاثیرگذار است پس وضعیت صنعت قطعه تاثیر زیادی بر صنعت خودرو خواهد داشت. به طبع استفاده از قطعات استاندارد، کیفیت و ایمنی خودرو را ارتقا پیدا می‌دهد و در نهایت خودرو برای سرنشینان آن راحت‌تر و ایمن‌تر خواهد بود.
متاسفانه قطعه‌سازی ما نیز وضعیت مطلوبی ندارد. البته قطعه‌ساز هم این‌گونه عنوان می‌کند که هزینه‌ها بالاست و تولید قطعه باکیفیت، مواد اولیه باکیفیت و گران‌تری را می‌طلبد و تولید قطعه در این سطح برایش صرفه اقتصادی ندارد.
کیفیت پایین و رانندگی بد
محمدزاده در ادامه گفت: اجرای استانداردهای ۸۵ گانه قطعا برای صنعت خودرو و محصولات آن سودمند است، اما چون زیرساخت‌های ما در این بخش کامل نیست، حتی اجرای این الزامات نیز تاثیرچندانی در ارتقای ایمنی و کیفیت خودروها ندارد.
محمدزاده در پایان با اشاره به رانندگی نامناسب در کشور اظهار کرد: تمام موضوع به کیفیت برنمی‌گردد بخشی از آسیب‌هایی که در این بخش می‌بینیم ناشی از فرهنگ رانندگی در کشور است. فرهنگ رانندگی ما آنقدر مشکل دارد و بی‌احتیاطی در آن زیاد است که شاید بتوان گفت ایمن‌ترین خودرو دنیا را هم در ایران تولید کنیم، با عادات رانندگی و فرهنگ ترافیکی که داریم، احتمالا خیلی تاثیر زیادی در کاهش مرگ‌ومیر و تلفات ناشی از تصادفات جاده‌ای نداشته باشد.
سخن پایانی
وضعیت ایمنی خودروهای تولید داخل در کشور ما سال‌هاست محل بحث و نقد بوده، اما این انتقادات تاکنون نتوانسته‌اند تغییر چشمگیری ایجاد کنند. صنعت خودرو هنوز فاصله زیادی با استانداردهای جهانی دارد. این فاصله نه‌تنها به ضعف در کیفیت ساخت خودروها و قدیمی بودن طراحی‌ها برمی‌گردد، بلکه ناکارآمدی زیرساخت‌های جاده‌ای نیز مزید بر علت شده است. از سوی دیگر، عرضه خودرو در مقابل تقاضای بالای بازار و شرایط اقتصادی ویژه کشور، فشار مضاعفی بر تولید وارد می‌کند که در نهایت تقویت کیفیت و ایمنی خودروها را زیر سؤال می‌برد. در این شرایط، اولویت تولید به کمیت معطوف شده و بهبود کیفیت و ایمنی خودروها یا به تعویق افتاده یا به‌طور کامل نادیده گرفته شده است. صنعت خودرو به جای حرکت به سمت ارتقای فناوری و استانداردهای جدید، درگیر مشکلات ساختاری و مدیریتی است و تا زمانی که این مسائل ریشه‌ای اصلاح نشود، شکاف بین صنعت خودرو ایران و استانداردهای جهانی ادامه داشته و ایمنی همچنان گمشده این صنعت باقی خواهد ماند.
