تعلل دولت در رفع مشکلات زیرساختی
مشکلات و چالش‌های حوزه معدن متنوع هستند، اما به‌طورکلی می‌توان آنها را در چند دسته اصلی دسته‌بندی کرد؛ چالش‌های مربوط به اکتشاف، بهره‌برداری و استخراج و همچنین مرتبط با زیرساخت و سرمایه‌گذاری و... . چالش‌های مذکور، به‌مرور زمان، توانسته‌اندآسیب‌های بسیاری را به این بخش مهم اقتصادی وارد کنند و سبب شوند تا تعدادی از معادن کوچک‌مقیاس، تعطیل یا نیمه‌تعطیل شوند. با این حال، درد بزرگ معادن را همه می‌شناسند و کسی به فکر برطرف کردن آن نیست. یکی از این موارد که در هیچ دولتی، توجه چندانی به آن نشد، واردات ماشین‌آلات معدنی، با تکنولوژی روز دنیا بود. عمر ماشین‌آلات معدنی از ۲۰ سال گذشته است و عملا، در هیچ دولتی، تسهیلات و بستر واردات ماشین‌آلات معدنی فراهم نبود.
اقدامات معدنی دولت چند صفحه هم نمی‌شود
ایران دارای معادن غنی و منابع‌طبیعی بسیاری است که تاکنون، نتوانسته است آن‌طور که باید، از این منابع استفاده کند. نگاه دولت‌ها در بخش معدن، بیشتر، نگاه درآمدزایی بوده است و تا زمانی که این دیدگاه در ارتباط با معادن وجود داشته باشد، قطعا جای هیچ پیشرفتی نخواهد بود. دولت‌های محترم تاکنون در زمینه واردات ماشین‌آلات، حقوق دولتی، مواجهه با خطرات معدنکاری و... چه اقداماتی انجام داده‌اند؟ قطعا اگر چنین سوالی از دولت‌های قبل و دولت فعلی پرسیده شود، متوجه خواهیم شد که اقدامات آنها در زمینه تحول معدنکاری، شاید چند صفحه هم نشود. چرا دولت‌ها، نگاه توسعه‌ای به معادن ندارند و کسب درآمد برای‌شان از اهمیت بیشتری برخوردار است؟ چرا دولت‌ها، دریافت حقوق دولتی از معادن را کنترل شده و براساس حساب و کتاب محاسبه نمی‌کنند؟
سوال‌هایی که از کارشناسان در ارتباط با چالش‌های معادن و اقدامات دولت می‌شود، پاسخ مشخصی دارد و آن پاسخ این است که دولت باید قبل از آنکه معادن نابود شوند، فکری کند. این پاسخ کارشناسان را باید، زنگ خطر جدی برای اقتصاد کشور دانست. مگر قرار نبود که معدن را جایگزین نفت کنیم؟ پس چرا در هیچ دولتی، اقدام مناسب برای بهره‌برداری بیشتر از معادن انجام نگرفت؟ اگر در دولت‌های قبل، اقدام موثری در راستای بهبود عملکرد معادن انجام نشد، چرا این دولت در این راستا قدمی برنمی‌دارد؟ آقایان محترم مسئول و دولت محترم، اگر تا امروز، اقدام خاصی در زمینه تقویت عملکرد معادن انجام نگرفته است، نیاز است تا از امروز شروع کنید تا بتوانید شعار معدن به‌جای نفت را به‌نتیجه برسانید. اگر اکنون، فکری به حال معادن کشور نشود، باید فاتحه بخش معدن را بخوانید.
کاهش جذابیت معدن برای سرمایه‌گذاران
محسن همتی، کارشناس معدن و صنایع‌معدنی، در ارتباط با مشکلات معدنکاری در کشور و نقش دولت در راستای برطرف کردن آن به صمت گفت: ایران از نظر معدنی بسیار بکر است، به‌طوری‌که در کنار فلزات پایه، فلزات با ارزش زیادی نیز در پهنه‌های کشور وجود دارد. متاسفانه مشکلات موجود سبب شده است تا جذابیت این بخش نزد سرمایه‌گذار بخش‌خصوصی کاهش یابد و کمتر شاهد حضور سرمایه‌گذاران در بخش دیربازده معدن باشیم.
اکنون شاهد آن هستیم که عمده معدنکاری در کشور از سوی هلدینگ‌های بزرگ خصولتی یا در نهایت بخش‌خصوصی که از دیرباز در این حوزه حضور داشته و شاید طی چند نسل فعالیتی جز این نداشته است، انجام می‌شود، زیرا مشکلات موجود جذابیت چندانی برای حضور سرمایه‌گذاران باقی نگذاشته است.
همتی ادامه داد: ضعف در فرآوری، سنتی بودن تجهیزات فرآوری، ممنوعیت خام‌فروشی، ضعف در موضوع آنالیز (به‌طوری‌که انواع مختلفی از فلزات باارزش در کشور وجود دارد، اما آنالیز آنها از سوی آزمایشگاه‌ها به‌راحتی امکان‌پذیر نیست)، همچنین ضعف در تامین زیرساخت‌ها از سوی دولت، معارضان محلی و فرسودگی ماشین‌آلات، از جمله چالش‌های مهمی است که در نهایت جذابیت سرمایه‌گذاری در بخش معدن و صنایع‌معدنی را کاهش می‌دهد. نیاز است تا دولت، موانع سرمایه‌گذاری در معادن را برطرف کند و در واقع رفع موانع سرمایه‌گذاری، تنها از دست دولت برخواهد آمد.
وی گفت: سنتی بودن تجهیزات فرآوری، ضعف در زیرساخت‌ها و همچنین، فرسودگی ماشین‌آلات معدنی، از موارد مهمی است که چالش‌های بسیاری را برای معادن پدید آورده است. لازم به ذکر است که رفع این مشکلات، در توان دولت است و باید در این راستا قدم‌های استوار و محکمی بردارد. معادن کشور، بیش از هر چیز، به توجه دولت نیاز دارند تا بتوانند به مسیر موفقیت خود را پیدا کنند.
به‌روز نبودن تجهیزات آزمایشگاهی سبب شده است تا آنالیز محصولات معدنی، با دشواری صورت گیرد و باز هم باید اشاره کرد که در توان دولت است تا این موانع و مشکلات را برطرف کند.
مطالبه ویژه بخش معدن از دولت
وی افزود: با اینکه دولت سهم حقوق دولتی خود را از این بخش می‌گیرد، اما در مقابل بخش معدن از دولت مطالباتی به‌ویژه در موضوع تامین زیرساخت‌ها دارد که تامین نمی‌شود. نگاه به معدنکاری یک بنگاه دیربازده است که البته بخشی از دیربازدهی آن به مشکلات سرمایه‌گذاری و ماشین‌آلات بازمی‌گردد.
نبود سرمایه‌گذار داخلی که بخش خصوصی نامیده می‌شود و بی‌انگیزگی آن، به اقدامات دولت برخواهد گشت که مسیر سرمایه‌گذاری را دشوار کرده و بخشنامه‌هایی که صادر می‌کند، مانع از حضور بخش خصوصی می‌شود. تامین زیرساخت‌ها که بخش عظیم آن به انرژی بر می‌گردد، یکی دیگر از عمده چالش‌های بخش معدن در کشور است که باید توسط دولت برطرف شود.
این کارشناس معدن در ادامه این گفت‌وگو خاطرنشان کرد: بسیاری از معادن به‌علت نزدیکی به مناطق مسکونی، درگیر چالش‌هایی هستند و البته مشکلات بزرگی هم برای مردم آن منطقه به وجود آورده‌اند. مسائل مربوط به حوزه معدن، برای مردم و ساکنان حاضر در مناطق معدنی کشور به‌خوبی تشریح نمی‌شود و به‌همین‌سبب به معارضان محلی معادن تبدیل می‌شوند و در ادامه همین مسئله سبب تعطیلی معادن می‌شود.
در این زمینه انتظار می‌رود دولت به ایفای بهتر نقش خود بپردازد. در برخی مناطق روستایی شاهد آن هستیم که حضور ماشین‌آلات سنگین معدنی سبب تخریب زیرساخت‌ها به‌ویژه جاده‌های روستایی شده است، اما کسی در این زمینه ورود نکرده و فعالیتی نمی‌کند.
این کارشناس بخش معدن، بااشاره به فرسودگی ناوگان ماشین‌آلات معدنی، تصریح کرد: همین مسئله سبب افزایش نرخ تمام‌شده محصولات و کاهش تناژ تولید می‌شود، در حالی که واردات ماشین‌آلات معدنی با دشواری‌های خاص خود همراه است و امکان ورود ماشین‌آلات نو و صفرکیلومتر وجود ندارد.
سختگیری‌های دولت، فعالان حوزه معدن را پشیمان کرد
حسین محمودی‌اصل، کارشناس اقتصاد در ارتباط با سختگیری‌های دولت و عقب‌نشینی فعالان معدنی اظهار کرد: در کنار تسهیل فرآیندها باید واقع‌بینانه حرکت کنیم. نه آنچنان بدون ملاحظه، معادن واگذار و به آنها مجوز داده شود؛ نه آنکه مانند شرایط فعلی، برای دریافت حقوق دولتی سختگیری‌هایی اعمال شود که سرمایه‌گذار را از سرمایه‌گذاری در معادن کشور نادم و پشیمان کند. وی درباره چالش‌های بخش معدن که دولت مقصر اصلی آن به‌شمار می‌رود، گفت: متاسفانه در بسیاری از بخش‌ها، تصمیم‌گیری‌ها، سیاست‌گذاری‌ها و مدیریت‌ها توأم با افراط و تفریط است؛ موضوعی که چالش‌زا می‌شود و ما را در چرخه‌ای گرفتار می‌کند که دو سر باخت است، در حالی که ابتدای امر با خیال بهره‌وری و سیاست‌ها و تصمیمات اتخاذ شده‌اند. به‌عنوان مثال درباره واگذاری معادن به بخش خصوصی در برهه‌ای از زمان، نهضتی شکل داده می‌شود تا از بخش خصوصی و فعالان بخش معدن برای واگذاری حمایت شود، اما قبل از اینکه بهره‌برداری معادن واگذارشده کلید زده شود، دولت به‌یاد می‌آورد معدن انفال است و به‌دنبال سهم دولت و حاکمیت فشار مضاعف بر فعالان این بخش را کلید می‌زند. محمودی‌اصل تاکید داشت: تصمیمات خلق‌الساعه، تصمیمات لحظه‌ای که توسط مدیران در دولت‌های مختلف اتخاذ می‌شود، بلای جان اقتصاد، صنعت و معدن کشور شده است. متاسفانه در برخی برهه‌های زمانی، روند واگذاری معادن به بخش خصوصی فاقد کار کارشناسی بوده است. در چنین شرایطی، دولت هنگامی که متوجه می‌شود در واگذاری سختگیری‌های لازم انجام نشده، به یک‌باره فشار بر فعالان معدن را افزایش می‌دهد، برای مثال ۲۵ درصد از کل فروش را به‌عنوان نرخ عوارض معدن از فعالان این بخش طلب می‌کنند که رقم بزرگی است به‌ویژه در شرایط تحریمی و رکودی و شرایطی که نرخ تسهیلات نابودکننده است. وی افزود: تصمیمات نامتوازن، خلق‌الساعه و مقطعی به همه بخش‌ها از جمله حوزه معدن آسیب زده است. بسیاری از سختگیری‌های کنونی در بخش معدن ناشی از عدم کار کارشناسی است. در حالی که ممکن است برخی واگذاری‌ها بسیار فنی و بعضی بدون صلاحیت فنی انجام گرفته باشد. در این موضوع شکی نیست در کنار تسهیل فرآیندها باید واقع‌بینانه حرکت کنیم، نه آنچنان بدون ملاحظه معادن واگذار و مجوز داده شود، نه اینکه مانند شرایط فعلی، برای دریافت حقوق دولتی سختگیری‌هایی اعمال شود که سرمایه‌گذار را از سرمایه‌گذاری در معادن کشور نادم و پشیمان کند. متاسفانه کمتر از یک درصد از وضعیت معدنی کشور استفاده کرده‌ایم، در حالی که کشورهایی با ظرفیت شبیه به ما در بخش معدن به‌مراتب استفاده و بهره‌برداری و بهره‌وری بیشتری نسبت به ما داشته‌اند. کشورهایی که حتی با خام‌فروشی از راه معدن، صاحب درآمد شده‌اند، اما درآمد حاصله را در سایر بخش‌ها سرمایه‌گذاری و در صنایع دیگر ارزش‌افزوده ایجاد کرده‌اند؛بنابراین چاره‌ای نداریم جز اینکه واگذاری کارشناسی و حمایتی همه‌جانبه برای بهره‌وری بیشتر اقتصاد از فعالان این حوزه داشته باشیم.
سخن پایانی
همان‌طور که در این گزارش خواندید، معادن درگیر چالش‌هایی هستند که این موارد به‌مرور زمان بر معادن تحمیل شده است و از دست کسی به غیر از دولت، کاری برای نجات معادن از شرایط فعلی، برنخواهد آمد. طی سالیان گذشته، شاهد تعطیلی تعدادی از معادن در کشور بوده‌ایم و بسیاری دیگر نیز، به حالت نیمه‌تعطیل درآمده‌اند. نیاز است تا دولت محترم، با نگاه ویژه، معادن را از لبه پرتگاه نجات دهد. عمده چالش‌هایی که در حوزه معدن وجود دارد، با همت دولت برطرف خواهد شد.
