اما و اگرهای اصلاح نرخ سوخت هواپیما

در سال‌های اخیر، صنعت هوایی ایران با مشکلات متعددی دست‌وپنجه نرم کرده است. کاهش تعداد هواپیماهای فعال، هزینه‌های سنگین نگهداری، نوسانات ارزی و افزایش نرخ قطعات، همگی شرایط دشواری را برای شرکت‌های هواپیمایی ایجاد کرده‌اند. موضوع اصلاح نرخ سوخت هواپیما نیز از دولت سیزدهم مطرح بود و حالا دولت چهاردهم نیز بنا دارد، نخستین قدم را در این راستا بردارد. قدم اول تغییر نرخ هر لیتر سوخت هواپیما از ۶۰۰ به ۷ هزارتومان است که در لایحه بودجه ۱۴۰۴ پیشنهاد شده و مجلسی‌ها قرار است در جریان بررسی بخش دوم این لایحه، تا پایان ماه ‌جاری برای آن تعیین‌تکلیف کنند.

در صورت تصویب لایحه بودجه ۱۴۰۴، در اجرای قانون هدفمندکردن یارانه‌ها نرخ سوخت جت تحویلی به ناوگان هوایی داخلی معادل ۳۰ درصد نرخ خرید سوخت از پالایشگاه‌ها در سال ۱۴۰۴ تعیین می‌شود. هرگونه عرضه و فروش فرآورده‌های نفتی خارج از سهمیه و مجوزهای صادره باید به نرخ خرید فرآورده‌های نفتی از پالایشگاه‌ها با لحاظ هزینه حمل و توزیع انجام ‌شود.

از سوی دیگر، نرخ فوب خلیج‌فارس هر لیتر نفت سفید حدود ۵۴ سنت است که البته با در نظر گرفتن هزینه‌های مالیاتی و ... ، نرخ هر لیتر سوخت هواپیما قدری بالاتر از این رقم خواهد بود، اما حتی با در نظر گرفتن نرخ فوب این فرآورده نیز می‌توان به فاصله معنادار آن با نرخ واقعی سوخت هواپیما پی برد. باتوجه به دلار حدود ۸۰ هزارتومانی، کف نرخ هر لیتر نفت سفید که پایه اصلی سوخت جت است، حدود ۴۳هزار تومان است و این یعنی حتی با تصویب رقم پیشنهادی دولت در لایحه بودجه‌ سال ‌آینده، شرکت‌های هواپیمایی همچنان از یارانه ۸۵ درصدی برای تامین سوخت ناوگان خود بهره‌مند خواهند بود. همچنین براساس یک برآورد که مربوط به پیش از جهش ارزی هفته‌های اخیر است، میانگین ارزش دلاری هر صندلی هواپیما در ایران برای سفر یک‌ساعته حدود ۴۰ دلار است که کمابیش با این نرخ در بسیاری از کشورهای توسعه‌یافته برابری می‌کند.

بلیت پرواز تا پایان سال گران نمی‌شود

مقصود اسعدی‌سامانی، دبیر انجمن شرکت‌های هواپیمایی، بااشاره به اینکه افزایش نرخ بلیت پرواز پیش از این در شورای‌عالی هواپیمایی و ستاد تنظیم بازار تصویب شده، اما اجرای آن با تاخیر روبه‌رو شده است تاکید کرد: شرکت‌های هواپیمایی به‌دلیل مشکلات مالی، ناگزیر به اعمال افزایش نرخ شدند، اما آنچه مسافران را غافلگیر کرده، رشد چندبرابری قیمت‌ها در هفته‌های اخیر است.

دبیر انجمن شرکت‌های هواپیمایی گفت: هم‌اکنون نرخ سوخت شرکت پخش فرآورده‌های نفتی به شرکت‌های هواپیمایی ۶۰۰ تومان برآورد می‌شود، اما براساس تصمیم دولت که در لایحه بودجه نیز لحاظ شده، نرخ سوخت درب پالایشگاه هواپیما ۳۰ درصد افزایش خواهد یافت که البته موضوع باید به تصویب مجلس برسد.

وی افزود: باتوجه به جلساتی که با سازمان برنامه و بودجه کشور برگزار شد، نظرات بر این است تا نرخ سوخت هواپیما به لیتری ۷ هزار تومان افزایش می‌یابد.

 اگر این مسئله تصویب و اجرایی شود، در میزان نرخ بلیت هواپیما نیز تاثیر خواهد داشت. تاثیر نرخ فعلی سوخت هواپیما برای هر ساعت صندلی، حدود ۲۴هزار تومان است که اگر نرخ سوخت هواپیما به ۷ هزار تومان برسد، در مقابل تاثیر آن برای هر ساعت صندلی، ۲۸۰هزار تومان برآورد می‌شود. با این حساب، با بررسی برآورد ریالی اثر نرخ سوخت بر نرخ بلیت باید گفت؛ نرخ سوختی که در قانون بودجه ۱۴۰۴ لحاظ شده، اثر چندانی در افزایش نرخ بلیت هواپیما ندارد.

اسعدی‌سامانی بااشاره به اینکه اگر افزایش نرخ سوخت هواپیما در مجلس تصویب شود، نرخ بلیت هواپیما همچنان آزاد خواهد بود، ادامه داد: طبق رأی دیوان عدالت اداری، نرخ بلیت هواپیما آزاد است، اما شرکت‌های هواپیمایی در رنج قیمتی مشخص‌شده‌ای، بلیت‌های خود را در بازار عرضه می‌کنند و انجمن نسبت به قیمت‌ها نظارت دارد تا بلیتی بالاتر از سطح تعیین‌شده، به‌فروش نرسد.

این مقام مسئول در عین حال تاکید دارد؛ نرخ بلیت هواپیما تا پایان سال باتوجه به نرخ سوخت افزایش نخواهد یافت و سال آینده افزایش نرخ سوخت هواپیما حداکثر ۱۲درصد نرخ بلیت را افزایش خواهد داد و نه بیشتر.

آژانس‌های مسافرتی در گرانی بلیت نقشی ندارند

با افزایش نرخ بلیت هواپیما و مشکلات موجود در عرضه، برخی انگشت اتهام را به‌سمت آژانس‌های مسافرتی نشانه گرفته‌اند. اما رئیس هیات‌مدیره انجمن صنفی دفاتر سفر هوایی، گردشگری و زیارتی تاکید دارد که آژانس‌ها تنها واسطه فروش بلیت هستند و کمبود ناوگان و سیاست‌های کلان هوانوردی، عامل اصلی گرانی محسوب می‌شود.

مانع جدی رقابت در صنعت هوایی

امیرپویان رفیعی‌شاد، رئیس انجمن صنفی دفاتر خدمات مسافرتی و گردشگری، درباره افزایش نرخ بلیت هواپیما به صمت گفت: این تصمیم توسط انجمن شرکت‌های هواپیمایی گرفته شده و قرار بر افزایش ۲۰ درصدی نرخ بلیت پروازها بود که البته مشاهدات، رقم بیشتری را نشان می‌دهد. البته من تا امروز مدرک مستندی مبنی بر تاییدیه سازمان هواپیمایی ندیده‌ام. به‌طبع افزایش نرخ بلیت هواپیما روی گردشگری تاثیرگذار است. تلاش ما این است که سفر در سبد مصرفی خانوار قرار بگیرد. به این شکل سفر دیگر یک کالای ضروری نخواهد بود. ما تلاش داریم تمام اقشار از سفر هوایی استفاده کنند، اما این امکان در حال تبدیل شدن به یک پدیده لوکس است.

رفیعی‌شاد بااشاره به مشکلات زیرساختی در صنعت هوانوردی، بیان کرد: ناوگان هوایی کشور فرسوده و محدود است، به‌طوری‌که این مسئله اصلی‌ترین دلیل تاخیر در پروازها محسوب می‌شود. در چنین شرایطی، رقابت در حوزه گردشگری، مشابه آنچه در کشورهای توسعه‌یافته می‌بینیم، امکان‌پذیر نیست.

وی تاکید کرد: نبود ناوگان کافی، رقابت را بی‌معنا کرده و امکان ارائه خدمات گسترده‌تر نیز وجود ندارد.

آژانس‌ها تنها واسطه‌اند

با افزایش نرخ بلیت، برخی مسافران از نقش آژانس‌های مسافرتی در گرانی بلیت گلایه کرده‌اند.

 اما رئیس هیات‌مدیره انجمن صنفی دفاتر سفر هوایی این موضوع را رد کرده و گفت: آژانس‌ها تنها واسطه بین شرکت‌های هواپیمایی و مسافران هستند و هیچ دخالتی در قیمت‌گذاری ندارند. بلیت‌ها مستقیما از ایرلاین‌ها تامین می‌شود و آژانس‌ها نمی‌توانند آنها را انبار کرده یا قیمت‌گذاری کنند. بااین‌حال، وی وجود برخی تخلفات در میان ایرلاین‌ها را تایید کرد و خواستار افزایش نظارت نهادهای مربوطه شد.

تقاضای بالا، عرضه محدود

به‌گفته رفیعی‌شاد، یکی از دلایل افزایش نرخ بلیت، ناهماهنگی میان عرضه و تقاضاست: در حال ‌حاضر، تقاضا برای بلیت بیش از ظرفیت موجود است، به‌ویژه در مسیرهای تجاری. تا زمانی که امکان واردات هواپیماهای جدید نداشته باشیم و هواپیماهای زمینگیر را به چرخه پرواز بازنگردانیم، این مشکل ادامه خواهد داشت.

هزینه‌های سنگین ایرلاین‌ها

رفیعی‌شاد بانظر به تاثیر تحریم‌ها بر صنعت هوایی، توضیح داد: ایرلاین‌ها برای خرید قطعات یدکی با مشکلات جدی مواجهند: به‌دلیل محدودیت‌های تحریمی، تامین قطعات هواپیما نیازمند واسطه‌های متعدد و پرداخت هزینه‌های اضافی است که هزینه نهایی شرکت‌های هواپیمایی را افزایش داده است. علاوه بر این، وی به مشکلات تامین سوخت اشاره کرد و گفت: تمام این مسائل شرایط را برای ایرلاین‌ها دشوارتر کرده است.

دلایل ایرلاین‌ها برای افزایش نرخ بلیت پرواز

شرکت‌های هواپیمایی دلایل متعددی را برای این افزایش نرخ مطرح می‌کنند. از جمله اینکه حقوق و دستمزد کارکنان، هزینه‌های تعمیر و نگهداری هواپیماها و تامین قطعات به‌شدت افزایش یافته است. باتوجه به وابستگی صنعت هواپیمایی به ارز، هرگونه تغییر در نرخ ارز، تاثیر مستقیمی بر نرخ بلیت دارد، هرچند نرخ سوخت هواپیما ثابت مانده، اما سایر هزینه‌های مرتبط مانند هزینه خدمات فرودگاهی و تامین قطعات، افزایش چشمگیری داشته، همچنین فرسودگی ناوگان و کمبود قطعات یدکی، موجب کاهش تعداد پروازها و در نتیجه افزایش قیمت‌ها شده است.

از سوی دیگر، افزایش چشمگیر نرخ بلیت، مشکلات متعددی را برای صنعت هوانوردی کشور به‌همراه داشته است. چنانچه در سفرهای داخلی برخی مسافران از خیر سفر هوایی گذشته و به گزینه‌های جایگزین مانند قطار یا اتوبوس روی آورده‌اند. همچنین با کاهش تعداد مسافران، برخی شرکت‌های هواپیمایی با مشکل پرنشدن ظرفیت پروازها مواجه شده‌اند. از سوی دیگر، گرانی بلیت نه‌تنها مسافران عادی، بلکه کسب‌وکارهایی را هم که به سفرهای هوایی وابسته‌اند، با چالش مواجه کرده است.

سخن پایانی

در حالی که نرخ بلیت هواپیما افزایش قابل‌توجهی داشته، به‌نظر می‌رسد کمبود ناوگان، مشکلات ارزی و تحریم‌ها، عوامل اصلی این گرانی هستند. در این میان، آژانس‌های مسافرتی تنها نقش واسطه را ایفا کرده و تعیین نرخ در اختیار آنها نیست. کارشناسان معتقدند راه‌حل این بحران، افزایش سرمایه‌گذاری در ناوگان هوایی و تسهیل شرایط برای واردات قطعات و هواپیماهای جدید است.

در عین حال، مهم‌ترین شرط واقعی‌کردن نرخ سوخت هواپیما نیز رفع تحریم‌هایی است که در سال‌های اخیر آسیب‌های متعددی به صنعت هوانوردی ایران وارد و چرخه اقتصادی این صنعت را مختل کرده ‌است. باتوجه به موارد یادشده، برخی نیز تاکید دارند که روند افزایشی قیمت‌ها ادامه خواهد داشت، مگر آنکه دولت و نهادهای نظارتی، راهکارهای جدی برای کنترل قیمت‌ها ارائه دهند. در غیر این صورت، سفرهای هوایی به گزینه‌ای لوکس تبدیل شده و دیگر برای بسیاری از مردم، استفاده از این نوع سفر امکان‌پذیر نخواهد بود. باید دید که در هفته‌های آینده، آیا سیاست‌های جدیدی برای کنترل این وضعیت اتخاذ خواهد شد یا خیر.