آینده خودروسازی در گرداب نوآوری و رقابت

به گزارشصمت در این نشست علی‌میرزایی سیسان پژوهشگر حوزه برق‌سازی، با اشاره به لزوم توجه به برقی‌سازی به‌عنوان یک سیستم اظهار کرد: صنعت خودروسازی جهان در سال ۲۰۲۵ و سال‌های پیش‌رو، وارد دوره‌ای از عدم‌قطعیت‌های فزاینده شده است. شرکت‌هایی که بتوانند در این شرایط پیچیده و پرچالش به‌خوبی عمل کنند، شانس بیشتری برای دستیابی به پایداری بلندمدت خواهند داشت. رمز موفقیت در این عرصه، تنها در فناوری خلاصه نمی‌شود؛ بلکه نوآوری در مدل‌های کسب‌وکار نیز نقشی کلیدی ایفا می‌کند. برای کاهش ریسک‌ها و افزایش انعطاف‌پذیری، همکاری‌های راهبردی میان تولیدکنندگان بزرگ (OEM) و استارت‌آپ‌های نوآور بیش‌ازپیش ضروری به نظر می‌رسد.

وی ادامه داد: درحال‌حاضر، تولیدکنندگان اصلی خودرو حدود ۶۶ درصد از درآمد جهانی این صنعت را در اختیار دارند، اما شرکت‌های فناوری با سرعتی چشمگیر در حال تثبیت جایگاه خود هستند و سهم قابل‌توجهی از این بازار را هدف گرفته‌اند. در این میان، چین همچنان به‌عنوان نیروی محرکه اصلی بازارهای جهانی عمل می‌کند و نقش تعیین‌کننده‌ای خواهد داشت.

آینده مبهم بازار: برقی یا هیبریدی؟

میرزایی‌سیسان ادامه داد: بزرگ‌ترین ابهامات صنعت خودرو در سال‌های آینده به ترکیب بازار مربوط می‌شود. اگرچه پیش‌بینی‌ها نشان می‌دهند که خودروهای تمام‌برقی (BEV) طی ۲۰ سال آینده به جریان اصلی بازار تبدیل خواهند شد، اما نسبت خودروهای هیبریدی به برقی در دهه پیشِ رو همچنان نامشخص باقی مانده است. بااین‌حال، چالش اصلی صنعت خودروسازی ایران، نه در حوزه فناوری قوای محرکه، بلکه در عدم‌رقابت‌پذیری محصولات از هر نوع پیشرانه نهفته است. اشتباه است اگر تصور کنیم مشکل ایران تنها‌گذار از موتورهای احتراقی به برقی است؛ بلکه این صنعت در تمامی ابعاد، از طراحی تا تولید، با مشکلات عمیق روبه‌رو است. این بحران نتیجه ۴ دهه غفلت از سرمایه‌گذاری کافی در تحقیق و توسعه (R&D) بوده که توان رقابت جهانی را از صنعت خودرو کشور سلب کرده است.

زمان تغییر فرارسیده: نوآوری یا حذف؟

کارشناس حوزه خودرو خاطرنشان کرد: زمان بی‌تفاوتی به پایان رسیده است. بدون نوآوری، ایران جایگاهی در بازارهای آینده نخواهد داشت. اما این نوآوری تنها به حوزه مهندسی محدود نمی‌شود؛ بلکه باید راهبردها، مدیریت و مدل‌های کسب‌وکار را نیز شامل شود. نوآوری یعنی جرأت متفاوت اندیشیدن و شکستن چارچوب‌های سنتی صنعتی که بیش از یک قرن بر پایه انرژی فسیلی بنا شده است. در دنیای امروز، جایگاه ژئوپلتیکی کشورها بیش از هر زمان دیگری به توانمندی‌های صنعتی و فناورانه آنها وابسته است. برای ایجاد تحولی معنادار در صنعت خودرو، ایران باید از رویکرد منفعلانه فاصله گرفته و به سمت تحقیق و توسعه مأموریت‌محور حرکت کند. تنها با چنین تغییری می‌توان امید داشت که این صنعت جایگاه خود را در بازارهای جهانی بازیابد و نقش موثری در عرصه بین‌المللی ایفا کند.

تغییرات بنیادین در راه است

پژوهشگر حوزه برق‌سازی در ادامه گفت: تمام صنایع ایران از جمله صنعت خودرو ایران اکنون بر سر دوراهی قرار دارد: یا با جسارت وارد مسیر تغییرات بنیادین با رشد فناوری شود یا با ادامه روند فعلی، جایگاه خود را به‌طور کامل از دست بدهد. آینده اقتصاد تولیدمحور و صنایع وابسته به تصمیمات دیروز ما بود که تعلل کردیم. هنوز هم در حال تعلل هستیم؛ زمان زمان شهامت برای تصمیم‌گیری کلان است. تصمیماتی که باید بر پایه نوآوری، سرمایه‌گذاری هوشمندانه و همکاری‌های راهبردی اتخاذ شوند. در نهایت اینکه به نظر می‌آید بومی‌سازی معنای کاربردی خود را در ایران از دست داده است. ارقام و شاخص‌های مورد ارائه در ایران عجیب و غریب با کشورهای پیشرو متفاوت است. به راستی آیا بومی‌سازی در ایران به طور کامل معنای خود را از دست داده است؟

میرزایی سیسان در پایان به روند توسعه خودروهای برقی در سال ۲۰۲۵ اشاره و تاکید کرد: در سال ۲۰۲۵ صنعت خودرو بیش از هر زمان دیگری تحت‌تاثیر تحولات فناورانه (هوشمند‌سازی و برقی‌سازی) فشارهای ژئوپلتیکی و کشمکش‌های اقتصادی شرق و غرب قرار خواهد گرفت. در ۲۰۲۵ خودروسازان اهداف تولید خودروهای برقی را نسبتا کاهش خواهند داد اما مدل‌های جدیدی به بازار معرفی می‌شوند و در این فرآیند انرژی‌های تجدیدپذیر برای شارژ خودروهای برقی در تمام قاره‌ها گسترش پیدا خواهد کرد. با این حال پذیرش خودروهای تمام برقی کُندتر پیش خواهد رفت، اما فناوری هیبرید باوجود محدودیت قدرت خرید از سمت مصرف‌کننده، رشد نسبی در بازارها خواهد داشت.

مهم‌ترین چالش‌های برقی‌سازی در ایران

در ادامه این گفتمان، عادل دمشقی، مدیرعامل شرکت خدمات شارژ مپنا (شارینت) بر ایجاد امید و تلاش برای ترغیب مردم و خودروسازان به سمت برقی‌سازی تاکید کرد و گفت: برقی‌سازی تنها محدود به حمل‌ونقل نیست؛ بلکه یک مفهوم گسترده است که شامل حوزه‌های مختلف می‌شود. این فرآیند به دو بستر اصلی نیاز دارد: دیجیتالیزیشن یا هوشمندسازی و ذخیره‌سازی انرژی. بدون پیوند با هوش مصنوعی و دیجیتالیزیشن، فراهم‌سازی زیرساخت‌های شارژ ممکن نیست. یکی از چالش‌های کنونی ما در کشور، عدم‌توجه کافی به این حوزه ذخیره‌سازی است که باعث ناترازی در بخش برق می‌شود. یکی از موضوعات اصلی در زمینه اکوسیستم خودروهای برقی تولید انرژی است که می‌تواند از منابع مختلفی تأمین شود. در سطح جهان، تمایل به استفاده از انرژی‌های پاک مانند خورشید و باد افزایش یافته است. برخی منتقدان می‌گویند که با خودروهای برقی فقط نیروها جابه‌جا می‌شوند و مصرف افزایش می‌یابد، در حالی که بازدهی خودروهای الکتریکی متفاوت از خودروهای درون‌سوز است.

زیرساخت مهم انتقال انرژی

دمشقی افزود: در ایستگاه‌های شارژ، انتقال انرژی نیز یک مسئله کلیدی است. بازیگران مختلفی در این حوزه وجود دارند، از تولیدکنندگان زیرساخت‌های شارژ گرفته تا سرویس‌دهندگان سلامت. برای اینکه این سرویس‌ها به‌درستی عمل کنند، نیاز به زیرساخت‌های مشخصی داریم که عمدتا بر بستر داده شکل می‌گیرند. در بخش چالش‌های زیرساختی، مواردی مانند زیرساخت‌های شارژ و استقرار شبکه‌ای کافی و گسترده در سطح کشور مطرح است که نیاز اصلی برای گسترش خودرو برقی است. البته ظرفیت شبکه و نیاز به توسعه موضوع بعدی است در بخش چالش‌های زیرساختی اهمیت دارد. در واقع افزایش مصرف در شبکه حمل‌ونقل نیاز به افزایش تولید را ایجاد می‌کند؛ بنابراین گسترش شبکه شارژرها با توان‌های مختلف در مناطق دور از دسترس‌تر و با ایجاد فشار روی شبکه توزیع نیاز به بازسازی شبکه توزیع یا افزایش توان تولیدی را سبب می‌شود و در نهایت از چالش‌های زیرساختی سرعت شارژ و استانداردهاست که متناسب با گسترش خودروهای بر نیازبه تصمیم‌گیری در این زمینه و سرمایه‌گذاری دارد.

معاون مدیرعامل در کسب‌وکار برقی‌سازی شرکت مکو در ادامه با اشاره به چالش‌های فرهنگی در توسعه حمل‌ونقل برقی گفت: نبود آگاهی مشتریان نسبت به مزایا، تکنولوژی و زیرساخت‌های خودرو برقی و لزوم آموزش، برداشت‌های نادرست نسبت به نگرانی‌های پیمایش، عمر باتری و عملکرد خودروهای برقی و مقاومت نسبت به تغییری که ناشی از نبود آگاهی نسبت به زیرساخت‌های خودروهای برقی ایجاد شده از چالش‌های فرهنگی است که روند گسترش خودروهای برقی را در کشور مختل و کند می‌کند.

نخست چالش‌ها رفع شود

دمشقی در تشریح چالش‌های اقتصادی توسعه خودروهای برقی گفت: هزینه اولیه زیاد خرید خودروهای برقی در مقایسه با خودروهای بنزینی، هزینه‌های باتری و زنجیره تامین که منجر به مشکلاتی طی سال‌های اخیر شده و همچنین نبود مشوق‌های دولتی و سیاست‌ها از چالش‌های اقتصادی توسعه خودروهای برقی است که با رفع آنها می‌توان به توسعه حمل‌ونقل برقی در کشور امیدوار بود.

وی در ادامه با توجه به برخی چالش‌های پیش‌رو در توسعه ایستگاه‌های شارژ خودروهای برقی تاکید کرد: نبود دستورالعمل مشخص درباره نصب و راه‌اندازی ایستگاه‌های شارژ، عدم‌تشکیل کارگروه تخصصی بین وزارت صمت، وزارت نیرو و وزارت کشور جهت ساماندهی زیرساخت‌ها در کشور، عدم‌اعلام مجوز‌های موردنیاز درباره راه‌اندازی ایستگاه‌های شارژ و نهادهای فعال در این حوزه و عدم‌تعیین تعرفه برق ایستگاه‌های شارژ عمومی بخشی از چالش‌های پیش‌رو است.

دمشقی همچنین به مسئله شارژرهای خصوصی اشاره کرد و با تاکید بر اینکه این موضوع نیازمند مدیریت انرژی در ساختمان‌هاست، افزود: استفاده از کنتور مشاع و حتی شخصی در ساختمان‌ها، مسلما مسائلی را به‌دنبال خواهد داشت، اما راهکار پیشنهادی ما با توجه به مزایا و معایب آن استفاده از کنتورهای مشاع مختص خودروهای برقی در هر ساختمان است.

سهم ایران در بازار خودروهای برقی

در ادامه این نشست، شروین طریقتی، رئیس اداره استراتژی بازار و محصول شرکت ایران خودرو با اشاره به مسئله انرژی در کشور و اقدامات ایران خودرو در عرضه خودروهای برقی گفت: تاکنون بیش از ۲۰۰۰ دستگاه خودرو برقی توسط شرکت ایران خودرو به بازار عرضه شده، اما همچنان درباره استفاده این خودروها در ناوگان حمل‌ونقل عمومی با چالش‌های بسیاری روبه‌رو هستیم.

سهم رو به افزایش برقی‌سازی در جهان

طریقتی در ادامه به مقایسه سهم خودروهای انرژی نو و هیبریدی و برقی در سال‌های ۲۰۲۳ و ۲۰۲۴ در جهان اشاره و تاکید کرد: آمارها نشان می‌دهد سهم خودروهای انرژی نو هیبریدی و برقی در کل جهان رو به افزایش است، اما از شتاب آن کاسته شده به‌طوری که از ۲۳.۳ درصد در ۹ ماهه سال ۲۰۲۳ به ۲۷.۹ درصد در ۹ ماهه سال ۲۰۲۴ رسیده است. ترکیب خودروهایی NEV یا همان انرژهای نو در کشورهای مختلف براساس شرایط هر بازار (رفتار خرید مشتریان، هزینه خرید و استفاده، سیاست‌های سید سوختی، سیاست‌های تشویقی دولت شرایط اقلیمی و...) متفاوت است با این حال در غالب کشورها چه توسعه‌یافته و چه در حال توسعه سهم خودروهای هیبریدی بیشتر از سهم خودروهای برقی است.

این مقام مسئول در شرکت ایران خودرو افزود: هرچند در کشور چین به‌عنوان موتور محرک خودروهای NEV، رشد خودروهای پلاگین هیبرید (PHEV) از خودروهای برقی شتاب بیشتری گرفته است. همچنین باوجود نرخ بالای سوخت‌های فسیلی در برخی از کشورهای در حال توسعه همچون ترکیه خودروهای احتراقی همچنان سهم بالایی از فروش خودرو را به خود اختصاص داده‌اند و سهم خودروهای برقی زیر ۵ درصد است.

سیاست‌های حمایتی برای برقی‌سازی

طریقتی همچنین به انواع سیاست‌های حمایتی کشورهای پیشرو در حوزه خودروهای هیبریدی و الکتریکی اشاره و تاکید کرد: مشوق‌های خرید خودروهای الکتریکی، تخفیف در نرخ فروش خودرو نو و همچنین معافیت از مالیات خرید و همچنین مشوق‌های برای استفاده و تردد خودروهای الکتریکی از جمله معافیت مالیات بر تردد (عوارض سالانه)، تخفیف در استفاده از پارکینگ اتوبان‌ها و... معافیت یا کاهش هزینه تامین برق و دسترسی به محدوده طرح ترافیک و خطوط ویژه را خریداران خودروهای برقی و همچنین سیاست تشویقی را برای ترغیب تولیدکنندگان در برمی‌گیرند مانند مشوق‌های مالیاتی برای تولیدکنندگان خودرو برقی و باتری این خودروها و مشوق‌هایی که برای کسب‌وکارها برای نصب ایستگاه‌های شارژ در نظر گرفته می‌شود.

رئیس اداره استراتژی بازار و محصول شرکت ایران خودرو در ادامه به بخشی از اقدامات مالی دولت‌ها جهت گسترش خودروهای هیبریدی و برقی پرداخت و گفت: کمک‌های مالی به شرکت‌های تجاری جهت تحقیق و توسعه در حوزه خودروهای هیبریدی و برقی، حمایت مالی از ایجاد و توسعه پروژه‌های حمل‌ونقل برقی، خرید خودروهای برقی از تولیدکنندگان و استفاده از آنها در ناوگان حمل‌ونقل عمومی، تخفیف با شارژ رایگان در ایستگاه‌های شارژ، نصب شارژرهای پرسرعت در شهر و نصب رایگان شارژرهای خانگی با کمک‌هزینه برای نصب و راه‌اندازی آن بخشی از اقدامات مالی دولت‌ها در توسعه خودروهای برقی و هیبریدی است.

طریقتی در پایان با توجه به سهم بالای خودروهای احتراقی در کشورهای در حال توسعه و همچنین لزوم مدیریت مصرف سوخت تصریح کرد: عرضه محصولاتی با تکنولوژی هیبرید ضمن دستیابی به اهداف کاهش مصرف سوخت و آلایندگی و همچنین ارتقای عملکرد فنی، حساسیت کمتری به کیفیت سوخت در قیاس با سایر تکنولوژی‌های از جمله توربو یا تزریق مستقیم خواهند داشت.