این عضویت در کنار تصویب موافقتنامه تجارت آزاد بین ایران و این منطقه در مجلس شورای اسلامی به‌طور قطع فرصت‌های مطلوبی را در اختیار اقتصاد ایران قرار می‌دهد؛ اما کارشناسان شرط این مسئله را عمل نکردن به روش گذشته می‌دانند و بر این باورند که برای استفاده از فرصت تجارت آزاد با اتحادیه اوراسیا اصلاح سیاست‌های داخلی امری اجتناب‌ناپذیر است و همت نهادهای دخیل اقتصادی را می‌طلبد.

برمبنای توافقی که هفته گذشته بین اتحادیه یادشده و ایران به امضا رسید، حدود ۸۷ درصد کل اقلام صادراتی ایران به این اتحادیه مشمول تعرفه کمتر از ۴ درصد خواهد شد که طی ۱۰ سال پلکانی صفر می‌شود و در مقابل ایران هم بازارش را به‌روی ۵ عضو این تشکل یعنی روسیه، قزاقستان، بلاروس، ارمنستان و قرقیزستان باز می‌کند.  صمت در گزارش پیش رو در گفت‌وگو با کارشناسان دستاوردهای موردانتظار از تجارت آزاد با اتحادیه اوراسیا و عضویت ناظر ایران در این اتحادیه را بررسی کرده است.

فرصتی برای توسعه صادرات

عضو اتاق مشترک بازرگانی ایران و روسیه درباره تجارت آزاد ایران با اتحادیه اقتصادی اوراسیا بیان کرد: برای اولین بار در تاریخ اقتصادی ایران امکان تجارت با تعرفه صفر با منطقه‌ای مهم برقرار شد که این می‌تواند فرصتی بسیار خوب را در اختیار اقتصاد ایران قرار دهد.

کامبیز میرکریمی، رئیس اتاق مشترک بازرگانی ایران و روسیه در گفت‌وگو با صمت در تشریح مزایای تجارت آزاد اظهار کرد: سال‌هاست که کشورها برای توسعه صادرات خود از ابزار تجارت آزاد استفاده می‌‌کنند، اما ما تاکنون هیچ ابزاری برای توسعه صادرات نداشتیم و تنها با چند کشور مانند ترکیه و سوریه و... در قالب تجارت ترجیحی که شکل ابتدایی از تجارت آزاد است، دادوستد داشتیم که این امر کمکی به توسعه صادرات ما نمی‌کرد، این در حالی است که در تمام برنامه‌های اقتصادی توسعه صادرات به‌عنوان هدفی مهم مطرح بوده است.

این فعال حوزه بازرگانی در توضیح روند حاکم در تجارت آزاد گفت: با اجرای موافقتنامه تجارت آزاد بین ایران و اوراسیا عمده کالاهای موردمعامله (جز کالاهای خاص) با تعرفه صفر خرید و فروش می‌شوند و صادرات و واردات این کشورها مشمول پرداخت تعرفه نخواهد بود.

میرکریمی درباره روندهای طی‌شده تاکنونی برای رسیدن به این نقطه بیان کرد: پیش از این با برقراری تجارت ترجیحی بین ایران و روسیه جهشی را در صادرات ایران به این کشور مشاهده کردیم؛ به‌گونه‌ای که تراز تجاری منفی ما نسبت به این کشور از یک به چهار یا سه به کمتر از دو برابر رسید و سال گذشته حدود یک میلیارد دلار صادرات از ایران به روسیه انجام شده و به‌نظر می‌رسد امسال از این رقم عبور کنیم.

این فعال حوزه بازرگانی در تشریح الزامات فعلی تاکید کرد: شرکت‌های تولیدی ما باید ظرفیت ‌صادراتی پیدا کنند و شرکت‌های صادرات‌محور نیز تولید خود را بالا ببرند تا در چنین بستری بازار خود را گسترش دهند.

میرکریمی با اشاره به پذیرش ایران به‌عنوان عضو ناظر اتحادیه اقتصادی اروپا بیان کرد: دستاورد مهم دیگری که در روزهای پایانی هفته گذشته حاصل شده، عضویت ناظر ایران در اتحادیه اقتصادی اروپا است.

گرچه عضویت ایران در این اتحادیه در قالب ناظر است، اما این فرصت را به ایران می‌دهد که سیاست‌ها و مقررات مالی و پولی و تجاری و در مجموع اقتصادی این کشورها را رصد کنیم و اگر آن را مناسب اقتصاد خود دیدیم برای یکسان‌سازی آنها با مقررات داخلی‌مان که مقدمه عضویت دائمی ایران در این اتحادیه است اقدام کنیم.

ضرورت ارتقای استانداردها

وی در پاسخ به سوال صمت مبنی بر اینکه آیا موانعی در مسیر بهره‌برداری مطلوب از ظرفیت‌های عضویت ناظر ایران در اتحادیه اقتصادی اوراسیا و تجارت آزاد با این اتحادیه وجود دارد، گفت: موافقتنامه تجارت ایران و اوراسیا در حال اجراست و به‌خوبی هم پیش می‌رود، اما برخی موانع به‌لحاظ استانداردی وجود دارد؛ با این توضیح که وقتی تعرفه دادوستد کالایی بین کشورها صفر می‌شود سختگیری‌های استانداردی افزایش پیدا می‌کند که باید در این زمینه با ابزار مذاکره تلاش کنیم تا حقی از شرکتی ضایع نشود. مسئله دوم سیاست‌های پولی و مالی ما است. چگونه ممکن است که از یک طرف تورم رشد روز‌افزون داشته باشد و از طرف دیگر سیاست تثبیت نرخ ارز را اجرا کنیم. اگر این روند ادامه پیدا کند جذابیت صادراتی کاهش می‌یابد و این فرصت تجارت آزاد را هم از دست می‌دهیم؛ بر همین مبنا باید یکی از برنامه‌های مهم اصلاح سیاست‌های پولی و مالی در کشور باشد.

این فعال حوزه بازرگانی با تاکید بر ضرورت گسترش این نوع توافقنامه‌ها با اتحادیه‌های دیگر مانند شورای همکاری خلیج‌فارس، اکو و... ادامه داد: اگر ایران بتواند توافقنامه تجارت آزاد را با کشورها و اتحادیه‌های دیگر هم به امضا برساند، بازار صادراتی‌اش گسترش خواهد یافت و تولید رونق پیدا می‌کند، اما همان‌گونه که گفته شد شرط مهم در این مسئله اصلاح سیاست‌های مالی و پولی است. در نتیجه سیاست‌های حاکم است که برخی‌ها با ابزارهایی چون کارت بازرگانی یکبار مصرف و در مجموع دور زدن قوانین، قدرت رقابت تجار رسمی و آنهایی را که سالم کار می‌کنند کاهش می‌دهند.

هدف‌گذاری، باتوجه به ضعف‌ها و قوت‌های اتحادیه

یک کارشناس ارشد مطالعات اوراسیا درباره تجارت آزاد با کشورهای اوراسیا گفت: تجارت آزاد با اوراسیا بازاری را که در طول چند دهه گذشته به‌دلیل تحریم‌ها از دست داده‌ایم، به ما بازمی‌گرداند. این موضوع کمک خواهد کرد تا از فشار تحریم‌های اقتصادی علیه خود بکاهیم. بزرگ‌ترین مزیت این تجارت آزاد بعد از پیدا کردن بازار بزرگ، تثبیت جایگاه ژئوپلتیک ایران در کریدورهای ترانزیتی آنها است.

مهدی خورسند، کارشناس ارشد مطالعات اوراسیا در گفت‌وگو با صمت با تاکید بر اینکه باید با علم به واقعیت‌های اقتصادی اتحادیه اوراسیا به آن نگاه و منافع درستی را تعریف کنیم، اظهار کرد: کشورهای عضو اتحادیه اقتصادی اوراسیا دارای ضعف‌ها و قوت‌هایی هستند که باید در تعریف اهداف به آنها توجه کنیم. مثلا این کشورها دارای فناوری‌های پیشرفته نیستند و می‌توان به آنها به‌عنوان یک بازار درجه دوم برای صادرات کالا با ارزش‌افزوده مناسب نگاه کرد. همچنین در حوزه کشاورزی، صنایع ساختمانی و خدمات فنی‌مهندسی می‌توان در این بازار فعالیت داشت، اما لازمه آن توجیه تجار و صنعتگران برای شیوه همکاری و ساختارشناسی با اتحادیه اقتصادی اوراسیا است تا به این واسطه سهم بیشتری از بازار را به‌دست آوریم.

کلید مقابله با تحریم‌ها

وی با اشاره به مزیت‌های تجارت آزاد ایران با کشورهای اوراسیا بیان کرد: باتوجه به شرایط تحریمی بی‌شک پیدا کردن یک بازار جدید، فرصت مناسبی است، اما باید واقع‌بین باشیم و از این کشورها انتظار یک اتحادیه قوی که نیازهای اساسی اقتصادی را برطرف می‌کند، نداشته باشیم. البته شاید بتوان در همکاری با روس‌ها این نگاه را داشت، زیرا با دادوستدهای تجاری با این کشور علاوه بر بازار کالاها، بر وزن اقتصادی و سیاسی ما نیز افزوده می‌شود. در مجموع به‌دلیل همکاری در تجارت آزاد با این کشورها زمینه همکاری‌های امنیتی و سیاسی بیشتری فراهم خواهد شد. همچنین امریکا با تشدید تحریم‌های اقتصادی علیه ایران دیگر تنها با مخالفت ایران روبه‌رو نخواهد شد، بلکه کشورهای حوزه اتحادیه اوراسیا نیز به‌دلیل تجارت آزاد با ایران نسبت به آن حساسیت نشان خواهند داد. باوجود مزایای یادشده در کل از اتحادیه اوراسیا نباید انتظار معجزه داشت و باید با یک رویکرد عقلانی صادرات‌محور و مبتنی بر ظرفیت‌های محدود این اتحادیه اقتصادی برنامه‌ریزی و هدف‌گذاری کرد.

خورسند در پایان با اشاره به عضویت ناظر ایران در اتحادیه اقتصادی اوراسیا تاکید کرد: باتوجه به قرابت فرهنگی و جغرافیایی که ایران با اعضای اتحادیه یادشده دارد، عضویت ناظر ایران در این اتحادیه دستاوردهای مطلوبی برای ایران خواهد داشت. وزارتخانه‌های اقتصاد و صمت برای شناساندن ظرفیت‌های این توافق به تجار باید بار زحمت زیادی را به‌دوش بکشند، در غیر این صورت این فرصت هم مانند فرصت‌های گذشته بی‌استفاده می‌ماند؛ کما اینکه ما پیش از این توافق‌هایی با کشورهای دیگر در قالب بریکس، شانگهای و... داشته‌ایم، اما از آنجایی که این فرصت‌ها شناسانده نشده، این توافق‌ها در مراکز اسناد سازمان‌های متبوع خاک می‌خورند و دستاوردی برای کشور نداشته‌اند.