عزم ترامپ بر سیاست‌های سختگیرانه

ترامپ که به گفته خودش «دیکتاتور نخواهد بود» اما در نخستین روز حضور در کاخ سفید کارهای زیادی برای انجام دادن دارد، اخراج دسته‌جمعی مهاجران را در اولویت نخستین اقدامات خود قرار داده است. انتصاب «تام هومان» ملقب به «تزار مرزی» به عنوان رئیس اداره مهاجرت نیز در راستای عزم ترامپ برای اعمال سیاست‌های سختگیرانه‌تر است. در این چارچوب، بیان این نکته ضروری است که بر خلاف لفاظی‌های تند ترامپ علیه مهاجران غیر قانونی و وعده او مبنی بر اخراج‌های دسته جمعی گسترده پس از بازگشت به کاخ سفید در ژانویه، تا حدودی «تکان‌دهنده» است که در چهار سالی که ترامپ رئیس‌جمهوری امریکا بود، اخراج‌ها کاهش یافت. شبکه سی‌ان‌ان با توصیف این روند به عنوان آماری «تکان‌دهنده» در گزارشی تاکید کرد: تعجب آور است که دولت «جو بایدن»، سرعت و میزان اخراج مهاجران را مشابه دولت ترامپ حفظ کرد. با این حال، هومان به فاکس نیوز گفته است: دوره دوم ترامپ مانند دوره اول او خواهد بود، اما با اخراج بیشتر؛ به این دلیل که ۱۰ میلیون نفر به طور غیرقانونی در دولت بایدن وارد کشور شده‌اند. در کنار بحث‌ها و اما و اگرها در مورد سیاست‌های اعلامی ترامپ در موضوع مهاجران غیرقانونی و پیامدهای اقتصادی برنامه‌های ترامپ برای کنترل مرزهای این کشور به ویژه برای امریکایی‌ها، تاثیر این رویه بر روابط این کشور با مکزیک و دولت تازه روی کار آمده آن، محل تامل و بررسی است.

واکنش مکزیک به خط‌ونشان‌های ترامپ

به دنبال اعلام ترامپ مبنی بر انتصاب هومان، «کلائودیا شینباوم» رئیس‌جمهوری مکزیک اطمینان داد که دولت او از مکزیکی‌های مقیم ایالات متحده دفاع خواهد کرد. وی با ابراز نگرانی نسبت به سیاست‌های مهاجرتی اعلام شده توسط ترامپ، بر لزوم تلاش برای برقراری ارتباط با تیم انتقالی ترامپ برای بحث در مورد آینده جامعه مکزیکی ساکن امریکا تاکید کرد. شینباوم با تاکید بر اهمیت تضمین حمایت از حقوق بشر مهاجران در مواجهه با اقدامات احتمالی دولت آینده امریکا مبنی بر اخراج دسته جمعی اعلام کرد: ما همیشه از مکزیکی‌هایی که در آن سوی مرز هستند، دفاع می‌کنیم.

وی همچنین تاکید کرد که دولت او به کار بر روی برنامه‌های اجتماعی و توسعه در مناطق مرزی جنوبی مکزیک، تلاش برای رسیدگی به علل ساختاری مهاجرت، به ویژه در منطقه چیاپاس و گواتمالا ادامه خواهد داد. این برنامه‌ها که به عنوان «قطب‌های رفاه» شناخته می‌شوند، به دنبال ارائه فرصت‌های شغلی و بهبود شرایط زندگی در جوامع حاشیه‌نشین هستند که شینباوم آن را برای کاهش نیاز به مهاجرت ضروری می‌داند. رئیس‌جمهوری مکزیک با تاکید بر اینکه مهاجران نقش اساسی در اقتصاد ایالات متحده دارند، خاطرنشان کرد که همکاری‌های دوجانبه می‌تواند ابزاری برای مدیریت وضعیت مهاجرت به شیوه‌ای انسانی‌تر و سازنده‌تر باشد.

مکزیک در حالی با دومین دوره ریاست جمهوری ترامپ مواجه است که تهدید به بستن مرزها، اعمال تعرفه‌ها و اعزام نیروهای نظامی برای مقابله با قاچاقچیان و کارتل‌های مواد مخدر در سابقه روابط میان دو کشور در دوره نخست ریاست جمهوری ترامپ وجود دارد.

به نوشته این رسانه، «مارتا بارسنا» سفیر سابق مکزیک در واشنگتن از سال ۲۰۱۸ تا ۲۰۲۱ و زمانی که ترامپ تهدید کرد که اگر مکزیک مهاجرت را متوقف نکند، مجبور به اعمال تعرفه خواهد شد، معتقد است: ترامپ با طرحی مذاکره نمی‌کند که در آن همه به میزان کمی برنده شوند. برای ترامپ، مذاکره و برنده شدن در یک میز گفت‌وگو، تحمیل دیدگاه او به دیگری است.

جنگ سیاست میان مکزیک و امریکا

بخش اسپانیولی تارنمای آسوشیتد پرس در گزارشی درباره روابط دولت‌های مکزیک و امریکا در دوره ترامپ آورده است: ترامپ اکنون نسبت به گذشته گفتمان رادیکال‌تری در پیش گرفته است، حزب او از حمایت بیشتری در کنگره برخوردار است و در مقابل، «آندرس مانوئل لوپز اوبرادور» جای خود را به شینباوم داده است. اوبرادور رئیس‌جمهوری سابق مکزیک با شخصیتی کاریزماتیک بود که نسبت به خطاب قرار دادن ترامپ به عنوان «دوست» تردیدی نداشت و معتقد به معامله در امر سیاست بود. بر خلاف رویکرد اوبرادور مبنی بر بده و بستان در سیاست، شینباوم رئیس‌جمهوری کنونی در خانواده‌ای از فعالان چپ رشد یافته و سابقه سیاسی حضور در جنبش‌های دانشجویی را در کارنامه دارد. از طرفی، رویکرد زن‌ستیزانه ترامپ نیز می‌تواند همکاری با دولت مکزیک تحت هدایت نخستین رئیس‌جمهوری زن این کشور را قدری پیچیده کند.

اوبرادور تا جایی پیش رفت که در کتابی خطاب به ترامپ در مورد اهمیت مهاجران برای ایالات متحده نوشت و اقدامات غیر پلیسی را برای رسیدگی به موضوع مهاجرت پیشنهاد کرد.

کارشناسان انتظار دارند شینباوم عملگرایی سلف خود را حفظ کند. او قبل از انتخابات گفته بود که با هر کسی که پیروز شود، کار خواهد کرد. نکته حائز اهمیت اینکه شینباوم با حمایت قدرتمند مردمی روی کار آمد و این چیزی نیست که ترامپ بتواند آن را انکار کند. به این ترتیب، برقراری یک رابطه افقی میان او و ترامپ چندان بعید نیست.

محدودیت‌های امریکا برای اقتصاد مکزیک

حدود 10 روز پیش، پزوی مکزیک به دلیل پیروزی ترامپ، بدترین کاهش ارزش خود، ۲۱ پزو به ازای هر دلار را ثبت کرد.

اگرچه کاهش ارزش پول در کشورهای نوظهور پس از انتخابات در اقتصادهای پیشرو جهان یک روند عادی است اما کارشناسان معتقدند محدودیت‌های تجاری وعده داده شده توسط ترامپ ممکن است بر عملکرد اقتصاد مکزیک تاثیر بگذارد. حواله‌هایی که مکزیکی‌های ساکن ایالات متحده هر ماه برای خانواده‌های خود ارسال می‌کنند، یکی از ارکان اقتصاد مصرفی این کشور است؛ طبق آمار رسمی، آنها بین دومین و سومین درآمد پس از گردشگری و فروش نفت قرار دارند. این منبع درآمد می‌تواند تحت تاثیر اخراج‌ها و تعرفه‌های ترامپ قرار گیرد.

 ترامپ که در طول مبارزه‌های انتخاباتی خود از اعمال تعرفه ۲۵ درصدی بر واردات از مکزیک در صورت امتناع از مقابله با مهاجران غیر قانونی خبر داده بود، همچنین اطمینان داد که حمل‌ونقل محصولات چینی از طریق مکزیک را تحریم خواهد کرد و تعرفه ۵۰۰ درصدی بر خودروهای تولید شده توسط شرکت‌های چینی در مکزیک اعمال خواهد کرد. بر اساس داده‌های اندیشکده کپیتال اکونومیکس، تعرفه ۱۰ درصدی بر محصولات وارداتی از مکزیک به معنای کاهش ۱.۵ درصدی تولید ناخالص داخلی مکزیک است.

تجارت میان مکزیک و ایالات متحده با بیش از ۸۰۰ میلیارد دلار در سال، بهترین لحظه خود را سپری می‌کند و شرکت‌های امریکایی بیش از هر زمان دیگری به مکزیک وابسته هستند. این در حالی است که توافق تجاری میان امریکا، مکزیک و کانادا در شرف بازنگری است و مکزیک تغییرات قانونی را در قانون اساسی خود ایجاد کرده است که ترامپ می‌تواند از آنها برای درخواست مذاکره مجدد در مورد بخش‌هایی از این توافقنامه استفاده کند.

در شرایطی که اقتصاد مکزیک بیش از سایر کشورهای منطقه، به روابطش با این کشور همسایه وابسته است و مذاکره مجدد معاهده با ایالات متحده و کانادا (T-MEC) در سال ۲۰۲۶ را پیش رو دارد، با پیروزی ترامپ، وی سعی خواهد کرد امتیازاتی را که هنگام مذاکره مجدد نفتا با مکزیک و کانادا به‌دست آورده بود، بیشتر کند. ترامپ تمرکز بیشتری را بر جابه‌جایی تولید در خاک امریکا ترویج خواهد کرد؛ اقدامی که پیشتر در انجام آن ناکام بود.

اخراج مهاجران مکزیکی از امریکا

ترامپ وعده داده است که سالانه یک میلیون مهاجر غیرقانونی را اخراج خواهد کرد و ساخت دیوار مرزی بین دو کشور را از سر خواهد گرفت. به گفته کارشناسان، تحقق هر دو وعده دشوار است، زیرا آنها پرهزینه هستند و می‌توانند به اقتصاد ایالات متحده که تا حدی به نیروی کار مهاجر وابسته است، آسیب بزنند.

با این حال حتی با اجرای تنها بخشی از اخراج دسته جمعی وعده داده شده، دلایلی برای نگرانی در مکزیک وجود دارد. تخمین زده می‌شود که ۵ میلیون مکزیکی در ایالات متحده در وضعیت مهاجرت غیرقانونی هستند.

برای اجتناب از تعرفه‌ها، دولت اوبرادور با بازداشت مهاجران موافقت کرد و توانست جریان ورود افراد به امریکا را کاهش دهد. کارشناسان معتقدند شینباوم به این سیاست ادامه خواهد داد. بخش اسپانیولی تارنمای بی‌بی‌سی در گزارشی آورده است: رئیس‌جمهوری جدید مکزیک تاکید کرده است که مهاجرت فراملی باید از طریق راه‌حل‌های اجتماعی در کشورهای مبدا مورد بررسی قرار گیرد، ابتکاری که اصولاً در کتابچه راهنمای ترامپیستی دیده نمی‌شود. «مایک پمپئو» وزیر امور خارجه پیشین امریکا در دوران ترامپ، در کتابی مدعی شد که چگونه «مارسلو اِبرارد» مذاکره‌کننده اصلی مکزیک و وزیر امور خارجه سابق این کشور، در اواخر سال ۲۰۱۸ درخواست امریکا برای پذیرش اینکه پناهجویان بتوانند به مکزیک بازگردانده شوند را قبول کرد؛ پناهجویانی که منتظر حل و فصل پرونده خود بودند و حتی مکزیکی نبودند.

به گفته پمپئو، ابرارد تنها چیزی که درخواست کرد این بود که این توافق علنی نشود؛ این در حالی است که مکزیک با رد این ادعا اعلام کرد که با مذاکره خود از یک توافق بسیار بدتر جلوگیری کرده است؛ اینکه مکزیک به یک «کشور ثالث امن» تبدیل شود، به طوری که مهاجران می‌بایست نه در ایالات متحده بلکه در مکزیک درخواست پناهندگی می‌کردند.

به عقیده بارسنا، پذیرش آن برنامه یکی از اشتباه‌های بزرگ دولت مکزیک بود، زیرا اکنون با توجه به وعده فعلی اخراج ترامپ، «یک سابقه قانونی بسیار خطرناک ایجاد شده است».

اکنون ابرارد وزیر اقتصاد است و انتظار می‌رود که هدایت هیات مکزیکی در مذاکره بر سر T-MEC را عهده‌دار باشد و باید دید روند این توافق چگونه پیش خواهد رفت. ابرارد استدلال می‌کند که هر دو اقدام بستن مرزها و اعمال تعرفه‌ها به امریکا آسیب می‌رساند و باید با خونسردی و هوشمندی مذاکره کرد. این در حالی است که بارسنا برخورد با برخی مسائل از پنجره «عقلانیت اقتصادی» را اشتباه می‌داند؛ به عنوان نمونه، این تصور وجود داشت که مهاجران مکزیکی کلید اقتصاد امریکا هستند، در حالی که «منطقی که در ترامپ در مورد مهاجرت حاکم است، منطق امنیت ملی و مبارزه هویت فرهنگی است».

در موضوع مبارزه با جنایت‌های سازمان‌یافته نیز شینباوم اعلام کرده است که مانند سلف خود هرگز نمی‌پذیرد که نیروهای امریکایی به طور مستقل در خاک مکزیک فعالیت کنند. با این حال، به نظر می‌رسد که او به طور ضمنی استراتژی لوپز اوبرادور در اجتناب از رویارویی با کارتل‌ها را کنار گذاشته و نشانه‌هایی مبنی بر تلاش بیشتر در مبارزه با مواد مخدر وجود دارد؛ مانند کشف اخیر بیش از ۳۰۰ هزار قرص فنتانیل در حالی که در سال ۲۰۲۰، میزان کشف این قرص به زحمت به ۵۰ گرم در هفته می‌رسید.

سخن پایانی

مکزیک را شاید بتوان کشوری شناسایی کرد که بیشترین تاثیر از تحولات امریکا با پیروزی دوباره ترامپ در انتخابات ریاست جمهوری را متحمل خواهد شد. سه هزار کیلومتر مرز مشترک، امریکا به عنوان بزرگترین شریک تجاری و میلیون‌ها خانواده‌ای که به هر دو کشور تعلق دارند، از دلایل ساختاری است که توضیح این مسئله هستند. در کنار دلایل ساختاری، برخی عوامل مقطعی نیز بر اهمیت تحولات امریکا برای این همسایه جنوبی می‌افزاید و برنامه تهاجمی ترامپ در برابر مکزیک شامل اعمال تعرفه‌های بالا بر واردات از این کشور و اخراج مهاجران غیرقانونی در این دسته‌بندی قرار می‌گیرد.

روابط دوجانبه مکزیک- امریکا در طول تاریخ، انواع شرایط سخت را پشت سر گذاشته است. در سال ۲۰۱۶ اعتقاد بر این بود که ترامپ برای مکزیک مشکل‌ساز خواهد شد و نتیجه تا حدودی برعکس بود. اکنون یک ترامپ شاید متفاوت و جاه‌طلب‌تر از راه می‌رسد و در مکزیک نخستین رئیس‌جمهوری زن مترقی، طرفدار محیط‌زیست و برخوردار از پایگاه قدرتمند مردمی هدایت دولت را عهده‌دار است؛ در هر صورت وضعیت چالش برانگیز دیگری در راه است و روابط دو کشور در دور دوم ترامپ، پر پیچ و خم به نظر می‌رسد. امتناع تاریخی امریکا از به رسمیت شناختن مکزیک به عنوان شریک برابر سبب شده تا این کشور با پناه بردن به مفاهیم صلح، مدارا، اجتناب از مداخله، احترام به حقوق بین‌الملل و حاکمیت کشورها سیاست خارجی خود را در برابر سلطه امریکا تعریف کند و همواره از رویارویی و تقابل مستقیم با ایالات متحده دوری کند. به این ترتیب، در چهار سال آینده، دولت مکزیک مسیر دشواری در پیش داشته و شاهد تقابل جدیدی با یکی از تندروترین دولت‌های تاریخ ایالات متحده خواهد بود.