شاید بتوان دست‌کم در بعد سرعت حمل‌ونقل هوایی را از مهم‌ترین و کارآمدترین نوع حمل‌ونقل دانست، اما متاسفانه در کشور ما چند سالی است که این بخش تحت فشار تحریم از شرایط ایده‌آل دور شده و مسافران برای استفاده از ناوگان هوایی چالش‌هایی را تجربه می‌کنند. در تازه‌ترین مشکل، اتحادیه اروپا سه شرکت هواپیمایی بزرگ کشور شامل ایران‌ایر، ماهان و ساها را هدف تحریم‌های خود قرار داده و ورود پروازهای این شرکت‌ها به اروپا را ممنوع کرده است؛ مسئله‌ای که مسافران ایران به اروپا و بالعکس را به دردسر انداخته و فرصتی برای سوءاستفاده شرکت‌های دیگر ارائه‌کننده خدمات ایجاد کرده است. به‌طوری که اخیرا عمده مسافران از گرانی بلیت پرواز در این مسیر و گاه از دسترس نبودن آن گله‌مند هستند و سازمان هواپیمایی کشور، به‌عنوان متولی حمل‌ونقل هوایی در حال انجام مذاکراتی فشرده برای رفع این مشکلات است. صمت در این گزارش وضعیت بلیت پروازها، علل افزایش نرخ آن و میانبرهای در دسترس برای گرفتار نشدن مسافران را بررسی کرده است.

تحریم‌ها، عامل محدودیت پروازهای خارجی

اوایل هفته گذشته سخنگوی سازمان هواپیمایی کشوری از ابطال‌ پروازهای شرکت‌ هواپیمایی هما به مقاصد اروپایی خبر داد. جعفر یازرلو اظهار کرد: پیرو تحریم ناقض مقررات و معاهدات بین‌المللی هوانوردی شرکت‌های هواپیمایی جمهوری اسلامی ایران، ماهان و ساها توسط شورای وزرای امور خارجه اتحادیه اروپا در روز دوشنبه، ۱۴ اکتبر ۲۰۲۴، شرکت هواپیمایی ایران‌ایر پروازهای مقاصد اروپایی خود را به‌دلیل اجتناب از تبعات ناشی از عدم صدور اجازه فرود در فرودگاه‌های کشورهای اروپایی و همچنین جلوگیری از سرگردانی مسافران در فرودگاه‌های داخل و خارج از کشور، ابطال کرد.

وی افزود: در حال حاضر، اقدامات و پیگیری‌های لازم به‌منظور فراهم شدن بستر انجام سفر مسافران مقاصد اروپایی تحت شرایط تحریمی ایجادشده، از طریق دستگاه دیپلماسی کشور، سازمان هواپیمایی کشوری، شرکت‌های هواپیمایی و سایر نهادهای ذی‌ربط در حال انجام است و نتایج حاصله به‌منظور بهره‌برداری ذی‌نفعان اطلاع‌رسانی خواهد شد.

صمت به‌منظور بررسی آخرین وضعیت حمل‌ونقل هوایی و شایعاتی مبنی بر گرانی بلیت هواپیما به‌تازگی با سخنگوی سازمان هواپیمایی تماس گرفته است.

یازرلو در این گفت‌وگو در تشریح دلایل ایجاد مشکل بلیت برای مسافران خارجی، به‌ویژه مسافران اروپا بیان کرد: از ۱۴ اکتبر سال جاری، اتحادیه اروپا ورود پروازهای ایران‌ایر به کشورهای این اتحادیه را ممنوع و پیرو این مسئله شرکت هما برای جلوگیری از سرگردانی مسافران در فرودگاه‌ها چه داخلی و چه خارجی اقدام به ابطال پروازهای خود به مقصد اروپا کرد. ازسوی دیگر باتوجه به تنش‌های منطقه برخی شرکت‌های خارجی پروازشان را تا پایان اکتبر و بعضا اول ژانویه نه‌تنها به ایران بلکه به منطقه متوقف کرده‌اند. با این توصیف می‌توان گفت یک ظرفیت به‌طور مثال ۱۵۰تایی وجود داشته که حالا شاید به ۲۰ تا رسیده است. در چنین شرایطی کاهش تعداد پرواز و به تبع آن ایجاد مشکل کمبود بلیت امری قابل‌انتظار است.

پرواز کانکشنی، راه‌حل در دسترس

وی با اشاره به سازکارهایی که در حال حاضر برای پرواز به اتحادیه اروپا به‌کار گرفته می‌شود، بیان کرد: یکی از راه‌های پرواز به اتحادیه اروپا استفاده از پروازهای کانکشن است که در این روش ابتدا مسافر با پروازهایی به کشورهای منطقه مثلا قطر یا امارات می‌رود و از آنجا با پروازهای این کشورها به اتحادیه اروپا می‌رسد. راه دیگر هم این است که مسافر با استفاده از پرواز لندن ایران‌ایر به انگلیس و از آنجا به کشورهای اروپایی می‌رود.

وی در پاسخ به سوال صمت مبنی بر اینکه آیا راه‌های یادشده دردسرهای مسافر را افزایش نمی‌دهد، بیان کرد: همان‌گونه که همه می‌دانیم سال‌هاست تحریم صنعت هوایی ما را می‌آزارد و ظرفیت‌های قابل‌استفاده آن را کاهش داده است. در چنین وضعیتی اعمال تحریم‌های جدید یعنی تحریم ایران‌ایر و توقف پرواز شرکت‌های اروپایی به ایران حوزه هوایی را تحت فشار بیشتری قرار می‌دهد و به‌تبع آن مسافران هم با افزایش نسبی هزینه و صرف زمان بیشتر سفر خواهند کرد؛ اینجاست که می‌توان گفت هدف از اعمال تحریم‌ها خلاف ادعای غرب، تحت فشار قرار دادن مردم است، نه چیز دیگر.

یازرلو با تایید محدودیت پروازها، در اشاره به راه‌حل‌های سازمان برای رفع مشکلات مسافران گفت: سازمان هواپیمایی و معاونت بین‌الملل این سازمان در حال انجام مذاکراتی برای بازگشت پروازهای اروپایی به ایران و منطقه است که موفقیت‌هایی حاصل شده و به‌نظر می‌رسد در چند روز آینده این امر محقق شود. همزمان مذاکراتی نیز برای پرواز سایر شرکت‌های هواپیمایی جز ایران‌ایر و دیگر شرکت‌های تحریمی به اروپا و افزایش فرکانس پروازی آنها در حال انجام است که تحقق این فرصت، تعداد صندلی‌های ما را افزایش می‌دهد و از بار مشکلات مسافران می‌کاهد.

تعیین نرخ در فضایی رقابتی

سخنگوی سازمان همچنین درباره ادعاهایی مبنی بر گرانی بلیت هواپیما اظهار کرد: ما پیش از این هم در حوزه پروازهای خارجی نظارت چندانی نداشتیم، زیرا فضای رقابتی موجود در آن بخش، تنظیم‌کننده و متعادل‌کننده نرخ‌ها و بستر تا حدودی شفاف است، اما در شرایط فعلی نمی‌توان سودجویی و سوءاستفاده برخی‌ها را انکار کرد و ممکن است قیمت‌ها افزایش غیرمنطقی داشته باشد. البته در این باره بد نیست اشاره‌ای داشته باشیم که براساس دستورالعمل هیات عمومی دیوان عدالت اداری طبق برنامه پنجم توسعه دو مولفه نظام عرضه‌وتقاضا و رقابت تعیین‌کننده نرخ بلیت هستند. با این حال انجمن شرکت‌های هواپیمایی با در نظر گرفتن شرایط عمومی جامعه و کیفیت خدمات، سقف و کفی را برای قیمت بلیت‌ها تعیین کرده که فروش خارج از این چارچوب تخلف محسوب می‌شود و قابلیت پیگیری دارد. از همین جا هم اعلام می‌کنیم اگر مسافری شکایت و نارضایتی از عملکرد شرکت هواپیمایی دارد به سامانه حقوق مسافر در سایت سازمان هواپیمایی کشور مراجعه و شکایت خود را ثبت کند و اطمینان داشته باشند سازمان پیگیر حقوق آنها خواهد بود.

یازرلو در پایان با یادآوری شرایط کلی صنعت هوایی و تاثیر آن بر ارائه خدمات مطلوب به مسافران گفت: ما باید در موضع‌گیری‌های‌مان وضعیت صنعت را نیز در نظر بگیریم. اکنون به‌واسطه تحریم‌ها میانگین عمر ناوگان هوایی ما از میانگین جهانی بالاتر است و همین امر میزان دسترسی به ناوگان را کاهش می‌دهد، زیرا بازه چک‌های دوره‌ای آن کوتاه‌تر می‌شود و خواب هواپیما افزایش می‌یابد و در نتیجه ایرلاین‌ها هزینه می‌پردازند. با این حال شرکت‌ها تلاش زیادی در راستای ارائه خدمات مطلوب به مردم که حق طبیعی آنها است می‌کنند و سازمان نیز با اقداماتی در پی ایجاد شرایط مساعد هم برای شرکت‌های خدمات‌دهنده و هم مردم است.

سوءاستفاده برخی شرکت‌ها زمینه‌ساز افزایش نرخ بلیت

رئیس هیات مدیره انجمن صنفی دفاتر سفر هوایی گردشگری درباره گرانی نرخ بلیت پروازهای خارجی در روزهای اخیر بیان کرد: باتوجه به اینکه تحریم ایران‌ایر بخشی از پروازهای مستقیم ما به اتحادیه اروپا را لغو کرده، استقبال از شرکت‌های ترکیش و اماراتی و قطر بیشتر و همین امر زمینه‌ساز رشد قیمت بلیت ازسوی این شرکت‌ها شده است.

امیرپویان رفیعی‌شاد، رئیس هیات مدیره انجمن صنفی دفاتر سفر هوایی گردشگری در تشریح وضعیت حوزه حمل‌ونقل هوایی گفت: مادامی که تحریم‌های اتحادیه اروپا علیه شرکت‌های هواپیمایی و در کل صنعت هوایی ما برقرار باشد و در کنار آن تنش‌های منطقه فروکش نکند تا در نتیجه آن شرکت‌های خارجی که پروازهای خود را به منطقه لغو کرده‌اند، بازگردند، شرایط پیچیده خواهد بود و نمی‌توان انتظار دریافت خدماتی مشابه آنچه در شرایط عادی ارائه می‌شود را داشت.

این فعال حوزه حمل‌ونقل هوایی کاهش تعداد شرکت‌های هواپیمایی خدمات‌دهنده در منطقه را عامل اصلی گرانی نرخ بلیت در روزهای اخیر دانست و اظهار کرد: در حال حاضر تعداد ایرلاین‌هایی که در حال خدمات‌دهی در منطقه، به‌ویژه ایران هستند محدود و به‌نوعی عرضه و تقاضا نامتعادل شده که نتیجه این وضعیت افزایش قیمت بلیت و عدم دسترسی آسان به آن است.

رئیس هیات مدیره انجمن صنفی دفاتر سفر هوایی گردشگری با اشاره به عوامل موثر در نرخ بلیت هواپیما افزود: در قیمت بلیت مهم‌ترین مولفه تاثیرگذار کلاس‌های پروازی است و در زمان محدودیت از آنجایی که پروازهای با کلاس پایین‌تر زودتر تکمیل می‌شوند، آنچه باقی می‌ماند پروازهای با کلاس بالاتر و قیمت بیشتر است؛ مضاف بر اینکه برخی از شرکت‌ها هم از شرایط سوءاستفاده می‌کنند و اصلا کلاس‌های پروازی ارزان‌قیمت را باز نمی‌کنند که همین مسئله میانگین قیمت جاری در بازار را بالا می‌برد.

رفیعی در پایان در بیان راهکارهایی برای کنترل نرخ بلیت هواپیما و کاهش مشکلات مسافران گفت: در حال حاضر اقدامی که سازمان هواپیمایی کشوری می‌تواند انجام دهد برقراری تعاملات بیشتر با ایرلاین‌های خارجی چون ترکیش و امارت که امکان جابه‌جایی مسافر بیشتر از ایران را دارند، است؛ مثلا می‌توان در زمینه هزینه خدمات و سرویس‌هایی که این شرکت‌ها در ایران دریافت می‌کنند با آنها به توافقاتی رسید تا این شرکت‌ها مقداری از خلأ ایجادشده را پر کنند. با این وجود آنچه ضرورت بیشتری دارد و می‌تواند شرایط را به گذشته برگرداند برقراری ثبات و آرامش در منطقه است.

سخن پایانی

سفر مسئله‌ای گریزناپذیر است؛ گرچه می‌توان آن را به دو دسته ضروری و غیرضروری تقسیم کرد. در هر حال این پدیده جریان دارد و نیازمند زیرساخت‌هایی به‌منظور تحقق آسان‌تر آن برای مردم است. حمل‌ونقل هوایی از جمله ابزارهای سفر آسان و جذاب است که متاسفانه تحریم‌های ظالمانه زیرساخت‌های آن را در کشور ما تضعیف و استفاده‌کنندگان از آن را دچار چالش‌هایی کرده است. در آخرین اقدام محدودکننده اتحادیه اروپا، ایران‌ایر، بزرگ‌ترین شرکت این گروه در تیررس این اتحادیه قرار گرفت و بر همین مبنا تمام پروازهایش به اتحادیه اروپا را متوقف کرده که نتیجه این وضعیت سرگردانی مسافران، هدررفت زمان و افزایش هزینه آنها به‌واسطه سوءاستفاده شرکت‌هایی که در نبود رقیب در حال ارائه خدمات هستند، است. با این توصیف آنچه دوباره به‌عنوان راه‌حل یک مشکل مدنظر قرار می‌گیرد، تعامل و رفع تنش با کشورهای دنیا است.