حفره‌های عمیق آماری تجارت را فلج می‌کند
تجارت خارجی دردهای بسیاری دارد که برخی از آنها نمک روی زخم است. درد تحریم و مشکلات پولی و بانکی جای خود و درد سنگ‌اندازی‌های داخلی جای دیگر. حال در میان همه این کش‌وقوس‌ها، درد آمار نیز به تجار اضافه شده، آماری که همچنان در هاله ابهام است که از ترس آبرو گم یا سردرگم این سازمان و آن وزارتخانه می‌شوند. البته شاید دوران خداحافظی با آمارهای گمشده فرارسیده باشد، چراکه دولت چهاردهم از ابتدای حضور خود بر شفافیت‌های آماری تاکید داشته است. حال در ادامه گزارش این شماره صمت به‌مناسبت روز آمار و برنامه‌ریزی، به مشکلات آماری و تاثیرات آن بر حوزه تجارت از دیدگاه کارشناسان پرداخته‌ایم.
تجار بی‌برنامه
مرتضی افقه، کارشناس اقتصاد درباره تاثیر فقدان آمارهای درست بر روند تجاری به صمت گفت: پیش‌بینی آینده و برنامه‌ریزی‌ها از طریق آمار و ارقام انجام می‌گیرد و در صورتی که آمار و ارقام صحیح در اختیار متخصصان نباشد، امکان برنامه‌ریزی برای آینده و تعیین هدف و حرکت به‌سمت آن هم وجود نخواهد داشت. متاسفانه دولت سیزدهم یک رویه جدید را شروع کرد که آن مخفی کردن آمارها، غیرواقعی کردن آمارها یا تاخیر در اعلام آمارها بود.
وی ضمن تاکید بر اینکه بازه زمانی حل مشکلات را باید کوتاه‌مدت و بلندمدت در نظر گرفت، افزود: اگر شخصی مختصر آشنایی با ساختار فعلی داشته باشد، می‌داند مشکلات در کوتاه‌مدت با رفع تحریم و در بلندمدت با تحولات ساختاری حل می‌شود.
ابزاری برای عملکرد بهتر تجارت
افقه آمار را ابزاری برای عملکرد بهتر تجارت در نظر گرفت و گفت: در تحلیل‌های اقتصادی در بخش تجارت و تولید داخلی تنها ابزاری که می‌تواند به تحلیلگر کمک کند، آمارهای دقیق است. اگر این ابزار در دسترس نباشد، تاجر و تولیدکننده نمی‌توانند برنامه‌ریزی برای آینده داشته باشند. اکنون دولت سردرگم است و این‌گونه آماردهی‌ها حتی به‌نفع دولت هم نیست. از سوی دیگر، برنامه‌ریزان و پژوهشگران نیز نمی‌توانند به دولت کمکی کنند.
فرصت‌سوزی جبران‌ناپذیر
این کارشناس اقتصاد با تاکید بر اینکه نبود آمار مشکلاتی به‌همراه دارد که وجود آمارهای غلط آنها را چندین برابر می‌کند، افزود: متاسفانه دولت‌ها سرمایه اجتماعی خود را از دست داده‌اند و مردم به خیلی از وعده‌ها اعتماد ندارند. در نهایت همین ابهام موجب می‌شود، کارگزاران اقتصاد در تصمیمات خود دچار سردرگمی شوند و این معطل‌ماندن‌ها فرصت‌سوزی جبران‌ناپذیری را با خود به‌همراه خواهد داشت. امیدواریم دولت جدید با شفاف‌سازی آماری، این اعتماد ازدست‌رفته را بازگرداند.
آمارسازی برای توجیه عملکرد
متاسفانه بررسی آمار تجارت در سال ۱۴۰۲ و زمان فعالیت دولت سیزدهم دچار تناقضات بسیاری بود. وزیر اقتصاد ایران در آذر ۱۴۰۲ صادرات هشت‌ماهه نفت و محصولات نفتی و گازی را ۲۰میلیارد دلار اعلام کرد. این بدان‌معناست که ایران به‌طورمیانگین در هر ماه معادل ۲.۵ میلیارد دلار نفت و مشتقات آن را صادر کرده است.
اما اظهارات دی ۱۴۰۲ رئیس گمرک از جهش معنادار صادرات نفت ایران در یک‌ماهه آذر حکایت دارد. رضوانی‌فر ۵ دی ۱۴۰۲، اعلام کرد که ایران طی ۹ ماه اول سال گذشته ۲۶ میلیارد و ۴۶۰ میلیون دلار نفت به مشتریان خود فروخته است. با کنار هم قرار دادن اظهارات خاندوزی و معاونش مشخص می‌شود که فقط طی آذر ۱۴۰۲ به ارزش ۶ میلیارد و ۴۶۰ میلیون دلار نفت صادر شده است.
همچنین پیش از این موسسات و سایت‌های بین‌المللی ردیابی کشتی صادرات روزانه نفت ایران را حداکثر یک میلیون و ۴۰۰هزار بشکه اعلام کرده بودند که وزارت نفت هم این داده‌ها را به محلی برای مانور تبلیغاتی خود تبدیل کرد. حال به‌فرض صحت این ادعا و استمرار آن در ۳۰ روز آذر، اگر در حالتی رویایی ایران هر بشکه نفت خود را به‌طورمیانگین ۸۰ دلار هم فروخته باشد، نباید ارزش صادراتی نفت از 3 میلیارد و ۳۶۰ میلیون دلار در این ماه عبور کرده باشد.
از سوی دیگر، در زمان فعالیت دولت سیزدهم که تمام تخم‌مرغ‌های اقتصاد ایران در سبد شرق و پیمان‌هایی نظیر بریکس، شانگهای و اوراسیا چیده شده و برجام به بایگانی رفته، تراز تجاری فقط طی ۹ ماه سال ۱۴۰۲ از کل ۱۲ماهه سال‌های ۱۳۵۹، ۱۳۶۵، ۱۳۶۶ و ۱۳۶۷ که ایران درگیر جنگ نظامی با عراق بود، بدتر است. البته مسئولان دولت سیزدهم با ابتکار خود در اضافه کردن آمار صادرات نفت به تراز تجاری، توانستند این تراز را تا ۱۵.۵میلیارد دلار مثبت کنند.
حال باتوجه به موارد فوق در ادامه گزارش به تاثیر این آمارسازی‌ها و آثار آن بر بودجه نفتی و تجارت می‌پردازیم.
مسعود دانشمند، کارشناس تجاری دانشمند با تاکید بر آسیب ناشی از آمارسازی بر تجارت به صمت گفت: رقم تعیین‌شده برای صادرات غیرنفتی که هر سال ذکر می‌شود، تنها یک آرزو است. در صورتی که مبنای درست تعیین این رقم، بررسی میزان تحقق اهداف سال گذشته است که اعلام اعداد و ارقام درست در این بخش اهمیت بسیاری دارد. اعداد و ارقام به‌صورت قانونی توسط مرکز آمار ایران، بانک مرکزی و اتاق بازرگانی اعلام می‌شود و آمار ایجاد کردن برخی سازمان‌ها برای توجیه عملکرد خود، حفره بزرگی را در تجارت ایجاد می‌کند.
تنها با آمارها بازی می‌کنیم
محمدرضا مودودی، کارشناس تجارت باتوجه به محدود بودن موجودی سبد صادراتی ایران به صمت گفت: تجارت خارجی دچار روزمرگی شده و سیاست‌گذاری‌های کلانی که براساس دورنما و چشم‌انداز آینده باید انجام شود، وجود ندارد. البته سند چشم‌انداز ۱۴۰۴ وجود دارد که در حال حاضر فاصله بسیار زیادی با اهداف تعیین‌شده در آن داریم. به‌نظر می‌رسد تا ۱۰سال آینده نیز شاهد تحول خاصی در تولیدات برای بازارهای هدف نباشیم، مگر آنکه دولت جدید برنامه‌ریزی منظمی برای تنوع بازارها و تولیدات صادراتی داشته باشد.
این کارشناس تجاری بااشاره به چالش‌های موجود در مسیر توسعه بازارهای هدف و تولیدات صادرات‌محور بیان کرد: متاسفانه برای توانمندسازی بنگاه‌های خود، هیچ برنامه‌ای نداریم. همچنین هر سال زیرساخت‌های توسعه تجارت جهانی برای بهبود تجارت را از دست می‌دهیم. از آنجایی که دچار روزمرگی هستیم، تنها با آمارها بازی می‌کنیم و سعی داریم خود را از ضرورت‌های موجود مبرا کنیم.
آمارهای واقعی را منتشر کنید
یدالله صادقی، رئیس اسبق سازمان صنعت، معدن و تجارت استان تهران درباره تاثیر نبود آمارهای درست بر صادرات و واردات به صمت گفت: فقدان آمار به‌ویژه در زمینه تجارت خارجی در بررسی‌های تولیدکنندگان و صادرکنندگان از بازار موثر است. اگر آمارها به‌موقع منتشر نشود، آگاهی و اطلاع‌رسانی را تحت‌الشعاع قرار خواهد داد و برنامه‌ریزی را سخت و تا حد زیادی غیرممکن می‌کند، در نتیجه عملکرد تاجران در صادرات و واردات ضعیف خواهد شد.
وی بااشاره به اینکه باید مسائل اقتصادی را از سیاسی جدا کرد، افزود: در اقتصاد باید آمارهای واقعی را منتشر کرد و این موضوع را نباید با مسائل سیاسی و اجتماعی پیوند زد. یکی از دلایل فقدان آمارهای درست، وعده‌هایی است که توسط دولت‌ها ارائه می‌شود و ممکن است سوژه رقبای سیاسی قرار بگیرد، در نتیجه در ارائه آمارها کم‌کاری می‌کنند.
سخن پایانی
تجارت در گیرودار مشکلات بسیاری است که هر بار تنها با امیدی کوتاه‌مدت شاهد اخباری خوش در رابطه با آن هستیم.
اما در واقعیت مشکلات همچنان به قوت خود باقی است و هیچ توافقی راه چاره رفع مشکلات داخلی نیست. امیدواریم دولت چهاردهم مسیری جدید را در پیش گیرد و به‌ویژه در ارائه اعداد و ارقام در هر حوزه‌ای شفاف عمل کند.
