انتخابی برای جبران عقب‌ماندگی
در حالی‌که تا تشکیل دولت چهاردهم چیزی باقی نمانده و همه فعالان اقتصادی چشم‌انتظار تصمیمات برای گزینه‌های احتمالی وزارتخانه‌ها هستند، فعالان حوزه صنعت، معدن و تجارت سعی دارند پیشنهادات و انتقادات خود را از طریق رسانه‌ها به گوش رئیس‌جمهور منتخب برسانند تا شخصی در وزارت صمت قرار بگیرد که توانایی لازم و شایستگی کافی را داشته باشد.
انتخاب وزیر صمت به‌واسطه گستردگی فعالیت و نقش پررنگی که وزارت صمت در اقتصاد دارد، دغدغه‌ها و نگرانی‌های زیادی در بین فعالان این سه بخش ایجاد کرده است و درحالی‌که هنوز وزرای پیشنهادی از سوی «شورای راهبری انتخاب اعضای کابینه دولت چهاردهم» به‌صورت رسمی منتشر نشده، اما برخی منابع از نهایی شدن فهرست خبر داده و گزینه‌های احتمالی برای وزارت صمت را نیز معرفی کرده‌اند. صمت به همین بهانه در این گزارش نظر کارشناسان و فعالان حوزه صنعت را درباره سمت‌وسوی وزارت صمت و چارچوب‌های انتخاب وزیر صنعت، معدن و تجارت جویا شده که در ادامه می‌خوانید.
نگاه مسئولانه و کارشناسانه باشد
احمد پورفلاح، رئیس اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی ایران و ایتالیا درباره شاخص‌های انتخاب وزیر صنعت، معدن و تجارت به صمت اظهار کرد: وزارت صمت به‌ویژه از زمانی که وزارت بازرگانی در آن ادغام شد، فارغ از درست یا غلط بودن این ادغام، مسئول تولیدات متنوع داخلی شده است؛ چه برای مصرف داخلی و چه صادرات اندکی که داریم. وزارت بازرگانی هم وظیفه مدیریت واردات و علاوه بر این، سیستم و الگوی مصرف جامعه ۸۵ میلیون نفری ایران را برعهده دارد. بنابراین این وزارتخانه به جهات گوناگون روی پارامترهای متعددی از زندگی افراد جامعه و آینده کشور تاثیر دارد. به‌نوعی می‌توان گفت بدون پشتیبانی وزارت صمت، وزارتخانه‌های دیگر هم با مشکل روبه‌رو خواهند شد. صنعت پشتیبانی‌کننده وزارتخانه‌های دیگر است و به‌عنوان نمونه با عدم‌تجهیز ناوگان طراحی و ساخت، وزارت نفت، راه و شهرسازی، کشاورزی و... هم دچار مشکل می‌شوند. زیرمجموعه وزارت صمت دربرگیرنده بخش‌های بسیار تنش برانگیزی مانند صنعت خودرو است که به تنهایی بحث‌های گوناگونی را به‌دنبال داشته است. جالب اینکه ارزیابی کارشناسان هم نشان می‌دهد که در صنعت خودرو موفق نبوده‌ایم. در این صنعت، قیمت ما رقابتی نیست و کیفیت محصولات قابل‌مقایسه با محصولات مشابه در کشورهای دیگر نیست. البته به‌عنوان یک مدیر صنعتی با ۵۰ سال تجربه اذعان دارم که در صنعت کارهای بسیار زیادی انجام شده، اما باید به جایگاهی می‌رسیدیم که نه با ژاپن و آلمان، که خودمان را با کره‌ای‌ها مقایسه کنیم.
انتخاب با ملاک شایستگی
پورفلاح ادامه داد: متاسفانه وزارت صمت در سال‌های اخیر شاهد تغییرات متعددی در سطح وزرا بوده است و براساس سیستم نامعقولی که همواره شاهد آن بوده‌ایم با تغییر یک مدیر ارشد، مدیران زیرمجموعه آن هم دچار تغییر می‌شوند و کل سیستم بهم می‌ریزد. تغییرات متعدد وزرا و معاونان وزیر، یکی از چالش‌های بزرگ وزارت صمت بود. به‌عنوان کسی که از قبل از انقلاب تا امروز مدیریت واحدهای صنعتی مختلفی را برعهده داشته‌ام، به‌عنوان مشاور آقای نعمت‌زاده و کسی که سال‌ها رئیس کمیسیون صنایع اتاق ایران بوده‌ام، معتقدم انتخاب وزیر صمت نباید براساس ملاک‌های سیاسی و پارامترهای گروهی و حزبی باشد. مدیر صنعتی که اقتصاد را بداند و بفهمد، تحصیلات مرتبط داشته باشد، با صنایع در کشورهای پیشرفته آشنایی داشته باشد، جوان و پرانرژی باشد، توان دفاع از دیدگاه‌هایش را داشته باشد (یک آدم ضعیف نمی‌تواند از تئوری‌های خودش و تیمش و مشاورانش استفاده و از آنها دفاع کند بنابراین باید قاطع باشد.) و رویکرد سیاسی و تبلیغاتی نداشته باشد. ضمن اینکه معتقدم سیاست باید مسائل اقتصادی را راهبری و کمک کند. اگر سیاست بین‌المللی ما اهداف درستی را نشانه‌گیری نکند، قطعا اقتصاد ما آسیب خواهد دید، اما در انتخاب وزیر صمت اعتقاد دارم که وزیر نباید حزبی و سیاسی و وابستگی جناحی داشته باشد. انتخاب وزیر صمت باید براساس شایستگی باشد. در اتاق بازرگانی ایران هم شاید برای نخستین‌بار کمیته‌هایی روی این موضوع کار می‌کنند و پیشنهاداتی هم به رئیس‌جمهور منتخب داده شده است. انتظار می‌رود براساس گزینه‌های پیشنهادی کسی برای وزارت صمت انتخاب شود که این‌کاره باشد. صنعت و درد آن را بفهمد، درد کارگران واحدهای صنعتی را درک کند، بتواند پیامدهای عدم‌پشتیبانی جدی از صنعت را بفهمد و ببیند این موضوع چقدر کشورمان را از کشورهای هم‌رده‌اش عقب انداخته است. وزیر باید نگاهی به پارامترهای چشم‌انداز ۱۴۰۴ داشته باشد و میزان عقب‌ماندمان از این برنامه‌ها را مدنظر قرار دهند.
رئیس اتاق بازرگانی ایران و ایتالیا در ادامه اظهار کرد: یک وزیر متخصص، تحصیلکرده در حوزه صنعت، دارای سابقه فعالیت در واحدهای صنعتی، با اشراف به وضعیت صنایع در کشورهای گوناگون جهان، در تعامل با واحدهای صنعتی به‌ویژه در بخش خصوصی، یک گزینه مناسب برای وزارت صمت است. وزرای پیشین صمت بیش‌ازحد درگیر مسائل سیاسی و قیمت خودرو بودند و زمانی برای پرداختن به وظایف و... اصلی‌شان ندارند.
پورفلاح افزود: اتاق پیشنهاداتی به رئیس‌جمهور داده است. امیدواریم در فرصت کوتاه باقیمانده با انتخاب درست بتوانیم بخشی از عقب‌ماندگی‌ها را جبران کنیم و بتوانیم یک وزیر صمت جامع‌الشرایط داشته باشیم و کمک کنیم معاونان و مدیران کل با سلامت و صداقت کامل و با آگاهی و اشراف به مقوله صنعت و طبعا بازرگانی به‌عنوان پشتیبان صنعت یک فرد قوی باشد. به‌واسطه ادغام وزارت صمت وزارتخانه بزرگی شده است. من مخالف ادغام این وزارتخانه بودم، چون بازرگانی و صنعت دو مقوله جدا هستند و در مقابل عده‌ای معتقد بودند چون این دو بخش پشتیبان هم هستند باید هم جهت حرکت کنند تا ثمربخش باشند و همچنین در راستای کوچک‌سازی باید ادغام کنیم. البته این ادغام پیامد مثبت چندانی نداشت و شاهد کوچک‌سازی چندانی هم نبودیم.
رئیس اتاق ایران و ایتالیا گفت: وزارت صنعت ایتالیا یک ساختمان ۶، ۷ طبقه معمولی است، چون سازکارشان متفاوت است. آنها در اجرا مطلقا دخالتی ندارند و فقط هدف آنها تسهیل، حمایت و تا حدودی هدایت است. درست برعکس ایران که اداره صمت در هر استانی یک آسمانخراش دارد که هزینه‌ها را هم بالا برده است. البته مختص وزارت صمت نیست و تمام وزارتخانه‌های ما همین‌گونه است.
وزیر صمت حرف صنعتگران را بشنود
پورفلاح درباره اولویت‌های کاری وزیر صمت دولت چهاردهم نیز اظهار کرد: یکی از موضوعات بحث تفکیک است. البته اگر به موضوع تفکیک معتقد باشد، کوچک‌سازی و تفویض اختیار می‌تواند آن را در اولویت او قرار دهد. دخالت در توزیع منابع، تسهیلات و اعتبارات، دست‌کم هم‌وزن قرار دادن واحدهای بخش خصوصی و دولتی نیز از دیگر اولویت‌های وزیر باشد.
وی افزود: از دیگر اولویت‌هایی که وزیر صمت باید مدنظر قرار دهد این است که اعتبارات بانکی منصفانه بین صنایع تقسیم شود و در هر اقدامی هدف رشد صنعت باشد. در حال حاضر در بخش صنعت بخش عظیمی از ماشین‌آلات و تجهیزات ما از دنیا عقب است و مشکلات زیادی در مسیر فعالیت صنعتگران قرار دارد. همین‌جا هشدار می‌دهم که در حال حاضر متاثر از شرایط سخت بخش صنعت، بسیاری از فعالان صنعتی ما ترجیح می‌دهند در کشوری مانند پاکستان و ترکیه بنگلادش و... فعالیت کنند تا درگیر دردسرها و گرفتاری‌های داخل کشور نشوند.
پورفلاح با بیان اینکه کسی در سختی‌ها حامی و پشتیبان تولید نیست، گفت: نگاه وزیر به مقوله صنعت باید مسئولانه و کارشناسانه باشد. زمانی پیشنهاد دادم مانند تیم‌های ورزشی که بازیکنانی از کشورهای دیگر را به کار می‌گیرند، تعدادی مدیر از جاهایی مانند سنگاپور را وارد بدنه وزارتخانه کنند به آنها اختیار بدهند، دیدگاه آنها را بدون در نظر گرفتن جهت‌گیری‌های خاص بپذیرید و بعد ببینید چه تحولاتی ایجاد می‌شود. پیشنهاد دیگری هم که مطرح کردم این بود که وزرای ما مرتبط با زیرمجموعه خود یک تا دو کشور سرآمد در آن بخش را ببینند و از نزدیک با آنچه در حوزه زیرمجموعه آنها در جهان در حال رخ دادن است، آشنا شوند.
پورفلاح در پایان با اشاره به اینکه سیاستمداران ما باید از برنامه‌های صنعت، معدن و تجارت کشور پشتیبانی کنند، افزود: بخش زیادی از مشکلات ما به سیاست‌های کلان کشور برمی‌گردد. واقعیت این است که بدون حل چالش‌هایی که با دنیا داریم نمی‌توانیم یک صنعت کارآ، قوی و کارآمد داشته باشیم. وزیر باید در چارچوب هنجارهایی که تعریف می‌شود مانند حمایت از تولید داخل، توسعه بازارهای بین‌المللی و... انتخاب شود و فعالیت کند. انتظار می‌رود وزیر صمت روی ظرفیتی که برای حضور در بازارهای بین‌المللی وجود دارد به‌طور جدی کار کند، بر آن متمرکز شود و برای آن برنامه داشته باشد.
روابط بین‌الملل هم موضوعات صادراتی را در برمی‌گیرد و هم واردات را. تمرکز بر تسهیل واردات در بخش مواد اولیه، ماشین‌آلات و قطعات بسیار مهم است تا به‌درستی پاسخگوی بخش تولید کشور باشد. در سوی دیگر، صادرات محصولات تولید داخل را داریم که منجر به رشد اقتصادی و تولید رقابت‌پذیر خواهد شد. در این بخش انتظار می‌رود وزیر نگاه جدی به بخش‌های گوناگون این حوزه چه کشاورزی، چه صنعتی و... داشته باشد. تجارت داخلی هم بخش‌های متنوعی از اصناف خرد گرفته تا تجارت فرش و فروشگاه‌های زنجیره‌ای و... را دربرمی‌گرد این طیف وسیع نیازمند حمایت و ساماندهی هستند. در نهایت اینکه وزیر صمت باید گوش شنوای فعالان اقتصادی باشد.
تشکل تشکل‌های بخش خصوصی محل مشورت باشد
آرمان خالقی، قائم‌مقام دبیرکل خانه صنعت، معدن و تجارت ایران نیز درباره انتخاب وزیر صنعت، معدن و تجارت به صمت اظهار کرد: وزارت صمت با توجه به ترکیبی که دارد یعنی صنعت، معدن و تجارت به‌عنوان سه بخش مهم از اقتصاد کشور، نیازمند وزیری است که درک درستی از موضوعات و راهبردهایی که باید در این وزارتخانه به اجرا گذاشته شود، داشته باشد یعنی وزیر تجاری یا معدنی صرف نباشد. همه این بخش‌ها تشکل‌هایی دارند که باید مورد مشورت وزیر قرار بگیرند و این رویکرد مشورت‌خواهی در ارکان وزارتخانه مانند معاونت‌ها به‌صورت تکلیف در بیاید. در این صورت با شنیدن صدای ذی‌نفعان و خواسته‌های فعالان اقتصادی، وزیر می‌تواند تصمیمات درست‌تری در وزارت صمت بگیرد. وزیر صمت یک وزیر سیاسی نیست. اگرچه عملکرد وزیر صمت می‌تواند در موضوعات سیاسی مانند رضایت یا عدم‌رضایت اجتماعی تاثیرگذار باشد. فردی با این ویژگی‌ها حتی اگر در بخش خصوصی توانسته کارهای بزرگی انجام دهد و توانمندی او در صف اثبات شده در ستاد هم حتما توانمند خواهد بود. بهترین گزینه هم کسانی هستند که سابقه کار در وزارت صمت و کارنامه مثبتی در این وزارتخانه دارند.
بهترین انتخاب
خالقی با تاکید بر اینکه بهترین انتخاب برای وزیر صمت از بین خانواده این وزارتخانه است، گفت: چه‌بهتر که انتخاب وزیر صمت از خانواده وزارت صمت باشد. انتخاب افراد سیاسی و وابسته به احزاب برای صنعت آسیب‌زننده است. وزیر باید تشخیص درست داشته باشد، مشورت‌پذیر باشد، سرعت عمل داشته و سختکوش باشد و چون سه وزارتخانه در یک وزارتخانه تجمیع شده‌اند باید بتواند اختلاف منافع بین بخش‌ها را حل کند و صرفا هدف حفظ منافع ملی باشد. خالقی در پایان تاکید کرد: انتظار می‌رود در دولت چهاردهم بخش خصوصی دست‌کم در انتخاب‌ها یا با حضور در کمیته‌ها یا محل مشورت قرار گرفتن در جمع‌بندی‌ها سهمی داشته باشد. نظر بخش خصوصی درباره گزینه‌های موردنظر خواسته شود تا بخش خصوصی اعتماد کند و بتواند کمک و پشتیبانی کند. باید نظر خانه صمت در انتخاب وزرای مختلف مرتبط با فعالیت آن خواسته شود و به‌عنوان تشکل تشکل‌های بخش خصوصی محل مشورت باشد. البته تا الان هم از خانه صمت برای حضور در کمیسیون‌ها دعوت نشده است.
سخن پایانی
بنابراین گزارش، خواست مشترک اغلب فعالان حوزه صنعت مشارکت داشتن در تصمیم‌سازی‌ها و تصمیم‌گیری‌های کلان در این بخش است؛ موضوعی که با وجود اینکه سال‌هاست بر آن تاکید شده، اما در عمل دولت‌های گوناگون نتوانسته‌اند عملکرد مناسبی در این زمینه از خود به نمایش بگذارد و رضایت فعالان حوزه صنعت را جلب کنند. امید می‌رود دولت چهاردهم از هم‌اکنون در اولین گام‌ها برای انتخاب وزرا و در ادامه در تمام مسیر از نظرات مشورتی بخش‌های گوناگون برای تصمیم‌گیری استفاده کند.
