صنعت مالی اسلامی در جهان در سال ۲۰۲۰ با جهش ۱۴ درصدی در ارزش کل دارایی‌های خود توانسته است انعطاف‌پذیری این صنعت را نشان دهد، در حالی که یک سال بعد، ارزش دارایی‌های مالی اسلامی با رشد ۱۷درصدی در سال ۲۰۲۱ به ۴ تریلیون دلار رسیده که نشان می‌دهد تقاضا برای خدمات و محصولات منطبق با شریعت در جهان به‌سرعت افزایش یافته است و به‌تدریج نیز با بهبود بازار جهانی، شاهد بهبود سلامت صنعت مالی اسلامی خواهیم بود. صنعت مالی اسلامی مشتمل بر 3 بخش مهم بانکداری اسلامی، بازار سرمایه اسلامی و تکافل است که از میان بخش‌های مختلف صنعت مالی، بانکداری اسلامی با سهم ۷۰ درصدی کل دارایی، مهم‌ترین بخش این صنعت است.

صنعت مالی اسلامی در جهان طی سال ۲۰۲۰ میلادی همراه با نخستین سال شیوع همه‌گیری کووید-۱۹، با جهش ۱۴ درصدی در ارزش کل دارایی‌های خود توانسته است انعطاف‌پذیری این صنعت را نشان دهد. این در حالی است که یک سال بعد، ارزش دارایی‌های مالی اسلامی با رشد ۱۷درصدی در سال ۲۰۲۱ به ۴ تریلیون دلار رسیده که نشان می‌دهد تقاضا برای خدمات و محصولات منطبق با شریعت در جهان با سرعت در حال افزایش است و به‌تدریج با کاهش مرگ و میر و واکسینه شدن تعداد زیادی از مردم، رونق اقتصاد جهانی و به‌تبع آن، بهبود بیشتر سلامت صنعت مالی اسلامی محقق خواهد شد. به‌گزارش صمت به‌نقل از گزارش موسسه پولی و بانکی، باتوجه به تحولات مثبت اخیر در بخش‌های مختلف صنعت مالی اسلامی و اکوسیستم پیرامون آن، پیش‌بینی‌ها نشان می‌دهد که رشد 2رقمی این صنعت همچنان ادامه خواهد داشت و ارزش دارایی‌های نظام مالی اسلامی تا سال ۲۰۲۶ به ارزشی حدود ۶ تریلیون دلار خواهد رسید که بیشتر ناشی از توسعه 2 بخش مهم بانکداری اسلامی و صکوک خواهد بود. پیشرفت‌های ایجادشده در بازارهای جدید نوظهور مانند آسیای مرکزی و شمال افریقا، توسعه بانکداری اسلامی در کشورهای غیرمسلمان و ایجاد نخستین بانک کاملا اسلامی در استرالیا در سال ۲۰۲۲ می‌تواند در تعمیق و گسترش صنعت مالی اسلامی جهان کمک قابل‌توجهی باشد.

۴ هزار میلیارد دلار، عمق بازار پول اسلامی

صنعت مالی اسلامی از ۱۶۷۹ نهاد مالی کاملا اسلامی به‌همراه موسساتی با باجه‌های اسلامی تشکیل شده؛ به‌طوری‌که ارزش دارایی‌های مالی اسلامی با رشد 3 درصدی، در سال ۲۰۲۱ به ۴ تریلیون دلار رسیده است و پیش‌بینی می‌شود تا سال ۲۰۲۶ ارزش این صنعت مالی به حدود ۵.۹ تریلیون دلار خواهد رسید.

در این میان، ایران، عربستان‌سعودی و مالزی هر یک با دارایی‌هایی به‌ارزش بیش از ۵۰۰ میلیارد دلار، بیشترین سهم بازار مالی اسلامی را از لحاظ دارایی‌ها (۸۱ درصد از کل وجوه اسلامی جهانی) به خود اختصاص می‌دهند.

صنعت مالی اسلامی شامل 3 بخش مهم بانکداری اسلامی، بازارهای سرمایه اسلامی (صکوک و اوراق اسلامی) و تکافل (بیمه اسلامی) است. از میان بخش‌های مختلف صنعت مالی اسلامی، بانکداری اسلامی با سهم ۷۰ درصدی از کل دارایی‌ها و با ارزش دارایی‌هایی بالغ بر ۲.۸ تریلیون دلار توانسته است به‌عنوان بزرگ‌ترین و مهم‌ترین بخش صنعت مالی اسلامی در جهان شناخته می‌شود.

در این میان، تقاضای بالای مستمر برای بانکداری اسلامی، بهره‌مندی بانک‌ها از حمایت گسترده دولت از بخش‌های متاثر از بیماری‌های همه‌گیر کرونا، دیجیتالی شدن و گسترش بانکداری بدون شعبه، ایجاد بانک‌های جدید و رشد بانکداری اسلامی در کشورهای تاجیکستان ۸۴ درصد، بورکینافاسو با ۲۷ درصد و اتیوپی با ۲۶ درصد توانسته‌اند برای کمک به رشد صنعت بانکداری اسلامی نقش قابل‌ملاحظه‌ای ایفا کنند.

صکوک به‌عنوان دومین بخش بزرگ صنعت مالی اسلامی، از نظر دارایی‌ها با رشد ۱۴درصدی در سال ۲۰۲۱ به ۷۱۳ میلیارد دلار رسیده است.

در این میان، افزایش انتشار بلندمدت با مدت زمان 5سال یا بیشتر، نشان‌دهنده تغییر دیدگاه به‌سمت افق طولانی‌تر پس از همه‌گیری است. عربستان‌سعودی، اندونزی و مالزی پیشگامان این بخش به‌شمار می‌روند و پیش‌بینی‌ها نشان می‌دهد فعالیت این کشورها با سرمایه‌گذاری اجتماعی و زیست‌محیطی و همچنین تقاضای قوی کشورهای شورای همکاری خلیج‌فارس با رشد بالایی روبه‌رو خواهد بود.

صندوق‌های اسلامی سومین بخش بزرگ صنعت مالی اسلامی با رشد چشمگیر ۳۴ درصدی، توانسته است دارایی‌های تحت‌مدیریت خود را در سال ۲۰۲۱ به ۲۳۸ میلیارد دلار برساند. با این حال، این بخش نسبت به بخش بانکداری و صکوک، توسعه کمتری دارد و 3 کشور ایران، عربستان‌سعودی و مالزی در مجموع ۸۱ درصد از کل وجوه اسلامی جهانی را به خود اختصاص داده‌اند.ارزش دارایی سایر نهادهای مالی اسلامی از جمله شرکت‌های فناوری مالی، تامین مالی، لیزینگ و تامین مالی خرد با رشد 5 درصدی، به ۱۶۹میلیارد دلار رسیده است. برخی از سریع‌ترین رشد دارایی‌ها در کشورهایی چون قزاقستان (۴۴ درصد)، مصر (۳۸ درصد) و مالدیو (۳۱درصد) ثبت شده است.عامل اصلی در این بخش فناوری مالی است که عربستان‌سعودی با تمرکز بر این عامل قصد دارد تا سال ۲۰۲۵ تعداد شرکت‌های مزلور خود را از ۸۲ مورد به ۲۳۰ مورد افزایش دهد.

ارزش دارایی‌های تکافل به‌عنوان کوچک‌ترین بخش صنعت مالی اسلامی در سال ۲۰۲۱ با رشد ۱۷ درصدی به ۷۳ میلیارد دلار رسیده،در واقع این بخش پذیرای متقاضیان جدیدی چون فیلیپین است و تحولات در فناوری بیمه و تغییرات بزرگ نظارتی در کشورهای جنوب‌شرقی آسیا (تقویت حاکمیت در اندونزی و مالزی) می‌تواند کمک قابل‌توجهی به بخش تقویت این بخش کند.

خلیج‌فارس، کانون بازارهای مالی اسلامی

شاخص توسعه مالی اسلامی با طبقه‌بندی عوامل موثر در 5 حوزه مختلف به‌عنوان شاخص‌های اصلی، به بررسی بازارهای مختلف مالی اسلامی در سرتاسر جهان از لحاظ پیشرفت مالی می‌پردازد.این شاخص‌ها فقط بر میزان اندازه و رشد کلی بخش‌های مالی اسلامی در کشورهای مختلف متمرکز نمی‌شوند، بلکه قدرت کلی اکوسیستم را که به توسعه صنعت کمک می‌کند نیز، موردارزیابی قرار می‌دهند. توسعه صنعت مالی اسلامی در سطح جهانی از روند رو به بهبودی برخوردار و متوسط امتیار جهانی این شاخص در سال ۲۰۲۱ برابر ۹ بوده، در حالی که در میان ۱۳۶ کشور مورد بررسی، ۳۸ کشور دارای امتیاز بالاتر از میانگین هستند و اکثریت کمتر از ۹ هستند. بررسی‌ها نشان می‌دهد بیشترین تمرکز و امتیازهای ثبت‌شده برای شاخص‌های توسعه مالی اسلامی در سال ۲۰۲۱ مربوط به بازار اصلی مالی اسلامی در کشورهای حوزه خلیج‌فارس، جنوب‌شرق و جنوب آسیا بوده است، در حالی که ایالات‌متحده و اروپا کمترین امتیاز را ثبت کرده‌اند.

در این میان مالزی، عربستان، اندونزی، بحرین و کویت به‌عنوان 5 بازار برتر مالی اسلامی از لحاظ میانگین کلیه شاخص‌های توسعه مالی شناخته می‌شوند. مالزی از نظر ارزش کل شاخص توسعه مالی اسلامی به‌عنوان یک پیشگام قدرتمند معرفی می‌شود و در همه شاخص‌ها با امتیاز حدود ۱۰۰ در جایگاه برتر جهان قرار دارد. بزرگ‌ترین نقطه قوت اکوسیستم مالی اسلامی مالزی مربوط به آگاهی، دانش و پایداری است. عربستان‌سعودی پس از مالزی در رده دوم قرار دارد و عملکرد بسیار بهتری از اندونزی در دانش و کسب امتیاز خوب از شاخص حاکمیت باعث شده است رتبه سوم را به اختصاص دهد. بیشتر کشورهای شورای همکاری خلیج‌فارس از لحاظ رتبه‌بندی در جایگاه‌های برتر قرار دارند و همه ۱۰ کشور برتر جز عمان و پاکستان نیز، دارای بیشترین دارایی‌های مالی اسلامی هستند.عملکرد مالی و رشد دارایی‌های بخش‌های بانکداری اسلامی، صکوک، صندوق‌های اسلامی، سایر موسسات مالی اسلامی و تکافل؛ مهم‌ترین بخش اکوسیستم مالی اسلامی و سنجش صنعت مالی در نظر گرفته می‌شود و حاکمیت، پایداری، دانش و آگاهی از دیگر بخش‌های اکوسیستم مالی اسلامی به‌منظور ارزیابی پیشرفت کلی این صنعت است. بررسی‌های انجام‌شده در ارتباط با رتبه‌بندی این شاخص نشان می‌دهد که مالزی در کلیه شاخص‌ها پیشگام بوده و رتبه نخست را کسب کرده است و عربستان‌سعودی و ایران هم در رتبه‌های بعدی قرار می‌گیرند.