آتش مشکلات بر سر آتش‌نشانان!
آتش‌نشانی یا اطفای حریق مجموعه اقداماتی است که برای مقابله با آتش به‌وسیله خاموش کردن، کنترل یا هدایت آتش‌های ناخواسته انجام می‌گیرد. اهداف آتش‌نشانی حفاظت از سلامت افراد، جلوگیری از آسیب به اموال و حفاظت از محیط‌زیست است.
سازمان آتش‌نشانی، یکی از مهم‌ترین ساختارهای بروکراتیک در کشور است که ارتباط تنگاتنگ آن با ایمنی شهروندان و نیز ماهیت و گستره خدماتی که ارائه می‌دهد، موجب شده به‌عنوان حوزه مهمی از نجات جان و مال انسان‌ها و حفاظت از منابع شهری و ثروت‌های ملی و میراث جهانی در پایتخت و همچنین ایمن‌سازی و پیشگیری از وقوع حریق و کمک به آمادگی مقابله با بحران‌ها و سوانح طبیعی و حوادث غیرمترقبه و کاهش آثار آنها به‌شمار آید.
در همه کشورها سازمان آتش‌نشانی وظیفه مقابله با آتش، سوانح و حوادث مختلف را برعهده دارد. این در حالی است که باوجود اهمیت چندوجهی این سازمان در ساختار خدمات شهری شهرداری، چالش‌ها و مشکلاتی نیز گریبانگیر آن شده که به‌نظر می‌رسد از چشم تصمیم‌گیران و سیاست‌گذاران این حوزه، مغفول مانده است.
تاریخچه آتش‌نشانی در ایران
در ایران نخستین سازمان آتش‌نشانی توسط روس‌ها در شهر تبریز ایجاد شد. آتش‌نشانی‌ها زیر نظر شهرداری کار می‌کنند. روز ۷ مهر ۱۳۵۹ پس از حمله هوایی عراق به پالایشگاه آبادان، آتش‌نشانان منطقه و شهرهای اطراف، برای مهار آتش به پالایشگاه می‌روند که هنگام عملیات خاموش کردن آتش، دوباره هواپیماهای دشمن اقدام به بمباران پالایشگاه می‌کنند و این حمله منجر به شهادت تعداد زیادی از آتش‌نشانان می‌شود. طرح تعیین روز آتش‌نشانی و ایمنی در سال ۱۳۷۹ توسط ستاد هماهنگی امور ایمنی و آتش‌نشانی کشور پیشنهاد و توسط شورای‌عالی انقلاب فرهنگی کشور تایید شد. این روز با هدف ترویج ایمنی و پیشگیری از حوادث در سطح کشور و همچنین یادآوری حماسه‌آفرینی‌ها و ازخودگذشتگی‌های آتش‌نشانان میهن اسلامی در دفاع مقدس نام‌گذاری شده است. ایجاد زمینه‌های مناسب برای آموزش همگانی مردم در راستای پیشگیری از بروز حوادث مختلف و حفاظت از سرمایه‌های ملی نیز از دیگر اهداف نام‌گذاری این روز است.
مشکل بیمه آتش‌نشانان
بیمه آتش‌نشانان، مسئله‌ای است که سال‌هاست درباره آن صحبت شده، اما همچنان به این مطالبه بسیاری از آتش‌نشانان رسیدگی نشده است. به‌گفته یکی از مدیران پیشین آتش‌نشانی تهران، «شرایط بیمه آتش‌نشانان به این ترتیب است که آتش‌نشانان در برخی شهرها به‌دلیل اینکه تحت‌پوشش سازمان تامین‌اجتماعی قرار دارند، با ۲۰ سال سابقه خدمت، بازنشسته می‌شوند، اما در شهر تهران، آتش‌نشانان پس از ۲۵سال خدمت می‌توانند با ۳۰روز حقوق بازنشسته شوند. به‌عبارتی، تفاوت صندوق بیمه‌ای آتش‌نشانان موجب شده است که سنوات و سختی کار آنها به‌صورت یکسان محاسبه نشود. همچنین، براساس شرایط استخدامی که آتش‌نشانان دارند، بیمه گروه بزرگی از آتش‌نشانان، بیمه شهرداری تهران و بیمه گروهی دیگر، بیمه تامین‌اجتماعی است. کمابیش از اواسط دهه ۹۰، بیشتر آتش‌نشانان استخدامی که جمعیت آنها حدود هزار نفر است، بیمه تامین اجتماعی شدند و حالا حدود ۴هزار آتش‌نشان دیگر، بیمه شهرداری هستند. آنهایی که بیمه تامین‌اجتماعی هستند، تقریبا دغدغه‌ای در این زمینه ندارند و می‌توانند پس از ۲۰ سال خدمت، با ۳۰ روز حقوق بازنشسته شوند، اما سختی کار به گروهی از آتش‌نشانان که بیمه آنها با شهرداری تهران است، براساس مقررات و ضوابط حاکم با ۵ سال سنوات ارفاقی که به آنها تعلق می‌گیرد، یعنی اگر ۲۰ سال خدمت کنند، با حدود ۲۵ روز حقوق بازنشست می‌شوند.»
درخواست برای تغییر بیمه آتش‌نشانان
یک آتش‌نشان فعال در سازمان آتش‌نشانی تهران که سابقه بیش از ۱۵سال خدمت را دارد، معتقد است که باید از تجربه آتش‌نشانان پیشکسوت استفاده شود، او درباره تغییر مقررات و بیمه آتش‌نشانی تهران از بیمه شهرداری به بیمه تامین‌اجتماعی می‌گوید: «آتش‌نشان‌ها به‌دنبال این هستند که هرچه زودتر، بیمه آتش‌نشانان زیرمجموعه تامین اجتماعی شود تا بتوانند از قانون مشاغل سخت و زیان‌آور استفاده کنند. درحال‌حاضر بیمه بسیاری از ما آتش‌نشان‌ها زیرمجموعه تامین اجتماعی نیست و به‌همین‌دلیل نمی‌توانیم از این قانون استفاده کنیم. البته من معتقد نیستم که تمام آتش‌نشانان باید با ۲۰ سال سابقه کار بازنشسته و از سازمان جدا شوند، من به‌عنوان کسی که چندین سال است کار می‌کنم، با خودم می‌گویم که شهر نیاز به ایمنی دارد و این ایمنی به‌دست نخواهد آمد، مگر اینکه آتش‌نشانان باسابقه را با انگیزه‌های خوب در سازمان نگه داریم و از آنان کمک بگیریم.»
سختی کار آتش‌نشانان
داوود براتی از معاونان سابق سازمان آتش‌نشانی و خدمات ایمنی شهر تهران نیز درباره سختی کار آتش‌نشانان و مشکلات بیمه‌ای آنها اظهار می‌کند: «در تمامی کشورها برای حفظ شرایط جسمانی و آمادگی روحی و روانی آتش‌نشانان که بتوانند در صحنه‌های متفاوت حاضر شده و جان آدم‌ها را نجات دهند، به آنها توجه خاص می‌شود.
ویژگی شغلی این افراد را اگر بخواهیم خلاصه بگوییم این است که آتش‌نشانان در بدترین شرایط محیطی وارد عملیات می‌شوند. آنها در ساختمان‌ها، کارخانجات، صنایع مختلف و اماکنی حاضر می‌شوند که خود در معرض بسیاری از آسیب‌ها و تبعات شرایط محیطی است. در مشاغل سخت تعریف شده است که یکی از فاکتورهای آلودگی محیط، شرایطی است که در آن امکان وقوع سانحه، تصادف و... امکان‌پذیر باشد، آنچه در قانون از احتمال آن گفته شده، در واقع محل کار آتش‌نشانان است و این افراد همواره در چنین اماکنی حضور دارند.»
براتی ادامه می‌دهد: «به یاد دارم در دهه ۸۰ که در سازمان بودم، پرونده پزشکی پرسنل آتش‌نشانی را بررسی کردیم و برای من جالب بود که میانگین عمر آتش‌نشانان از متوسط عمر مفید یا شانس زندگی آنها کمتر بود. یعنی براساس سوابق آتش‌نشانانی که فوت کرده بودند، متوجه شدیم که میانگین عمر آنها کمتر از ۶۰ سال است و آسیب‌های بیشتری هم به آنها وارد می‌شود. باتوجه به آسیب‌های بسیاری که آتش‌نشانان با آن روبه‌رو هستند، بیمه آنها باید کامل باشد تا آتش‌نشان با اطمینان به پوشش بیمه‌ای خودش، آمادگی داشته باشد که در صحنه‌های متفاوت خود را به‌خطر بیندازد. اگر این کار را انجام ندهیم، شاید خطاهای انسانی هم افزایش پیدا کند. آتش‌نشانان باید آنقدر از شرایط جسمانی، روحی و روانی‌شان حمایت شود که در شرایط حریق و حادثه بتوانند موثرتر عمل کنند. در واقع، معتقدم علاوه بر خدمات کامل درمانی باید خدمات سلامت روان آتش‌نشانان نیز تحت‌پوشش بیمه قرار بگیرد.»
این آتش‌نشان بازنشسته اظهار می‌کند: «آتش‌نشانان تمام روزهای کار خود را در جنگ با آتش و حوادث مختلف می‌گذرانند که امکان دارد آسیب‌های بسیاری برای‌شان رخ دهد. حتی زمانی که یک آتش‌نشان در خانه است و زنگ خانه به صدا در می‌آید، گاهی تصور می‌کند زنگ آتش‌نشانی است و باید با شتاب به‌سمت حادثه برود.
خود من این تجربیات را داشته‌ام و به‌عنوان یک آتش‌نشان، می‌توانم بگویم که آتش‌نشانان در شرایط متفاوت شغلی در معرض تبعات روحی و روانی هستند.همان‌طور که در دنیا و کشور خود به این نتیجه رسیده‌ایم که آتش‌نشانی شغلی پرریسک است، پس باید آتش‌نشان را حمایت کنیم. این در واقع یک تلاش تیمی است و اگر همه نهادهای مرتبط همپوشانی درستی در ارائه خدمات و حمایت از این افراد نداشته باشند و اقدامات لازم را انجام ندهند، می‌توانیم لطمه ببینیم.»
وی با بیان اینکه رسیدگی به شرایط آتش‌نشانان، سرمایه‌گذاری است، می‌گوید: «امیدوارم کسانی که نگاه‌شان به آتش‌نشانی و ضرورت حمایت از آنها کامل نیست، یک لحظه خودشان را به‌جای آتش‌نشانان بگذارند و ببینند که آیا خودشان می‌توانند جایی که همه فرار می‌کنند، دل به حادثه بزنند یا خیر؟ آتش‌نشانان امتیاز ویژه یا چیزی اضافه نمی‌خواهند، آنها حق خود را می‌خواهند تا وظیفه خود را به‌خوبی انجام دهند.»
بیمه خدمات سلامت روان
فاطمه بابایی، روانشناس هم به مشکلات روانی که آتش‌نشانان در معرض آن قرار دارند، اشاره می‌کند و به ایسنا می‌گوید: «آتش‌نشانان به‌سبب موقعیت‌هایی که در آن قرار گرفته و صحنه‌هایی که با آن روبه‌رو بوده‌اند، در معرض آسیب‌های روانی زیادی قرار می‌گیرند؛ آنها ممکن است دچار وسواس‌ها یا حساسیت‌های زیادی شوند، اما نکته دیگری که کمتر به آن توجه شده، خانواده این افراد است، بعد حادثه پلاسکو میزان فشار روانی که بر خانواده آتش‌نشانان وارد شده بود، افزایش پیدا کرد و آنان هر لحظه منتظر بودند تا حادثه‌ای تلخ در ماموریت‌ها برای عزیزان‌شان رخ دهد. حالا هم همین‌طور است و خانواده‌ها در ماموریت‌های آتش‌نشانی، نگرانی زیادی درباره عزیزان خود که آتش‌نشان شده‌اند، دارند.»
این روانشناس ادامه می‌دهد: «سال‌هاست که تاکید داریم، خدمات سلامت روان باید تحت‌پوشش بیمه قرار بگیرد، اما متاسفانه این اتفاق رخ نداده است. متاسفانه برخی مسئولان تصور می‌کنند که مراجعه به روانشناس و جلسات تراپی یک اقدام غیرضروری یا اصطلاحا لاکچری است، در حالی که باید این تصور از بین برود. درباره آتش‌نشانان، نیروهای امدادگر و... هم این ضرورت بسیار وجود دارد. به همین‌دلیل، پیشنهاد می‌کنم که حداقل درباره آتش‌نشانان و دیگر امدادگران و البته خانواده آنان حتما شرایطی فراهم شود که پوشش بیمه‌ای مربوط به سلامت روان نیز برای آنان مدنظر قرار بگیرد.»
سخن پایانی
شغل آتش‌نشانی برای مقابله با آتش، کنترل و اطفای‌حریق، نجات مصدومان حوادث و رساندن مراقبت‌های پزشکی فوری به آنان و سایر خدمات اضطراری به‌وجود آمده است. آتش‌نشانی شغلی سخت و در عین حال خطرناک است، اما هدف آن بسیار ارزشمند و والا است، چراکه افراد در این شغل از سلامت مردم و جان و مال آنها محافظت می‌کنند. باید بدانید که یکی از ویژگی‌های شغل آتش‌نشانی استرس‌زا بودن آن است و آتش‌نشانان در معرض استرس‌های روحی و روانی زیادی قرار دارند، زیرا با موقعیت‌های بحرانی و حوادث غیرقابل‌پیش‌بینی روبه‌رو می‌شوند و باید توانایی مدیریت استرس را داشته باشند تا بتوانند بهترین واکنش را در زمان حادثه نشان بدهند و حادثه را سریع‌تر مدیریت کنند. در این شغل، کوچک‌ترین اشتباهی حتی می‌تواند به نرخ از دست رفتن جان آتش‌نشان یا همکاران او تمام شود، بنابراین دقت و توجه بالا در این شغل اهمیت ویژه‌ای دارد. مجموع عوامل یادشده، حکایت از اهمیت این شغل و ضرورت توجه بیشتر به فعالان این حرفه پرخطر دارد.
