جمله‌ای که به‌محض شنیدنش، چند خاطره را به‌سرعت از ذهن‌تان عبور می‌دهد؛ کیف و کفش نو مدرسه، دفترهای بازنشده و آن لباس فرم اتوکشیده که در چوب لباسی خانه، انتظار صبح یکم مهر را می‌کشد، آنهم با چاشنی ذوق و اضطراب! فکر می‌کنم یکی از مهم‌ترین اضطراب‌ها مربوط به معلم و همکلاسی‌ها باشد با آن جمله معروف «خدا کنه یه کلاس خوب افتاده باشم» انگار یکم مهر مدرسه شکل دیگری به خود می‌گیرد؛ همه دیوارها و نرده‌های مدرسه رنگ شده، ورودی مدرسه با گل تزئین شده، یک زنگ بزرگ تزئین و آویزان شده، ناظم لبخند می‌زند و مدیر سخنرانی می‌کند و از همه مهم‌تر بچه‌ها مرتب و منظم هستند.حضور خانواده‌ها به‌ویژه در مقطع دبستان نیز این پکیج را شیرین‌تر می‌کند، اما همه‌چیز به همین روز ختم نمی‌شود و باید تا پایان سال تحصیلی به موارد بسیاری توجه و برای برخی از آنها هزینه کرد.

آغازی برآغاز ماه مهر

هر ساله چند هفته مانده به خش‌خش برگ‌های پاییزی و آغاز ماه مهر، صدای زنگ مدارس به‌گوش می‌رسد و آهنگ باز آمد بوی ماه مهر و زنگ مدرسه در ذهن‌ها طنین‌انداز می‌شود. بی‌شک ذوق و شوق کودکان برای رفتن به مدرسه، زندگی خانواده‌ها را رنگی دیگر می‌بخشد، از مدرسه‌اولی‌ها تا دانش‌آموزانی که برای دیدن دوستان سال‌های گذشته خود لحظه‌شماری می‌کنند. زنگ شیرین و خاطره‌انگیز آغاز سال تحصیلی به‌صدا درآمد و میلیون‌ها دانش‌آموز این سرزمین بعد از چند ماه دوری از مدارس، بار دیگر در فضای مدرسه و نیمکت و تخته‌سیاه قرار می‌گیرند. اصلا روزهای پایانی شهریور که فرامی‌رسد شهر حال و هوای دیگری پیدا می‌کند. جنب‌وجوش خانواده‌ها برای خرید لوازم‌التحریر و لباس فرم مدرسه از یک‌طرف، تهیه کتاب‌های موردنیاز سال جدید از طرف دیگر، روزهای شیرینی و خاطره‌انگیزی را برای دانش‌آموزان رقم می‌زند.همچنین، لازم به ذکر است که تعداد کل دانش‌آموزان در تمامی مقاطع و پایه‌های تحصیلی برای امسال ۱۶ میلیون و ۷۰۰ هزار نفر و تعداد کل دانش آموزان پایه اول ابتدایی حدود یک میلیون و ۷۰۰ هزار نفر برآورد شده است.

کیفیت، حلقه گمشده آموزش

فکر می‌کنم اصل مطلب همان آموزش در مدارس باشد، به‌ویژه الان که رقابت شدیدی بین مدارس غیرانتفاعی وجود دارد تا هر یک از دیگری بهتر عمل کند. یک مدرسه آموزش درسی را با تکنولوژی ادغام کرده و مدرسه‌ای دیگر پیرو همان روش‌های سنتی قبلی است.البته اگر بخواهیم به کیفیت مدارس دولتی بپردازیم، باید تمام عوامل را در نظر بگیریم تا فقدان زمینه‌هایی که موجب می‌شود مدارس دولتی آن‌طور که باید و شاید تاثیر نداشته باشند، تعیین شوند. بی‌شک اگر همه امکانات و منابع فیزیکی و فناورانه را هم داشته باشیم، اما معلمان توانمند و دانش‌آموزان در طیف‌های مختلف کنار همدیگر وجود نداشته باشند، کیفیت چندانی را ملاحظه نخواهیم کرد. این در حالی است که براساس بررسی‌ها در آموزش‌وپرورش بودجه فعلی فقط برای تحت‌پوشش قرار دادن ۶۰ درصد دانش‌آموزان است. البته نباید فراموش کرد که کیفیت محیط یادگیری به نوع دانش‌آموزان وابسته است. در برخی از موارد، شاهدیم که در شهرهای کوچک معلمان مدارس دولتی معلمانی آموزش‌دیده و فارغ‌التحصیل دانشگاه فرهنگیان یا رشته علوم‌تربیتی هستند، اما باوجود کلاس‌های شلوغ، فرصت‌های یادگیری برای آنها به‌نوعی دیگر است. در نتیجه، نبود کیفیت در کنار کمبود یا فقدان بودجه، همچنین امکانات و سیاست‌های غلط خروجی لازم را ندارد.از سوی دیگر، تعداد دانش‌آموزان در کلاس نیز بسیار در یادگیری تاثیرگذار است و شاید یکی از محاسن مدارس غیرانتفاعی، تعداد کم دانش‌آموزان باشد. این موارد در حالی بیان می‌شود که در برخی از شرایط، اولیا در انتخاب مدارس فرزندان، هیچ ارزیابی از کیفیت آموزشی مدارس ندارند و تنها نگاهی لاکچری‌پسند به مدارس دارند.

تهیه کتب درسی با شیوه جدید

سال‌های گذشته این‌طور بود که هفته اول سال تحصیلی دانش‌آموزان کتاب درسی نداشتند تا کتابفروشی، کتب درسی را برای فروش بیاورد. پس از آن، نوبت به خرید برچسب نام و جلد می‌رسید، اما اکنون چند سالی است که به‌منظور نظارت دقیق بر توزیع و فروش کتب درسی، دفتر نظارت بر نشر و توزیع مواد آموزشی وزارت آموزش‌وپرورش روند ثبت‌نام و توزیع مواد آموزشی را تغییر داده و این حق را از کتابفروشی‌ها سلب کرده است. در روش جدید، دانش‌آموزان باید در سامانه ثبت‌نام کتاب درسی و از طریق کد دانش‌آموزی که در سامانه دیگر به‌دست می‌آید، نسبت به سفارش و درخواست کتب درسی اقدام کنند. کارشناسان معتقدند این روش بسیار کارآمد بوده و بزرگ‌ترین مزیت آن نیز، توزیع کتب درسی مطابق با اطلاعات دقیق دانش‌آموزان است. بنابراین، با این روش از کمبود مواد آموزشی در برخی مناطق که بارها رخ داده است، جلوگیری می‌شود.درحال‌حاضر، در بیشتر مدارس، کتب درسی با جلدهای مخصوص به دانش‌آموزان تحویل داده می‌شود و در کنار آن، جلدهای آماده قرار گرفته است؛ فکر می‌کنم لذت جلد کردن کتاب‌ها با خانواده در گذشته یکی از خاطرات شیرین مدرسه باشد.امیدواریم این روش بتواند مانع از کمبود کتب درسی شود و دانش‌آموزان بتوانند در همان روز اول مهر، کتاب‌های خود را تحویل بگیرند.

ایاب‌وذهاب‌ گران

رفت‌وآمد دانش‌آموزان نیز یکی از موارد مهم به‌ویژه برای اولیایی است که کارمند هستند. دیگر سال‌هاست که خبری از آن مینی‌بوس‌های قرمز رنگ یا آبی نیست؛ مینی‌بوس‌هایی که برای اینکه از کنار شما رد شوند، نیازی به بوق زدن نداشتند، چراکه صدای همهمه دانش‌آموزان حسابی شما را متوجه حضور سرویس مدرسه می‌کرد. مهم‌ترین مسئله‌ای که از نیم ساعت قبل از خوردن زنگ، فکر دانش‌آموزان را به خود مشغول می‌کرد، این بود که با چه سرعتی مدرسه را ترک کنند تا صندلی جلو نصیب‌شان شود؛ اما حالا نه‌تنها از این مینی‌بوس‌های خاطره‌ساز خبری نیست، بلکه ماشین‌های سواری نیز دردسرهای بسیاری دارند که فقط یکی از آنها، قیمت‌های سنگین هزینه سرویس است. در حقیقت، تعیین نرخ برای سرویس‌ها از جمله دغدغه‌های هرساله والدین است که گویی سودای حل شدن ندارد، هرچند پس از تعطیلات پی در پی به دلایل مختلف دیگر خانواده‌ها نسبت به سرویس مدارس حساسیت پیدا کرده‌اند، چراکه مدارس در دوران کرونا کاملا تعطیل بودند و همچنین در سال ۱۴۰۱ نیز باوجود کاهش چشمگیر آمار کرونا، شاهد تعطیلی مدارس به دلایلی چون آلودگی هوا، بین‌التعطیلین‌، سرما و... بودیم. در واقع دانش‌آموزان، بین تعطیلات سری به مدرسه می‌زدند تا این تعطیلات باعث نشود، راه مدرسه را گم کنند. این در حالی است که هزینه سرویس مدارس تمام و کمال واریز شده بود و بسیاری از راننده‌ها یا مدارس نیز با برگشت پول به خانواده‌ها موافقت نکردند، البته امسال بر این موضوع تاکید شده است که باید روزهای تعطیل در تعیین هزینه سرویس مدارس اعمال و از مبلغ پرداختی کسر شود که البته امری بعید به‌نظر می‌رسد. این در حالی است که افزایش سرسام‌آور هزینه‌های تحصیل مثل شهریه‌مدارس، نوشت‌افزار، لباس فرم، کیف و کفش، کتاب‌های کمک‌آموزشی و...در آستانه اول مهر، فشار زیادی را بر دوش خانواده‌های دارای محصل وارد و اعلام نرخ‌های نجومی سرویس مدارس این فشار را مضاعف و دردسرهای زیادی را برای والدین دانش‌آموزان ایجاد کرده است.

از سوی دیگر چندی پیش، جعفر تشکری‌هاشمی، رئیس کمیسیون عمران و حمل‌ونقل شورای شهر تهران با اعلام نرخ مجاز برای سرویس مدارس، اظهار کرد: حداقل مبلغ سرویس برای دانش‌آموزان ابتدایی، ۵میلیون و ۴۰۰ هزار تومان و حداکثر ۲۱ میلیون تومان و برای دانش‌آموزان مقطع متوسطه حداقل ۶ میلیون و ۱۰۰ هزار تومان و حداکثر ۲۳ میلیون تومان است. این مبلغ براساس ظرفیت خودرو است و راننده اجازه ندارد که بیش از حد استاندارد مسافر سوار کند و در خودروهای سواری هم، تعداد مسافران ۳ نفر خواهد بود و مواردی همچون مالیات، بیمه و حق نظارت مدارس هم پیش‌بینی شده است.حال به‌تازگی اسنپ و تپسی ۲ پلتفرم هوشمند حمل‌ونقل نیز از این قافله عقب نمانده و قسمتی را به سرویس مدارس اختصاص داده‌اند که ثبت‌نام آنها از مرداد آغاز شده است. در ابتدا نیز برای رزرو، باید مبلغ ۹۰۰ هزار تومان با مشخصات دانش‌آموز پرداخت شود تا در روزهای آینده هزینه مربوط به سرویس را به خانواده اعلام کنند که هنوز مشخص نیست این هزینه چقدر است؟ امیدواریم نرخ‌های مصوب در مدارس به‌طورواقعی اعمال شود، چراکه درحال‌حاضر، شاهد اعمال هیچ‌یک از این موارد در بسیاری از مدارس نیستیم.

از شیر مدارس چه خبر؟

جای خالی تغذیه در مدارس بسیار خالی است. به‌خاطر دارم زمانی شیرهای سه‌گوش به دانش‌آموزان داده می‌شد و البته بسیاری از آنها به‌جای شکم دانش‌آموزان، روانه چرخ ماشین‌های عبوری از خیابان می‌شد که با ترکیدن آن خنده‌های بلندی سر دهند. در حالی که چند سالی است، خبری از این شیرها در مدارس نیست. البته مدارس غیرانتفاعی براساس آن لاکچری‌بازی‌ها، تغذیه دارند؛ حال ممکن است میوه باشد یا کیک‌های مختلف!این در حالی است که طرح توزیع رایگان شیر مدرسه در برخی کشورها قدمتی بیش از ۱۲۰ سال دارد. در ایران نیز، صنعت لبنیات با هدف توزیع رایگان شیر مدرسه با وام یونیسف در اواخر دهه ۳۰ و اوایل دهه ۴۰ ایجاد شد. براساس گزارش‌های موجود توزیع رایگان شیر در طول سال‌های ۸۹-۷۹ اجرا شد. اما با هدفمندی یارانه‌ها این طرح حذف و ضربه سنگینی به سلامت خانوار وارد شد. از طرفی، امروزه با گران شدن لبنیات، سرانه مصرف شیر و دیگر لبنیات نیز افت چشمگیری داشته است که طرح توزیع شیر مدرسه می‌تواند بخشی از آن را نیز جبران کند.در واقع، سرانه مصرف شیر و فرآورده‌های آن در ایران در مقایسه با میانگین مصرف جهانی ۳۰ درصد و در مقایسه با میانگین کشورهای توسعه‌یافته ۶۵ درصد کمتر است.

آمارهای وزارت بهداشت نشان می‌دهد که دریافت کلسیم جامعه ایرانی، ۴۰ درصد از حداقل دریافت کلسیم کمتر است و این موضوع می‌تواند تبعات زیادی از جمله گسترش پوکی استخوان، مشکلات لثه و دندان، کوتاهی قد کودکان و نوجوانان و حتی شیوع فشار خون بالا و بیماری‌های قلبی و عروقی را به‌دنبال داشته باشد.این در حالی است که به‌تازگی رضا مرادصحرایی، وزیر آموزش‌وپرورش در جمع خبرنگاران گفت: تمام دانش‌آموزان مقاطع ابتدایی سراسر کشور ۲ بار در هفته شیر رایگان دریافت خواهند کرد. برنامه‌ریزی برای جمع‌آوری مدارس کانسکی هم در حال انجام است، بیش از هزار مدرسه از این نوع جمع‌آوری شده و امیدوارم سال آینده هم همین مقدار را جمع‌آوری کنیم.با این حال، امیدواریم طرح شیر رایگان در مدارس به‌زودی و دوباره احیا شود و کمی از آن لاکچری‌بازی‌های برخی مدارس غیرانتفاعی به بچه‌های مدارس دولتی نیز برسد، چراکه با توزیع ۲۷۰ نوبت توزیع شیر رایگان مدارس، حدود ۳۰ درصد نیاز دانش‌آموزان به مواد مغذی از جمله کلسیم تامین می‌شود.

سخن پایانی

خانواده‌ها با هزاران آرزو فرزندان خود را به مدرسه می‌فرستند تا بیش از ۷ ساعت خود را در آنجا به علم‌آموزی بپردازند. اما متاسفانه مدت‌هاست که این موضوع کمرنگ شده و توجه آنچنانی به کیفیت آموزش نمی‌شود، فقط اینکه مدرسه ظاهری شیک و لاکچری داشته باشد و کلاس‌های درس حسابی رنگ و لعاب داشته باشند، کافی نیست. در کل، کاش کمی به فکر اوضاع آموزشی کشور باشیم و نگذاریم جایگاه علم باتوجه به مسائل حاشیه‌ای رنگ ببازد و دل‌مان بیشتر به حال این آینده‌سازان به درد بیاید!