چالش‌های تلخ یک صنعت شیرین
زنبورداران استان مرکزی چند سالی است که با مشکلات و چالش‌های متعددی دست به گریبانند.
دشت‌ها و ارتفاعات استان مرکزی ظرفیت در آغوش کشیدن زنبورهای عسل را ندارند و این موجودات ریز و باهوش در خطر نابودی قرار دارند؛ موضوعی که فکر زنبورداران این استان را مشغول کرده و آنان را به چاره‌اندیشی وا‌داشته است. به نظر می‌رسد زنبورداران با چالش‌های زیادی در فرآیند تولید و نگهداری زنبورهای عسل مواجهند و باید با‌توجه به ظرفیت‌های استان به فکر چاره اساسی در این زمینه بود.
مسئول امور آبزیان و زنبور عسل اداره کل دامپزشکی استان مرکزی با اشاره به ظرفیت‌های این استان در صنعت زنبورداری گفت: زنبورداران با چالش‌های زیادی در فرآیند تولید و نگهداری زنبورهای عسل مواجهند. افشین اسماعیلی در گفت‌وگو با ایسنا، با بیان اینکه استان مرکزی یکی از مناطق مستعد برای صنعت زنبورداری محسوب می‌شود و دارای ظرفیت‌های بی‌شماری در این زمینه است، به برخی مزیت‌ها و ظرفیت‌های این استان برای فعالیت زنبورداری اشاره کرد و افزود: استان مرکزی با داشتن شرایط اقلیمی متنوع و آب و هوای نسبتا خنک با بارندگی مناسب در برخی مناطق، به‌خصوص مناطق و شهرستان‌های غربی استان مانند شازند، اراک، خنداب، خمین و ساوه، شرایط مساعدی برای زنبورداری به‌ویژه در فصل بهار فراهم آورده است. وی به پوشش گیاهی متنوع استان مرکزی به عنوان مزیت دوم برای فعالیت زنبورداری اشاره کرد و گفت: باغات میوه و مزارع متنوع با پوشش گیاهی مناسب و گل‌های وحشی در این استان، منابع غذایی خوبی برای زنبورها فراهم می‌کنند که به تولید عسل باکیفیت کمک می‌کند. وی برخورداری استان از ظرفیت اقتصادی و اشتغال را از دیگر مزیت‌های ایجاد و توسعه صنعت زنبورداری بیان کرد و افزود: صنعت زنبورداری می‌تواند فرصت‌های شغلی جدیدی را ایجاد کند و منبع درآمدی مناسبی برای ساکنان محلی باشد. از طرف دیگر، تولید محصولات جانبی زنبورداری، مانند موم، ژل رویال و زهر زنبور، می‌تواند به افزایش ارزش‌افزوده این بخش منجر شود. اسماعیلی به پشتیبانی دولتی و دسترسی به تسهیلات به‌عنوان مزیت چهارم زنبورداری در استان اشاره کرد و گفت: همواره تسهیلات و برنامه‌های حمایتی از سوی دولت و نهادهای مختلف برای توسعه زنبورداری در کشور ارائه می‌شود که می‌تواند به بهره‌برداران این صنعت در استان مرکزی کمک کند. وی دانش فنی و تجربیات محلی را مزیت پنجم برشمرد و گفت: با‌توجه به سابقه زنبورداری در استان و وجود زنبورداران با‌تجربه، تبادل دانش و تجربه بین زنبورداران می‌تواند وضعیت این صنعت را بهبود بخشد و نوآوری را تسهیل کند. به طور کلی، با مدیریت صحیح و حمایت‌های لازم، ظرفیت‌های استان مرکزی می‌توانند به بهبود و توسعه صنعت زنبورداری کمک کند و تولید عسل با کیفیت و محصولات مرتبط دیگر را افزایش دهد.
دامپزشکی برای زنبورداران چه می‌کند؟
وی در ادامه به خدمات دامپزشکی به زنبورداران اشاره کرد و با بیان اینکه دامپزشکی نقش حیاتی در حمایت از سلامت و بهره‌وری کلونی‌های زنبور عسل دارد، اظهار کرد: تشخیص و درمان بیماری‌ها نخستین خدمتی است که شبکه دامپزشکی ارائه می‌دهد. دامپزشکان، مسئول شناسایی و درمان بیماری‌های مختلفی هستند که می‌توانند به زنبورهای عسل آسیب برسانند، از جمله بیماری‌هایی مانند نوزمازیس، واروازیس وبیماری‌های باکتریایی مانند لوک امریکایی و اروپایی. این مقام مسئول در دامپزشکی استان مرکزی، پیشگیری و کنترل انگل‌ها را از دیگر خدمات برشمرد و گفت: یکی از وظایف مهم دامپزشکان، مشاوره در زمینه پیشگیری از آلودگی‌های انگلی مانند جرب واروا و تشخیص زودهنگام این آلودگی‌هاست. همچنین دامپزشکان می‌توانند در حوزه آموزش و مشاوره به زنبورداران در زمینه مراقبت‌های پیشگیرانه و مدیریت کلونی‌ها، مانند برنامه‌ریزی برای تغذیه و مراقبت از زنبورها در فصل‌های مختلف سال، مشاوره دهند. وی بهبود روش‌های زنبورداری را از دیگر خدمات دانست و گفت: ارائه مشاوره در زمینه روش‌های صحیح زنبورداری، بهینه‌سازی مدیریت کلونی‌ها، و کاهش عوامل استرس‌زا برای زنبورها از دیگر خدمات دامپزشکان است. همچنین دامپزشکان برای تضمین سلامت عسل و محصولات جانبی مانند موم و ژل رویال، نظارت و صدور گواهینامه‌های بهداشتی و حمل قرنطینه‌ای را انجام می‌دهند.
مهمترین مشکلات زنبورداری
اسماعیلی در ادامه، به مهمترین مشکلات زنبورداران استان مرکزی اشاره کرد و با بیان اینکه زنبورداران با چالش‌های زیادی در فرآیند تولید و نگهداری زنبورهای عسل مواجه هستند، بیان کرد: آلودگی به انواع بیماری‌ها و آفات، نخستین چالش پیش روی زنبورداران است. بیماری‌هایی مانند نوزمازیس، واروازیس، بیماری‌های باکتریایی و ویروس‌های مختلف و همینطور آفاتی مانند انواع پرندگان عسل‌خوار و انواع پستانداران وحشی می‌توانند کلونی‌های زنبور را تخریب کنند.
کمبود و گرانی نهاده و منابع تغذیه‌ای
وی همچنین به کمبود نهاده‌ها و گرانی آنها نظیر تامین شکر به‌عنوان چالش دیگر اشاره کرد و گفت: تغییرات شدید در آب و هوا یا خشکسالی می‌تواند تاثیر زیادی بر دسترسی به منابع غذایی زنبورها داشته باشد. نوسانات دمایی، خشکسالی‌ها و تغییر در الگوهای بارش می‌توانند تولید شهد و گرده را تحت تاثیر قرار دهند و در نتیجه، مشکلاتی را برای زنبورداران به‌وجود آورند. وی به کمبود منابع تغذیه‌ای نیز به عنوان چالش دیگر اشاره کرد و گفت: کاهش تنوع گیاهی و کاهش گل‌های شهددهنده در برخی مناطق، زنبورداران را با مشکل کمبود غذا برای زنبورها مواجه می‌کند. همچنین مشکلات اقتصادی و بازار عسل چالش دیگر پیش‌روی زنبورداران است. نوسانات نرخ و رقابت با واردات عسل می‌تواند به درآمد زنبورداران آسیب بزند. مسئول امور آبزیان و زنبور عسل اداره کل دامپزشکی استان مرکزی در ادامه، دشواری در اخذ تسهیلات بانکی، کمبود حمایت‌های بیمه‌ای، کمبود ملکه‌های باکیفیت از لحاظ ژنتیکی، نبود سامانه معاملات زنبورداری، کمبود صنایع تبدیلی و زنجیره تولید محصولات زنبورعسل، گران بودن داروهای باکیفیت، افزایش هزینه‌های جابه‌جایی، ساده بودن شروع فعالیت و عدم آگاهی تازه‌واردان به این صنعت و احتمال انتشار غیرعمدی بیماری‌ها، حمل کلونی‌ها بدون اخذ مجوز حمل‌ونقل بهداشتی قرنطینه‌ای، عدم استقبال باغداران و زارعان از زنبورداران در خصوص گرده‌افشانی و سم‌پاشی‌های بی‌موقع باغداران و زارعین را از دیگر مشکلات صنعت زنبورداری در استان مرکزی دانست. استفاده از سموم کشاورزی که بر زنبورها تاثیر منفی می‌گذارد، یکی از بزرگ‌ترین تهدیدات جهانی برای صنعت زنبورداری است.
کمبود دامپزشک مطلع در زمینه زنبورداری
وی به وجود دامپزشک ویژه زنبورداری در استان مرکزی اشاره کرد و گفت: کارشناس ویژه برای زنبورداران در اداره کل دامپزشکی استان مرکزی مستقر است، البته در استان مرکزی، به طور کلی، دامپزشک‌های عمومی خدماتی در زمینه‌های مختلف دامپزشکی از جمله زنبورداری ارائه می‌دهند ولی با این حال، کمبود دامپزشک‌های مطلع در زمینه زنبورداری یکی از چالش‌های بزرگ است. وی افزود: از دلایل اصلی این کمبود می‌توان به کمبود منابع و امکانات جهت گذراندن دوره‌های آموزشی مستمر و خاص اشاره کرد که در برخی مناطق به‌ویژه در استان‌های کوچک‌تر و کمتر توسعه‌یافته مشاهده می‌شود. کمبود آگاهی از اهمیت و نقش دامپزشکی زنبور در بهداشت و سلامت زنبور و محصولات تولیدی آن و نتیجه افزایش بهره‌وری و توسعه پایدار صنعت زنبورداری و همینطور مشکلات شغلی فعالیت در این شاخه از دامپزشکی از جمله پایین بودن تعرفه‌های ویزیت، زمان تخصیص داده شده و بعد مسافت و رانندگی در جاده‌های بین‌شهری و روستایی خطرناک و عوارض جسمی ناشی از گزش زنبور در هنگام کار با آن، از دیگر دلایل است. او تصریح کرد: با نگاهی به لیست
۲۶ گانه رشته‌های دکترای تخصصی دامپزشکی وزارت علوم تحقیقات و فناوری، جهت ادامه تحصیلات تکمیلی رشته‌ای با عنوان بهداشت و بیماری‌های زنبور عسل مشاهده نمی‌شود.
وجود ۱۴۱۹ زنبورستان در استان مرکزی
اسماعیلی همچنین گفت: با توجه به سرشماری کشاورزی سال ۱۴۰۳، در استان مرکزی هزار و ۴۱۹ زنبورستان وجود دارد و هزار و ۷۴ نفر شاغل در این زمینه هستند که از این بین ۳۲۸ نفر به‌عنوان شغل اصلی و هزار و ۹۱ نفر زنبوردار به عنوان شغل دوم یا فرعی در این زمینه فعالیت می‌کنند. وی افزود: حدودا ۱۳۱ هزار کندوی مدرن در این استان مستقر است که با میانگین تولید هر کندو به میزان ۹ کیلوگرم عسل، در نهایت یک میلیون و ۱۷۹ هزار و ۵۴۴ کیلوگرم عسل در امسال در استان تولید شده است. میزان تولید سایر فرآورده‌های زنبورستان در استان مرکزی به ترتیب، ژل رویال حدود ۱۱ کیلوگرم، گرده گل حدودا ۱۰ هزار کیلوگرم، موم حدودا ۲۷ هزار کیلوگرم و بره موم حدودا دو هزار کیلوگرم است و میزان صادرات عسل از استان مرکزی در شش‌ماهه نخست امسال 4 هزار و ۱۷۸ کیلوگرم است. وی گفت: در سال ۱۴۰۳، ۳۰ بازدید جهت پایش بیماری‌های زنبورعسل به همراه اخذ 3 هزار و ۵۵۰ نمونه از زنبوران بالغ و نوزادان توسط اداره کل دامپزشکی استان مرکزی انجام پذیرفته است.
سخن پایانی
چند سالی است که کاهش شدید بارندگی و تداوم خشکسالی موجب کاهش قابل‌توجه پوشش گیاهی مراتع و عرصه‌های کوهستانی استان مرکزی شده است. برخی نیز می‌گویند حجم گل و گیاه نسبت به سال‌های گذشته به یک‌سوم کاهش یافته و مشکلات فعالان این حوزه را بیشتر کرده است.
