ثبات واقعی یا آرامش قبل از توفان
اقتصاد ایران در سال‌های اخیر شرایط پیچیده‌ای داشته و تحریم و بعضا سوءمدیریت، مسیر حرکت آن به سمت توسعه را تا حدود زیادی ناهموار کرده است. بر این مبنا عموم کارشناسان و تحلیلگران اقتصادی دائم در اظهارنظرهای‌شان بر ضرورت تجدیدنظر در سیاست‌های اقتصادی و گسترش دیپلماسی اقتصادی تاکید می‌کردند؛ اقداماتی که به‌زعم آنها در نهایت اقتصادی باثبات و دارای قدرت نفوذ در مجامع بین‌المللی را شکل می‌داد. این کارشناسان البته در اظهارنظرهای خود درباره پیامدهای بی‌توجهی به اصلاح ساختار اقتصادی و خطراتی که می‌تواند هر نوع شوک و دگرگونی وضعیت سیاسی برای آن ایجاد کند نیز هشدار می‌دادند. اتفاقی که نمونه‌ای از آن حدود دو هفته پیش بروز یافت و رژیم صهیونیستی در اقدامی تجاوزکارانه بخش‌هایی از خاک کشور ما را مورد هجوم قرار داد. اما اقتصاد ایران از این اتفاق چه تاثیری گرفته و آیا مطابق آنچه کارشناسان هشدار داده بودند شرایط بغرنجی را تجربه می‌کند یا خواهد کرد؟ این پرسشی است که کارشناسان پاسخی متفاوت به آن می‌دهند؛ عده‌ای بر این باورند که اقتصاد ایران از قبل آمادگی این اتفاقات را داشته و بر همین اساس تاثیر زیادی از آن نپذیرفته و ثبات خود را حفظ کرده و در مقابل عده دیگری بر این باورند که به‌دلیل توقف فعالیت بنگاه‌ها در دوره درگیری، تاثیر جنگ بر اقتصاد نمود نیافته و باید منتظر بمانیم فعالیت‌ها کاملا از سر گرفته شود تا تاثیر جنگ بر آن نمایان شود؛ به‌نوعی شرایط فعلی را آرامش قبل از توفان تعبیر می‌کنند. صمت در گزارش پیش رو در گفت‌وگو با کارشناسان اقتصادی سوال یادشده را به بحث گذاشته که در ادامه می‌خوانید.
ضرورت‌هایی به‌نام توسعه پدافند صنایع و غنی‌سازی ذخایر
یک کارشناس اقتصاد درباره پیامدهای اقتصادی جنگ و الزامات پیش رو بیان کرد: ما به‌دلایل گوناگونی چون پیش‌خور شدن ریسک‌های تنش میان ایران و غرب و بزرگی ابعاد اقتصاد ایران در برابر خسارت‌های ناچیز وارده ازسوی اسرائیل متحمل خسارت سنگینی از درگیری نظامی اخیر نشده‌ایم و حالا نیز باید با انجام اقداماتی چون ایجاد پدافند غیرعامل قوی برای صنایع‌مان به‌ویژه صنایع استراتژیک در شهرک‌های صنعتی و غنی‌سازی ذخایر کالاهای استاتژیک‌مان از ایجاد چالشی سخت در حوزه اقتصاد در صورت بروز درگیری تازه جلوگیری کنیم.
حمیدرضا جیهانی، مدرس دانشگاه در گفت‌وگو با صمت در توضیح پیامدهای اقتصادی تنش‌های نظامی اخیر میان جمهوری اسلامی ایران و رژیم صهیونیستی بیان کرد: همان‌گونه که از شواهد پیداست اقتصاد ما تحت تاثیر درگیری نظامی ایران و اسرائیل متحمل آسیب و خسارتی چشمگیر نشده و حتی در برخی از بخش‌ها شرایط باثبات‌تری نسبت به گذشته حاکم بوده که این اتفاق محصول چند عامل است.
پیش‌خوری ریسک
وی در تشریح دلایل عدم تاثیرپذیری منفی اقتصاد از جنگ دوازده‌روزه میان ایران و اسرائیل گفت: درگیری‌های نظامی میان جمهوری اسلامی ایران و رژیم صهیونیستی به چند دلیل نتوانسته باعث واردآمدن لطمه به اقتصاد ایران شود که شاید مهم‌ترین‌آن پیش‌خور شدن ریسک‌های این تنش در گذشته باشد. توضیح اینکه ما پیش از این در تحلیل‌ها و سیاست‌گذاری‌های اقتصادی‌مان احتمال درگیری نظامی با دولت‌های متخاصم را در نظر می‌گرفتیم و برمبنای آن عمل می‌کردیم و حتی بخشی از رشد بی‌رویه تورم در برخی دوره‌ها را نیز می‌توان به انتظارات تورمی متاثر از این امر نسبت داد؛ بر این مبنا با ایجاد درگیری شوکی به اقتصاد وارد نشد.
جیهانی دیگر دلیل عدم تاثیرپذیری بالای اقتصاد ایران از تنش‌های نظامی اخیر را بزرگی ابعاد اقتصاد ایران در برابر خسارت‌های ناچیز وارده ازسوی اسرائیل به برخی از بخش‌ها دانست و در این باره گفت: در تمام روزهای درگیری، فرآیندهای دولتی و اقتصادی در جریان بوده و جز در مواردی انگشت‌شمار هک سیستم‌های بانکی و اجرایی، مشکلی اساسی ایجاد نشده است.
البته در مسئله هک باید در نظر بگیریم که پدافند غیرعامل ما در ۴۰ سال گذشته تجربه حضور در چنین جنگی را نداشته، به همین دلیل در ابتدای امر دچار بهم‌ریختگی شد، اما بعد از مدت کوتاهی توانست امور را در دست بگیرد و از ایجاد مشکلات بیشتر جلوگیری کند.
این کارشناس مسائل اقتصادی با توصیف شرایط فعلی مبنی بر اینکه ما در حال حاضر نه در جنگیم و نه در صلح، بلکه در وضعیت مهادنه قرار داریم، در پیش‌بینی وضعیت پیش رو اظهار کرد: ما دست بالا را در درگیری با رژیم صهیونیستی داشتیم و به درخواست طرف مقابل آتش‌بس را پذیرفتیم و اگر بتوانیم با ادامه همین روند سربلند از این تنش ها بیرون بیاییم، اقتصاد ما برنده خواهد بود، زیرا در آن صورت به دلیل درخشش بی بدیل ما در خاورمیانه و اقبال سرمایه گذاران خارجی شاهد رشد اقتصادی، رونق تولید، حتی رشد ارزش پول ملی و در نهایت سیالیت و پویایی جریان‌های ارتباطی در دنیا خواهیم بود.
ادامه روند کنونی عواقب درخشانی دارد
جیهانی برقراری ارتباط و تعامل با جامعه جهانی در صنایع نظامی و راهبردی را دیگر چشم‌انداز متصور در صورت ادامه روند کنونی دانست و ادامه داد: خروج پیروزمندانه از درگیری اخیر قطعا باب‌های خوبی را چه به روی اقتصاد دولتی و چه خصوصی و چه اقتصاد داخلی و بازار سرمایه و چه دیپلماسی اقتصادی خواهد گشود.
این کارشناس اقتصاد در پاسخ به سوال صمت مبنی بر اینکه اگر فرض را بر مغلوبه شدن جنگ بگذاریم انجام چه اقداماتی در حال حاضر می‌تواند از شکل‌گیری بحران‌های اقتصادی در ایام پیش رو جلوگیری کند؟ گفت: در همین ۱۲ روز جنگ بسیاری از تجربه‌ها رقم خورد و ضعف‌ها خود را نشان داد که ما باید در نخستین گام در راستای رفع این ضعف‌ها و ایرادها اقدام کنیم و در کنار آن باید پدافند غیرعامل را برای صنایع‌مان به‌ویژه صنایع استراتژیک در شهرک‌های صنعتی فعال کنیم تا در صورت بروز هرگونه درگیری فعالیت این صنایع متوقف و به‌تبع این امر اقتضاد دچار مشکل نشود.
جیهانی در پایان با اشاره به عملکرد نهادهای اقتصادی در روزهای اخیر و الزامات پیش رو گفت: سال گذشته که فضای سیاسی کشور آرام‌تر از حال حاضر بود، نرخ ارز رشد حدود ۳۰ درصدی داشت، اما در روزهای درگیری رشد نرخ دلار فقط ۱۰ درصد بوده و با برقراری آرامش دوبار نرخ به رقم قبلی برگشت که این امر حکایت از عملکرد درست بانک مرکزی دارد. در بحث زنجیره تامین به‌ویژه تامین کالاهای اساسی نیز عملکرد دولت بسیار خوب بوده و حالا نیز باید انبارهای این ذخایر غنی‌تر شود تا در صورت بروز هرگونه ناآرامی مردم در تامین مایحتاج‌شان با مشکل روبه‌رو نشوند و از این مسیر تنگنایی برای اقتصاد ایجاد نشود.
وضعیت اقتصاد قبل از جنگ هم بغرنج بود
اما یک تحلیلگر اقتصادی دیگر درباره پیامدهای تنش‌های اخیر میان ایران و رژیم صهیونیستی نظری متفاوت دارد و بر این باور است که ثبات و آرامش اقتصادی فعلی را به‌نوعی می‌توان آرامش قبل از طوفان دانست.
علی سعدوندی، اقتصاددان در گفت‌وگو با صمت اظهار کرد: اگر آتش‌بس فعلی به صلح منجر شود و درگیری جدیدی شکل نگیرد، اقتصاد نیز در همین وضعیت خواهد ماند، اما اگر صلحی دائمی شکل نگیرد، قطعا باید در انتظار وضعیتی بغرنج‌تر در حوزه اقتصاد باشیم؛ ضمن اینکه باید در نظر داشته باشیم اقتصاد ما پیش از تنش‌های اخیر نیز وضعیت مطلوبی نداشت و ناترازی‌ها در همه حوزه‌ها از بودجه گرفته تا نظام بانکی و بازنشستگی و انرژی شرایط را سخت کرده بود.
این کارشناس اقتصاد در ادامه با تاکید بر اینکه منظور از پایداری شرایط فعلی در صورت عدم درگیری دوباره نظامی، پایداری مثبت اقتصاد نیست، بلکه منظور حاکمیت همین روند کاملا نامناسب است، تصریح کرد: ناترازی‌هایی که به آن اشاره شده، اقتصاد ما را در وضعیتی قرار داده که دیر یا زود زخم کهنه آن سر باز می‌کند و چالش‌هایی که اکنون وجود دارد با قوه تاثیرگذاری عمیق‌تر بروز و ظهور می‌یابند؛ حالا فرض کنید در چنین وضعیتی جنگ نیز با آن همه هزینه‌های مترتب بر آن در بگیرد.
آثار جنگ در اقتصاد غیرفعال نمود نمی‌یابد
سعدوندی در پاسخ به سوال صمت مبنی بر اینکه کارشناسان پیش از این وضعیت اقتصادی را به‌گونه‌ای تحلیل می‌کردند که به‌نظر می‌رسید کوچک‌ترین اتفاقی حتی همین جنگ ۱۲روزه می‌توانست شیرازه آن را بگسلد، اما در ظاهر اکنون این اتفاق رخ نداده است. این تناقض چگونه قابل‌توجیه است؟ تصریح کرد: وقتی جنگی در می‌گیرد بخش چشمگیری از فعالیت اقتصادی متوقف می‌شود و وقتی فعالیت اقتصادی وجود نداشته باشد آثار جنگ بر آن ظاهر نخواهد شد؛ بر این اساس باید منتظر بمانیم تا فعالیت‌ها از سر گرفته شود و بعد از آن آثار جنگ را بر اقتصاد تحلیل کنیم. ضمن اینکه باید در نظر بگیریم درگیری‌های اخیر معطوف به حوزه نظامی بوده و زیرساخت‌های اقتصادی به‌صورت چشمگیری طعمه درگیری‌ها نشده‌اند تا براساس آن اقتصاد نیز شوکی اساسی را تجربه کند.
این اقتصاددان با اشاره به وضعیت شاخص‌های کلان اقتصاد ایران و دگرگونی آنها تحت تاثیر شرایط جنگی گفت: در حال حاضر سطح ریسک‌پذیری در اقتصاد ما بسیار پایین است؛ در چنین اقتصادی قطعا بروز جنگ سبب فرار سرمایه با شدت بسیار بالا خواهد شد که جبران تبعات آن سال‌ها زمان خواهد برد. بر همین اساس توصیه می‌شود برای جلوگیری از ایجاد چالش‌هایی اساسی‌تر هرچه سریع‌تر تدبیری اساسی صورت گیرد تا یا سیاست‌گذاران با تغییر رویکرد و نگاه، فرمان اقتصاد را به سمت مسیر درست بچرخانند یا با برکناری این افراد و جایگزینی آنها با افراد باخرد و مسلط به امور اقتصادی ریسک‌ها و اشتباهات مدیریتی کاهش پیدا کند.
سخن پایانی
تنش‌های اخیر میان ایران و رژیم صهیونیستی ادامه ریسک‌های سیستماتیک و به‌اصطلاح زدوخوردهای سیاسی سردی بود که در چند دهه اخیر با غرب وجود داشته و در نهایت خود را به این شکل نشان داد؛ ضایعه‌ای که علاوه بر حوزه نظامی، حوزه‌های دیگر از جمله اقتصاد را نیز چه به‌صورت مستقیم و چه به‌صورت غیرمستقیم متاثر خواهد ساخت. با این حال براساس شواهد موجود اقتصاد ایران خلاف اظهارات برخی تحلیلگران اقتصادی پیش از وقوع درگیری، شرایط چندان پیچیده‌ای را پیرو این جنگ تجربه نکرد و دست‌کم در ظاهر این‌گونه به‌نظر می‌رسد. کما اینکه رشد نرخ دلار که در نیمه دوم سال گذشته با ثبت رکوردهای عجیب و غریب حتی به بالای ۱۰۰ هزار تومان نیز رسیده بود، در دوره دوازده‌روزه جنگ ایران و اسرائیل حدود ۱۰ درصد برآورد شده و پس از این دوره نیز قیمت این اسکناس امریکایی به ارقام قبلی بازگشته است. برخی از کارشناسان دلیل عمده این امر را پیش‌خور شدن ریسک‌های تنش میان ایران و غرب و بزرگی ابعاد اقتصاد ایران در برابر خسارت‌های ناچیز وارده ازسوی اسرائیل می‌دانند و در مقابل برخی دیگر از کارشناسان معتقدند از آنجایی که فعالیت اقتصادی در دوره یادشده متوقف بوده، آثار جنگ بر آن نمایان نشده و باید منتظر بمانیم تا فعالیت‌ها از سرگرفته شود تا بتوانیم تاثیر تنش‌های نظامی اخیر بر حوزه اقتصادی را تحلیل کنیم؛ به‌عبارتی شفاف‌تر این کارشناسان آرامش فعلی را آرامش قبل از توفان می‌دانند.
