همزمان با راه‌اندازی سامانه مبادله ارزی دولتمردان اقتصادی اعلام کرده‌اند که با استقرار کامل بازار توافقی و ورود ارز پتروشیمی‌ها، پالایشی‌ها و معدنی‌ها به این بازار در ماه آینده و افزایش عرضه در این بازار جدید قطعا بازار ارزهای داخلی به‌سمت کاهش حرکت خواهد کرد. برخی از کارشناسان معتقدند این بخش تابع انتظارات تورمی و عوامل روانی موثر بر بازار است همچنان که در سال‌های گذشته نیز این دو عامل بر بازار تاثیرگذار بود.

تداخل اتفاقات بازار را به هم ریخت

در هفته‌های اخیر بهای ارزهای عمده در بازار غیررسمی افزایش یافته و این اقدام در حالی رخ داده که وزارت امور اقتصادی و دارایی و بانک مرکزی برای نزدیک کردن نرخ‌ها در بازار نیمایی و غیررسمی در تلاشند که در همین راستا بازار ارز تجاری از ۲۴ آذرماه فعالیت رسمی خود را آغاز کرده است.

در این بازار که به‌تدریج محور اصلی فعالیت‌های ارزی کشور خواهد بود، صادرکنندگان و واردکنندگان در فضای تعاملی و خارج از نرخ‌گذاری‌های دستوری اقدام به معامله ارز می‌کنند و به‌تدریج با استفاده از این مکانیسم بازار ارز توافقی جایگزین بازار غیر رسمی خواهد شد.

البته باید گفت که همزمانی آغاز رسمی فعالیت بازار ارز توافقی با تعطیلات ناشی از آلودگی هوا و ناترازی انرژی سبب شد تا بسیاری از شرکت‌ها و دارندگان ارز نتوانند، ارز خود را در این بازار جدید عرضه کنند هرچند با پایان یافتن تعطیلات، نرخ‌ها در بازار توافقی در محدوده مناسبی مبادله شد و رضایت خریدار و فروشنده را به دنبال داشت.

انتظارات تورمی و ناترازی‌ها

بخش عمده‌ای از افزایش نرخ ارز در دهه‌های اخیر ریشه در ناترازی‌های اقتصاد کلان کشور دارد؛ بالا بودن سطح تورم و انتظارات تورمی، رشد بالای نقدینگی و کسری بودجه از جمله این ناترازی هاست و در چنین شرایطی نمی‌توان انتظار داشت که نرخ ارز در سطح ثابتی حفظ شود؛ از این رو اصلاحات اقتصادی با رویکرد رفع ناترازی‌ها در دستور کار تیم اقتصادی دولت قرار گرفته است.

ناترازی نظام بانکی، ناترازی در بودجه و ناترازی در بخش انرژی، ناترازی در شرکت‌های دولتی و صندوق‌های بازنشستگی از جمله این ناترازی‌ها به شمار می‌رود که هر کدام به اندازه خود بر شاخص‌های کلان اقتصادی اثر می‌گذارد و به تبع آن بازار ارز نیز از آن تاثیر می‌پذیرد.

اخبار سیاسی و فضاسازی منفی رسانه‌ای

بازار غیررسـمی ارز همچون دیگر بازارهای دارایی به شدت از رخدادهای سیاسی و خبرسازی‌های رسانه‌ای تاثیر می‌پذیرد چنان‌که در سال‌های اخیر نیز هرگاه موج اخبار منفی رسانه‌ای علیه ایران شدت یافته، نوسانات در بازار ارز نیز بیشتر شده است؛ این نوع نوسانان‌ها در سال‌های اخیر به‌ویژه خروج امریکا از برجام و پس لرزه‌های ارزی آن همواره مشهود بوده است.

در پاییز امسال نیز این عوامل روانی بر بازار ارز سایه انداخته بود؛ تهدیدهای رژیم صهیونیستی، انتخابات امریکا، شایعه کاهش فروش و صادرات نفت ایران و تحولات منطقه از جمله رویدادهای سیاسی موثر در بازار ارز در ماه‌های اخیر بوده‌اند و در هفته‌های پیش رو که دوره جدید ریاست جمهوری امریکا آغاز می‌شود، دوباره عوامل روانی از هم اکنون فعال شده‌اند. بازار ارز با انباشت تقاضای ارز برای تسویه‌حساب‌های شرکت‌ها با شرکای تجاری خود در پایان سال میلادی روبه‌روست.

خروج سرمایه و افزایش تقاضای داخلی

یکی از مهم‌ترین عوامل نوسانات ارزی در بازه زمانی کوتاه‌مدت، خروج سرمایه به شکل افزایش تقاضای نگهداری دارایی‌های خارجی نسـبت به دارایی‌های داخلی اسـت که هر نوع شوک داخلی و خارجی، نوسان‌های ارزی و عدم‌پیش‌بینی‌پذیری روند نرخ ارز، موجب تشدید خروج سرمایه می‌شود. از سوی دیگر در اواخر پاییز، بازار ارز با انباشت تقاضای ارز برای تسویه‌حساب‌های شرکت‌ها با شرکای تجاری خود در پایان سال میلادی روبه‌روست؛ پس از آن در فصل زمستان نیز تقاضا برای ارز خدماتی به‌ویژه برای مسافرت‌های هموطنان و ثبت‌نام دانشجویان شدت می‌گیرد و بنابراین باید بخشی از افزایش نرخ ارز را باید به افزایش تقاضای فصلی نسبت داد.

حرکت به سمت بازار جدید

در هر صورت قرار است بازار ارز تجاری به زودی به عنوان معیار اصلی داد و ستد ارزی و نیز نرخ دهی به بازارها جایگاه خود را در نظام ارزی کشور تثبیت کند؛ حرکت تدریجی که در این زمینه آغاز شده، سبب شده تا عرضه ارز در نیما در ماههای اخیر کاهش یافته و به سمت ارز تجاری هدایت شود و در گام بعدی یعنی از بهمن ماه کل سامانه نیما به بازار تجاری انتقال یابد. این کاهش عرضه در مقاطعی سبب شده تا بخشی از تقاضای ارز به بازار غیررسمی انتقال یابد و بر این اساس باید امیدوار بود با تعمیق تدریجی بازار و کاهش تدریجی حجم عرضه در نیما و افزایش معاملات در بازار ارز تجاری این رویه تعدیل شود.

قرار است بازار ارز تجاری به زودی به عنوان معیار اصلی داد و ستد ارزی و نیز نرخ دهی به بازارها جایگاه خود را در نظام ارزی کشور تثبیت کند. البته باید گفت که به دلیل جذابیت نرخ ارز نیمایی که از فاصله قیمتی بین بازار غیررسمی و نرخ واقعی ارز ناشی می‌شود، بخشی از متقاضیان ارز نیمایی که در صف تقاضا قرار دارند، با سیاست‌گذاری جدید بانک مرکزی از صف تقاضا خارج خواهند شد و از سوی دیگر واردکنندگان واقعی که در گذشته به دلیل تخصیص نیافتن ارز مجبور به مراجعه به بازار غیررسمی بودند، امکان واردات به طور رسمی را خواهد داشت و همین امر در بلندمدت بخشی از تقاضاها را در بازار غیررسمی کاهش خواهد داد. در چنین بستری باید انتظار داشت که حذف سقف ارز نیمایی موجب کاهش معنادار تقاضـای ارز نسبت به عرضه ارز شده و در نهایت اثر کاهشی بر تمامی نرخ‌ها از جمله نرخ غیررسمی ارز خواهد داشت.

سخن پایانی

بر این اساس می‌توان برای بهبود نقشه ارز تجاری از روش‌های کاهش استفاده از مسیرهای غیررسمی تسویه‌های ارزی با جایگزینی توافقات دو و چندجانبه با اســتفاده از دیپلماسی اقتصادی با کشورهای دارای حجم تجاری بالا، به طور خاص در خصوص کالاهای اساسی اشاره کرد یا اینکه برای رفع موانع تامین کالاهای اسـاسـی از مسـیرها ی جدید و اسـتفاده از روش های تهاتری از طریق فراهم کردن امکان تامین ارز کالای اساسی از بازار ارز تجاری و پرداخت ما‌به‌التفاوت به صورت ریالی توسط بانک مرکزی برای در دست گرفتن بازار غیررسمی ارز اشاره کرد.