زیستگاه اصلی مگس مدیترانه ای آفریقا است اما با توجه به میزان بالای شیوع آن، در سال‌های اخیر به ایران راه پیدا کرده و مناطق شمالی از جمله مازندران و گلستان را جایگاه مناسبی برای رشد خود یافته است.

اگرچه با توجه به میزان بالای خسارت این آفت، کارشناسان جهاد کشاورزی استان‌ها برخی آموزش‌ها را برای جلوگیری از پیشرفت مگس مدیترانه ای به کشاورزان ارائه می دهند، اما متاسفانه برخی مزارع از جمله در استان گلستان، همچنان درگیر این بیماری هستند.

خسارت شدید به مزارع نارنگی 

کرامت جافر نوده که در نزدیکی سنگ شکن روستای «جعفرآباد» باغ مرکبات دارد در گفت‌وگو با تجارت‌نیوز از خسارت شدید این مگس به محصول نارنگی خبر داد و افزود: «متاسفانه بیشتر محصولات باغ ما از بین رفته و با وجود سم‌زدایی و تله‌گذاری اما این آفت کنترل نشده است. در سال‌های اخیر با شیوع این آفت در گلستان متاسفانه درآمد خوبی عاید باغداران نمی‌شود و در بسیاری مواقع به دلیل کاهش خسارت مجبور می‌شویم میوه را نارس جمع‌آوری و راهی بازار کنیم.»

اما نورعلی ترک جزی، باغدار و سردخانه‌دار بندرگزی نیز در خصوص این آفت توضیح داد: «خوشبختانه امسال با پیشگیری‌های به موقع توانستیم این آفت را در مزارع کنترل کنیم. اما با توجه به اینکه بسیاری از باغات منطقه درگیر این آفت هستند برای جلوگیری از انتقال و شیوع آن به مزرعه ناچاریم هفته‌ای یک بار مزارع را سم‌زدایی کنیم.»

او گفت: «متاسفانه در شرایط فعلی این تنها راه کنترل آفت است که علاوه بر مشکلات زیست محیطی هزینه‌های بسیاری را به باغدار تحمیل کرده و سبب می‌شود باغداران عایدی و درآمد خوبی از یک سال زحمت خود نداشته باشند. چنانچه این مگس در مزارع کنترل نشود شاهد خسارت ۷۰ الی ۸۰ درصدی خواهیم بود.»

۲۰۰ نوع میوه؛ میزبان مگس مدیترانه ای

سید اسدالله موسوی، کارشناس بازنشسته جهاد کشاورزی و مسئول کارگزاری سموم نیز دل پردردی از مشکلات باغداران در کنترل آفت مگس مدیترانه ای داشت.

 او گفت: «بیش از ۲۰۰ نوع میوه می‌توانند میزبان این مگس باشند که زمان و میزان خسارت به هر کدام از این باغات متفاوت است. هر میوه‌ای که قند آن تشکیل شود، مورد خسارت مگس قرار دارد.»

به گفته موسوی، این آفت خسارت زیادی را به  باغات منطقه وارد کرده که در حال حاضر در باغات خرمالو، نارنگی و انار مشهود است و به مرور در باغات پرتغال نیز رویت می‌شود.

این کارشناس کشاورزی توضیح داد: «این آفت هر ۱۰ الی ۱۲ روز یک نسل دارد و دائم زمینه تکثیر آن تکرار می‌شود تا زمانی که هوا رو به سردی رود. در حال حاضر در اوج خسارت این آفت قرار داریم و کشاورزان باید پیشگیری‌های لازم را داشته باشند تا از خسارت این آفت جلوگیری شود. با توجه به خسارت‌هایی که در گذشته به باغات استان در این زمینه وارد شد و با آموزش‌های جهاد کشاورزی باغداران علم و فن لازم را در این خصوص بدست آوردند و به محض مشاهده مگس در منطقه اطلاعیه لازم به کشاورز داده می‌شود.»

قواعدی برای کنترل آفت مگس وجود ندارد 

محمدتقی مبشری، محقق ارشد کشاورزی نیز در خصوص شیوع این آفت در گلستان به تجارت نیوز گفت: «مگس مدیترانه ای، آفتی است که  آب و هوای نواحی مدیترانه برای آن مناسب است اما خاستگاه اصلی آن آفریقاست. در دهه‌های گذشته این مگس در نواحی مختلف کشور وجود داشت، تا اینکه به مناطق مازندارن و گلستان رسید و با توجه به آب و هوای مناسب این مناطق، رشد و تکثیر این آفت شیوع بیشتری گرفت.»

او افزود: «با توجه به اینکه مگس مدیترانه‌ای در زیر پوست میوه تخم‌ریزی می‌کند و وجود آفت در میوه مشهود نیست، در سبدهای میوه و در میادین تره‌بار جابه‌جا و به نقاط دیگر منتقل می‌شود که این مسئله، از جمله دلایل گسترش آن است.»

مبشری با بیان اینکه قواعدی برای کنترل و قرنطینه مگس مدیترانه ای تدوین نشده است، توضیح داد: «وزارت جهاد کشاورزی به تنهایی نمی‌تواند این آفت را کنترل کند و نیازمند کمک دیگر دستگاه‌هاست. چراکه این مگس در معابر شهری و روستایی و نارنج‌های معابر هم وجود دارد که مکان بسیار خوبی برای انتقال آن به سال آینده است. از طرف دیگر با توجه به وجود خرمالو و انجیر و دیگر میوه‌ها در عرصه‌های منابع طبیعی، لازم است که این دستگاه‌ نیز همکاری لازم را برای کنترل مگس مدیترانه ای داشته باشد. همچنین کنترل و نظارت بیشتر در میادین و سردخانه‌ها برای جلوگیری از انتقال این مگس ضرورت دارد.»

مبشری با بیان این مساله که امسال فعالیت مگس مدیترانه ای از فروردین در گلستان مشاهده شده است، توضیح داد: «هر سال پیشگیری و مقابله با این آفت از خرداد شروع می‌شود اما امسال دو ماه زودتر شاهد فعالیت مگس مدیترانه ای بودیم.»

۱۲ هزار هکتار باغات گلستان درگیر مگس مدیترانه ای

با وجود همگانی و فراگیر بودن این آفت تنها نهاد مسئول در خصوص کنترل آن جهاد کشاورزی است.

کیانوش حق‌نما، مدیر حفظ نباتات جهاد کشاورزی گلستان با اشاره به مشاهده آفت مگس مدیترانه ای در ۱۲ هزار هکتار از باغات استان گفت: «اکنون میوه‌های خرمالو، نارنگی و انار در معرض تهدید این آفت قرار دارند و به باغداران توصیه‌های لازم از طریق کارشناسان جهادکشاورزی ارائه شده است.»

او با اشاره به اقدامات انجام شده در دو حوزه شیمیایی و غیر شیمیایی برای مقابله با مگس مدیترانه ای توضیح داد: «در حوزه غیر شیمیایی اقداماتی از جمله تله‌گذاری انبوه، روتیواتور زدن کف باغ صورت گرفته. همچنین در حدود ۱۴ هزار هکتار از باغات استان از جلب‌کننده‌های غذایی استفاده شده است.»

به گفته این مقام مسئول، در مساحتی بیشتر از مناطق درگیر با مگس مدیترانه ای، اقداما پیشگیرانه انجام شده است تا آفت خسارتی به درختان وارد نکند.

حق‌نما افزود: « در حدود ۳۷۰ هکتار از باغات استان نیز شکار انبوه انجام شده است. با توجه به اینکه اولویت ما محصولات سالم و بهداشت باغی بوده با این روش‌ها توانستیم  اقدامات کنترلی را انجام دهیم.»

سمپاشی چه زمانی توصیه می‌شود؟

او گفت: «زمانی که جمعیت آفت بیشتر از حد استاندارد یعنی شکار بیشتر ار هفت عدد در روز باشد، با رعایت دوره کارنس که در تازه‌خوری میوه اتفاق می‌افتد، سمپاشی را توصیه می کنیم.»

حق‌نما با اشاره به اینکه تاکنون دو میلیارد تومان از اعتبارات برای جلوگیری از خسارت به باغات هزینه شده است، گفت: «با توجه به پتانسیل خسارت‌زایی این آفت که تا ۹۰ درصد است، در تلاش هستیم که میزان خسارت آن را به کمتر از حد آستانه اقتصادی برسانیم.»

به گفته او، میوه‌های باقی‌مانده روی درخت یا کف باغ، می‌تواند میزبان مگس مدیترانه اس برای سال بعد و تهدیدی برای گسترش آن در باغات همجوار باشد و یکی از اقدامات مهم برای رفع این مشکل، جمع‌آوری و امحاء باقی مانده محصولات حداقل در ۵۰ سانتیمتری زیر خاک است.  مگس مدیترانه ای قدرت سرایت و پراکنش بالایی دارد و استفاده از سموم شیمیایی تنها راه کنترل این آفت در زمان شیوع است. در مقابل، استفاده بیش از حد از این سموم نیز جامعه را با چالش‌های دیگری مواجه می‌کند. در چنین شرایطی پیشگیری از گسترش مگس مدیترانه ای، راه اقتصادی‌ و بهداشتی‌تری محسوب می‌شود که به اراده و تخصیص اعتبار بیشتری نیاز دارد.