دیوان محاسبات کشور نخستین گزارش از عملکرد دولت در زمینه هدفمندی یارانه‌ها در 6ماهه سال 1403 را منتشر کرد. اما خبرها خوشایند نبود. بررسی اعداد و ارقام گزارش دیوان محاسبات از وضعیت نگران‌کننده تامین منابع مالی لازم برای پرداخت یارانه‌ها حکایت دارد.

بر این اساس، در 6 ماه نخست سال جاری، 212 هزار میلیارد تومان از منابع هدفمندی یارانه‌ها تامین شده است. این در حالی است که در قانون بودجه سال 1403 رقم منابع هدفمندسازی یارانه‌ها معادل 758.8 هزار میلیارد تومان پیش‌بینی شده بود. به عبارت دیگر، نسبت تحقق منابع پرداخت یارانه در نیمه سال 1403 معادل تنها 55 درصد پیش‌بینی 6 ماهه و 28 درصد از پیش‌بینی یک‌ساله بوده است.

منابع پرداخت یارانه‌ها از کجا تامین می‌شوند؟

بر اساس قانون بودجه سال 1403 منابع 758.8 هزار میلیارد تومان یارانه‌ها باید چهار منبع اصلی تامین شود. بار اصلی تامین این منابع بر دوش دریافتی حاصل از رقم ناخالص صادرات فرآورده‌های نفتی با رقم 300 هزار میلیارد تومانی است. پس از آن نیز درآمد حاصل از فروش داخلی گاز طبیعی با رقم 275 هزار میلیارد تومانی، بیشترین سهم را در تامین منابع هدفمندی یارانه‌ها بر عهده دارد.

درآمدهای ناشی از فروش داخلی فرآورده‌های نفتی با 120.8 هزار میلیارد تومان و فروش محصولات فرعی گاز (اتان، ال.پی.جی و گوگرد) با 63 هزار میلیارد تومان نیز دیگر منابع تامین یارانه‌ها هستند.

با وجود این، طبق گزارش دیوان محاسبات، دلیل اصلی تحقق نیافتن منابع هدفمندی یارانه‌ها، واریز نشدن منابع وصولی موضوع حکم قانون بودجه از سوی شرکت‌های ذی‌ربط تابعه وزارت نفت به حساب‌های هدفمندی یارانه‌ها و فقدان شفافیت فرایند فروش و وصول این منابع از طرف این شرکت‌هاست.

به عبارت دیگر، نه‌تنها وزارت نفت درآمدهای نفتی و گازی را به منظور تامین منابع مالیاتی واریز نکرده است، بلکه حتی دیوان محاسبات کشور، به عنوان بازوی نظارتی مجلس در بررسی شفافیت و انضباط مالی دولت‌ها، از فرایند فروش و وصول درآمدهای این وزارتخانه ابراز بی‌اطلاعی کرده است.

کسری منابع پرداخت یارانه‌ها چگونه جبران شد؟

دیوان محاسبات در گزارش خود، به طور دقیق مشخص نکرده 184 هزار میلیارد تومان کسری منابع هدفمندسازی یارانه‌ها از چه منبعی تامین شده و تنها به این نکته اشاره کرده که منبع تامین این مبلغ، خارج از چهار ردیف اصلی عنوان‌شده در منابع قانون بوده است.

با این حال، این نخستین بار نیست که منابع درنظر گرفته‌شده برای پرداخت یارانه‌ها محقق نمی‌شوند؛ بنابراین می‌توان با بررسی منابع غیرقانونی که در گذشته برای تامین این مبلغ استفاده شده، به این سوال پاسخ داد.

جبران کسری بودجه با استفاده از وام بانکی و تنخواه خزانه

بر اساس گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس از منابع و مصارف هدفمندی یارانه‌ها در لایحه بودجه سال جاری، دولت برای تامین منابع پرداخت یارانه‌ها در سال 1402 نیز 204 هزار میلیارد تومان کسری داشته که این کسری از منابع متعددی جبران شده است.

منبع اصلی جبران این کسری، استفاده دولت از 36 هزار میلیارد تومان تنخواه بانک مرکزی بوده است همچنین 35 هزار میلیارد تومان از این مبلغ با استفاده از منابع واریزی شرکت ملی گاز از محل فروش محصولات فرعی گاز جبران شده و دولت 20.6 هزار میلیارد تومان وام بانکی نیز برای پوشش این کسری دریافت کرده است. از دیگر منابع تامین این مبلغ، می‌توان به تنخواه بانک مرکزی و خطوط اعتباری این بانک اشاره کرد.

دور باطل کسری بودجه

لایحه بودجه سال 1403 در حالی به تصویب مجلس شورای اسلامی رسید که تحقق نیافتن منابع لازم برای پرداخت یارانه‌ها، در همان زمان نیز قابل پیش‌بینی بود. حتی مرکز پژوهش‌های مجلس، برآورد خود از منابع قانونی قابل تحقق هدفمندی در سال 1403 را حدود 530 هزار میلیارد تومان اعلام و پیش‌بینی کرد کسری این منابع در سال جاری حداقل 230 هزار میلیارد تومان باشد.

به عبارت دیگر، با فرض تحقق این پیش‌بینی، در حالی که منابع هدفمندی یارانه‌ها در سال 1403 نسبت به سال 1402 معادل 15 درصد افزایش یافت، کسری آن نیز رشدی 13 درصدی پیدا خواهد کرد و این یعنی تداوم چرخه باطل کسری بودجه و تشدید عواقب منفی آن برای اقتصاد ایران.