صنعت ریلی به عنوان یکی از زیر‌سازهای حیاتی و در عین حال اقتصادی کشور، می‌تواند در عرصه‌های مختلف اقتصاد، محیط زیست، حمل‌و‌نقل و امور اجتماعی تاثیر به‌سزایی بگذارد. در واقع صنعت ریلی با مزایایی مانند امنیت بالاتر، پتانسیل بالای حمل بار و جوامع انسانی، مصرف انرژی به صرفه و خطرات زیست محیطی کم‌تر، این روزها اهمیت زیادی دارد.

اما مانند تمام صنایع، در بخش ریلی شاهد چالش و در عین حال فرصت‌هایی هستیم که رسیدگی به آن‌ها می‌توانند وضعیت حمل‌و‌نقل و اقتصاد کشور را تا حد قابل توجهی دست‌خوش تغییر کند. اصلا صنعت ریلی ایران در چه مرحله‌ای قرار دارد؟ آیا می‌توان آینده‌ای روشن برای این صنعت در نظر گرفت؟ در ادامه علاوه بر پاسخ به سوالات نام‌برده، پیشنهاداتی برای بهبود وضعیت صنعت ریلی ارائه می‌دهیم.

نقش حیاتی حمل‌و‌نقل ریلی در اقتصاد، محیط زیست و توسعه پایدار

با یک بررسی سطحی روی صنعت ریلی ایران و وضعیت بلیط قطار، متوجه می‌شویم که این صنعت به عنوان یکی از قدیمی‌ترین و در عین حال پایدار‌ترین روش‌های حمل بار و گروه‌های انسانی مورد استفاده قرار می‌گرفته است. بدیهی است که به‌کار‌گیری صنایع حمل بار ریلی می‌تواند با تاثیر بر اقتصاد، محیط زیست و جوامع پایدار تاثیر بگذارد که در ادامه به اختصار توضیح می‌دهیم.

نقش حمل‌و‌نقل ریلی بر اقتصاد

گسترش صنایع ریلی علاوه بر اینکه لجستیک را تا حد قابل توجهی تحت تاثیر قرار می‌دهد، می‌تواند با اشتغال‌زایی برای افراد، وضعیت اقتصاد کشور را از حالت سکون ارتقا دهد. برخی از مزایایی که توسعه صنایع ریلی بر اقتصاد می‌گذارد، عبارتند از:

• کاهش هزینه حمل بار

هزینه لجستیک یا حمل بار به مواردی مانند نوع بار، میزان سوخت مصرف‌شده وسیله نقلیه و ظرفیت آن بر‌می‌گردد. در چنین حالتی صنایع ریلی که از ظرفیت بالایی برای حمل بار برخوردار هستند، می‌توانند هزینه تمام شده برای تحویل و ارسال کالا را کاهش دهند.

از طرفی مصرف انرژی مقرون به صرفه در قطارهای حمل بار، می‌تواند این هزینه را کاهش دهد و سرعت ارسال کالا را بیش‌تر کند. این موضوع به عنوان بازی دو سر‌ برد برای مشتریان و کارفرمایان، کاربرد دارد.

• گسترش تجارت

صادرات، یکی از گام‌های مهم جوامع بشری محسوب می‌شود که می‌تواند وضعیت اقتصادی کشور را تا حد زیادی متحول کند. توسعه خطوط ریلی، علاوه بر اینکه امکان حمل بار و جوامع انسانی را میان نقاط مختلف کشور فراهم می‌کند؛ به شما اجازه می‌دهد با کشورهای همسایه، معاملاتی اقتصادی و سود‌آور را به ارمغان آورید‌.

• اشتغال‌زایی

کافی است صنعت ریلی ایران با به کار‌گیری اصول بنیادی، رشد خود را در پیش گیرد. در چنین شرایطی فرصت‌های شغلی فراوانی تحت عنوان راننده، کارکنان حمل بار، تعمیر قطعات و موارد دیگر ایجاد می‌شوند که درامد‌های مطلوبی برای کارکنان به ارمغان می‌آورند.

• رشد اقتصادی

تمام موارد ذکر شده شامل افزایش اشتغال، بهبود وضعیت صادرات و امکان حمل بار در سطوح گسترده، به عنوان مجموعه‌ای از عوامل موثر بر مباحث مالی، موجب شکوفایی اقتصادی می‌شود.

نقش حمل‌و‌نقل ریلی بر محیط زیست

مصرف سوخت و میزان آلاینده‌های تولید شده توسط وسایل حمل‌و‌نقل، از جمله مواردی است که این روزها، بقا و سلامت محیط زیست را تهدید می‌کند. در حالی که گسترش حمل‌و‌نقل ریلی می‌تواند در این بخش تاثیر به ‌سزایی داشته باشد که در ادامه بررسی می‌کنیم:

• کاهش آلودگی محیط زیست

در صورتی که صنایع ریلی برای حمل بار و افراد میان نقاط مختلف به اولویت اول تبدیل شود، با توجه به مصرف انرژی کم‌تر و تولید آلاینده به نسبت مناسب‌تر، می‌تواند خطرات احتمالی برای محیط زیست را تا حد قابل توجهی کاهش دهد.

• صرفه‌جویی در مصرف انرژی

به طور کلی، قطار نسبت به سایر وسایل حمل‌و‌نقل مانند تریلی‌های حمل بار، به انرژی کم‌تری نیاز دارد‌. این موضوع علاوه بر اینکه به حفظ و ذخیره معادن انرژی کمک می‌کند؛ مانع هدر‌رفت انرژی و تولید گازهای گلخانه‌ای می‌شود.

• کاهش ترافیک

با به کار‌گیری صنایع ریلی در حمل‌ بار و انسان، شاهد کاهش ترافیک در سطح معابر شهری هستیم. این موضوع ضمن اینکه موجب سهولت دسترسی به مقاصد مختلف می‌شود، از انتشار گازهای مضر برای محیط زیست و سلامت انسان جلوگیری می‌کند.

نقش حمل‌و‌نقل بر توسعه پایدار

با استفاده افراطی از وسایل حمل‌و‌نقل، شاهد تغییرات اقلیمی در شهرها هستیم که موجب تفاوت آب‌و‌هوایی و تغییرات فصلی می‌شود که به طور کلی پدیده ناراحت‌کننده‌ای است. در حالی که حمل‌و‌نقل ریلی می‌تواند بر توسعه پایدار تاثیرگذار باشد.

• پایداری شهری

کاهش ترافیک، بهبود وضعیت آب‌و‌هوا، افزایش فرصت‌های کاری و کاهش تراکم جمعیت در مراکز شهر، از جمله مزایایی است که به واسطه توسعه صنایع ریلی موجب پایداری شهر‌ها می‌شود.

• کاهش تغییرات اقلیمی

با استفاده از صنایع ریلی که به عنوان یکی از پاک‌ترین وسایل حمل بار شناخته می‌شوند، می‌توانید از انتشار آلاینده‌های مضر که در تغییرات اقلیمی موثر هستند، جلوگیری کنید.

نگاهی به وضعیت فعلی صنعت ریلی ایران

در مجموع وضعیت صنعت ریلی ایران در سال‌های اخیر رشد چشم‌گیری را تجربه کرده است. یکی از موضوعاتی که می‌تواند این رشد را تایید کند، گسترش ظرفیت‌های بلیط قطارهای رجا است که محبوبیت بالایی میان کاربران دارد.

از جمله پروژه‌های چند سال اخیر صنعت ریلی می‌توان به توسعه خطوط ریلی، افزایش سرعت قطار‌ها و بهبود کیفیت و دو‌خطه کردن مسیر حرکت قطارهای لوکوموتیو‌های مختلف اشاره کرد. از طرفی توسعه قطارهای حمل بار، منجر به افزایش ظرفیت‌های اقتصادی شده است که می‌تواند بهبود شرایط کاری و زیست محیطی را به ارمغان آورد.

علاوه بر بهبود وضعیت قطارهای بین‌شهری، در سال‌های اخیر شاهد گسترش خطوط صنایع ریلی درون شهری مانند مترو هستیم که با کاهش ترافیک و آلاینده‌های سطح شهر، آب‌هوای مطلوب و زندگی راحت‌تر را برای ساکنین شهر ایجاد می‌کند.

بررسی جامع وضعیت صنعت ریلی کشور

زمانی که تاریخچه صنعت ریلی کشور را بررسی می‌کنیم باید در نظر بگیریم که در این صنعت مانند تمام عرصه‌ها، فرصت‌هایی را داریم که با سهل‌انگاری از دست رفته‌اند. در عین حال، چالش‌هایی وجود دارند که می‌توانیم با غلبه بر آن‌ها به بهبود صنایع ریلی کمک کنیم تا با شکوفایی فرصت‌های آینده، شاهد نتایج چشم‌گیر و مثبتی در ابعاد وسیع جهانی باشیم. در ادامه به جزئیات این چالش‌ها و فرصت‌ها می‌پردازیم:

فرصت‌های از دست رفته

با وجود برنامه‌ریزی‌های موجود در صنایع ریلی ایران، فاکتورهایی شامل توسعه آهسته خطوط ریلی، تمرکز کم بر خطوط فرعی و اجرای دیر‌هنگام پروژه‌های تایید شده، باعث شده است تا فرصت‌های اقتصادی زیادی در بخش‌های حمل بار، ایجاد اشتغال و کمک به بهبود شرایط زیست محیطی از بین بروند.

چالش‌ها و موانع موجود

بهره‌برداری از خطوط ریلی نیازمند مجموعه‌ای از مولفه‌ها شامل بهبود زیر‌ساخت‌ها، به‌روز رسانی دانش تخصصی، به کار‌گیری مدیریت حرفه‌ای می‌شود که در ادامه به اختصار توضیح می‌دهیم.

• چالش‌های زیر ساختی

یکی از بزرگ‌ترین چالش‌هایی که می‌تواند آینده صنایع ریلی را تحت تاثیر قرار دهد، وضعیت زیر‌ساخت ریلی است. عدم استفاده از تجهیزات پیشرفته در صنایع ریلی، خطوط ریلی قدیمی که نیازمند تغییر و تعمیر هستند و کمبود سرمایه‌گذاری در این بخش، از جمله مواردی هستند که جلوی رشد صعودی این صنعت را می‌گیرند.

• چالش‌های مدیریتی

ضعف مدیریتی، یکی از چالش‌هایی است که در صنایع ریلی زیاد به چشم می‌خورد. عدم هماهنگی میان مدیران بخش‌های مختلف، کمبود نیروی شایسته با تخصص مرتبط و مشکلات اقتصادی در تخصیص بودجه از جمله مواردی هستند که باید در سطح کلان رسیدگی و رفع شوند.

• چالش‌های رقابتی

زمانی که میان وسایل حمل‌و‌نقل مختلف را برای حمل بار و جوامع انسانی بررسی می‌کنیم، مشاهده می‌شود که خطوط ریلی به واسطه نیاز به صرف زمان بیش‌تر از محبوبیت به نسبت کم‌تری برخوردار هستند. برای رفع این قبیل چالش‌ها، ضمن رسیدگی به نیازهای کاربران باید از تبلیغات و استراتژی‌های مفید بازاریابی استفاده کرد.

فرصت‌های پیش‌رو

به دلیل قرارگیری ایران در موقعیت مکانی استراتژیک، توسعه خطوط ریلی می‌تواند منجر به افزایش ارتباط تجاری با کشورهای همسایه و کاهش آلودگی محیط زیست شود. باید در نظر داشت که این قبیل فرصت‌ها نیازمند مدیریت قوی، تجهیزات پیشرفته، به‌کارگیری دانش روز و سرمایه‌های کلان هستند که در ادامه بررسی می‌کنیم:

• ایجاد درآمد ارزی

گسترش خطوط ریلی بین‌المللی و ارتباط با کشورهای همسایه، می‌تواند ایران را به یکی از قطب‌های مهم ترانزیتی برای صادرات و واردات کالا تبدیل کند. این موضوع با ایجاد اشتغال و افزایش درآمدهای ارزی، تاثیر به‌سزایی در اقتصاد کشور می‌گذارد.

• توسعه حمل بار

افزایش پذیرش عمومی نسبت به حمل بار توسط خطوط ریلی، علاوه بر اینکه موجب حفظ سلامت و امنیت بار می‌شود؛ با مصرف بهینه سوخت، منجر به کاهش هزینه و بهبود وضعیت آب‌و‌هوایی می‌شود.

• گسترش خطوط مسافربری

احداث خطوط متنوع و سریع‌السیر ریلی درون شهری و میان شهری که با تکنولوژی‌های جدید و خدمات مورد نیاز مسافران، مطابقت دارند؛ علاوه بر کاهش آلودگی‌های محیطی، به بهبود وضعیت ترافیک و سهولت رفت‌و‌آمد کمک می‌کند.

• به کارگیری هوش مصنوعی

این روزها که هوش مصنوعی رشد صعودی خود را در پیش گرفته است، استفاده از آن در صنایع ریلی می‌تواند علاوه بر بهبود ایمنی، سطح کیفی خدمات را تا حد قابل توجهی ارتقا دهد.

• استفاده از منابع تجدید پذیر

با گسترش تهدیدات مرتبط با کاهش منابع ضروری و تجدید نا‌پذیر، استفاده از دانش روز و به‌کارگیری منابع تجدید پذیر می‌تواند علاوه بر بهبود وضعیت انرژی، منجر به کاهش سطح آلاینده‌ها و خطرات ناشی از آن شود.

پیشنهادات برای بهبود وضعیت صنعت ریلی

با بررسی چالش‌ها و فرصت‌های نهفته در صنایع ریلی به این موضوع پی می‌بریم که پیشرفت این حوزه در گروی مدیریت شایسته، تامین بودجه و استخدام نیروهای متخصصی است که علاوه بر نظارت دقیق، تکنولوژی‌های جدید را وارد این صنعت می‌کنند. برخی از این پیشنهادات عبارتند از:

• جذب سرمایه‌گذار

حمایت از سرمایه‌گذاران خصوصی و قانون‌گذاری برای ورود آن‌ها به صنایع ریلی، می‌تواند بودجه کافی جهت نوسازی و توسعه خطوط ریلی را در اختیار این صنعت قرار دهد.

• تامین نیروی متخصص

استفاده از سیستم مدیریتی قوی که قابلیت برنامه‌ریزی و نظارت دقیق به نهاد‌های مختلف ریلی دارند، از جمله مواردی است که می‌تواند سرعت بهبود شرایط را افزایش دهد. ضمنا، استفاده از نیروهای تحصیل‌کرده و متخصص در نهادهای مرتبط، به تامین داده‌های لازم کمک شایانی می‌کند.

• نوسازی خطوط

یکی از مواردی که می‌تواند در صنایع ریلی به گسترش خطوط و نوسازی آن‌ها کمک کند، جذب سرمایه برای خرید تجهیزات و حتی لوکوموتیو‌های پیشرفته است.

کلام آخر

صنعت ریلی که به قطار و مترو‌های حمل بار و انسان تقسیم می‌شوند، ضمن اینکه بخشی انکار‌ناپذیر در اقتصاد کشور به شمار می‌روند؛ می‌توانند با گسترش امکانات و استفاده از دانش روز، بر کاهش آلودگی‌های زیست محیطی و توسعه پایدار شهرها تاثیر بگذارند.

از جمله اقداماتی که باید برای توسعه این صنعت انجام داد؛ استفاده از مدیران و نهادهای نظارتی است که با برنامه‌ریزی، استراتژی‌های تامین بودجه و تامین نیروهای متخصص، نتایج دل‌خواه را در زمینه گسترش و نوسازی خطوط ریلی به ارمغان آورند‌.