مدیران می‌گویند بودجه نداریم
بکارگیری فناوری در کلاس درس به‌منظور افزایش مشارکت دانش‌آموزان و همچنین توانمندسازی معلمان، ضروری است.
بکارگیری فناوری در کلاس درس به منظور افزایش مشارکت دانش آموزان و همچنین توانمندسازی معلمان، ضروری است. دسترسی بیشتر به فناوری، این امکان را برای دانش آموزان فراهم می کند که به طیف وسیعی از اطلاعات دسترسی داشته باشند. استفاده از فناوری در مدارس هنوز موضوعی است که به شدت موردبحث قرار دارد. کارشناسان معتقدند باوجود گذشت 2 سال از آموزش های مجازی هنوز نسبت به کاربرد فناوری در فرآیند آموزش واکنش تدافعی دارند و بیشترشان تمایلی برای پیشرفت در این عرصه نمی بینند. صمت در گزارش پیش رو به بررسی اهمیت نگرش مدیران و مسئولان در مدارس به توسعه نوآوری در آموزش پرداخته است.
ابزارهای دیجیتال، تعامل دانش آموزان را افزایش می دهد
قانون تعریف خاصی از شرکت دانش بنیان دارد و یک شرکت تنها در صورتی دانش بنیان نامیده می شود که در تعریف قانونی قرار بگیرد. از نگاه قانون و برطبق ماده یک قانون حمایت از شرکت ها و موسسه های دانش بنیان و تجاری سازی نوآوری ها و اختراعات که در سال ۱۳۸۹ تصویب شده، تعریف شرکت دانش بنیان عبارت است از: «شرکت و موسسه های دانش بنیان، شرکت یا موسسه خصوصی یا تعاونی است که به منظور هم افزایی علم و ثروت، توسعه اقتصاد دانش محور، تحقق اهداف علمی و اقتصادی شامل گسترش و کاربرد اختراع و نوآوری، تجاری سازی نتایج تحقیق و توسعه شامل طراحی و تولید کالا و خدمات در حوزه فناوری های برتر و با ارزش افزوده فراوان به ویژه در تولید نرم افزارهای مربوط تشکیل می شود. برخی از معلمان معتقدند استفاده از فناوری در کلاس درس باعث حواس پرتی دانش آموزان می شود.
آنها بر این باور هستند که استفاده از فناوری نه تنها عملکرد دانش آموزان را بهبود نمی بخشد، بلکه استفاده مکرر از رایانه در کلاس درس، تاثیر منفی در آموزش دانش آموزان دارد، اما این دیدگاه در حال تغییر است. پس از یک سال آموزش از راه دور در دوران کرونا، آنها متوجه شدند، استفاده از فناوری و ابزارهای دیجیتالی، تعامل و همکاری دانش آموزان را افزایش می دهد و باعث ایجاد نوآوری و افزایش یادگیری می شود. فناوری به خودی خود منجر به آموزش و یادگیری نمی شود و نقش راهنما (مربی) بسیار تاثیرگذار است.
لزوم ایجاد زیست بوم نوآوری در آموزش و پرورش
محمد وحیدی، عضو کمیسیون آموزش، تحقیقات و فناوری مجلس شورای اسلامی درباره اهمیت فناوری در امر آموزش گفت: مسیر دانش بنیان باید به سمتی برود که آموزش و پرورش بتواند یک نظام ملی نوآوری یا زیست بوم نوآوری را در درون خود برای حوزه های دانش آموزی فراهم کند. این نماینده مجلس شورای اسلامی درباره دانش بنیان شدن فضای مدارس، اظهار کرد: یکی از موارد بسیار مهمی که در سفر سال ۹۱ رهبر معظم انقلاب به خراسان شمالی مطرح شد، درباره تقویت بنیه علمی دانش آموزان، تقویت نگاه تفکر و فلسفه در آموزش های وزارت آموزش و پرورش بود. بر این نگاه که آموزش و پرورش کانون تفکر ایده های خلاق باشد و رویکرد آنها نیز برای آینده تقویت حوزه دانش و نوآوری باشد، تاکید شد، البته اجرای این اهداف نیازمند تقویت مهارت آموزی است. عضو هیات رئیسه فراکسیون راهبردی مجلس شورای اسلامی ضمن بیان این مطلب افزود: بخشی از مهارت آموزی، نیازمند بسته های آموزشی و آزمایشگاهی است که در کلاس های درس و مدرسه باید مدنظر قرار گیرد. پیشنهاد ما این بود که شورای عالی آموزش و پرورش و سازمان پژوهش و برنامه ریزی آموزشی طراحی هایی را انجام دهد و بسته های کمک آموزشی را به نقاط مختلف کشور برساند، همچنین مشابه سازی آزمایشگاه در بستر فضای مجازی که در دوران کرونا توسعه یافت نیز، باید مدنظر قرار گیرد تا دانش آموزان بتوانند نوع نگاه خود را در قالب آزمایشگاه های مجازی مشاهده کنند. وی با بیان اینکه اصولا نیروهای کارآفرین، فعالیت های دانش بنیان را گسترش می دهند، ادامه داد: در آموزش و پرورش باید مراکز رشد، نوآوری و رشد مقدماتی را تقویت کنیم، چون تقویت رشد مقدماتی، به تدریج به مراکز رشد توسعه یافته و در نهایت مجتمع های فناور تبدیل خواهد شد. وحیدی در پایان بااشاره به طرح شهاب (شناسایی و هدایت استعدادهای برتر)، بیان کرد: احیای طرح شهاب از مهم ترین اقدامات تحرک بخشی به ایده های خلاق در مدرسه و نظام آموزش و پرورش است. این طرح مشترک میان بنیاد ملی نخبگان و آموزش و پرورش است که این مفهوم به معنای شناسایی و هدایت استعدادهای برتر است. شناسایی استعدادهای ریاضی، کلامی، هنری، مهارتی، استعداد شناختی، ورزشی و... فرصت مناسب برای همه استعدادها و ابعاد پیشرفت آنها فراهم می شود.
برای نوآوری های آموزشی بودجه نداریم
هادی قنبری، مدیرعامل یک شرکت خلاق در گفت وگو با صمت گفت: تا پیش از همه گیری کرونا آموزش در بستر مجازی امری شناخته شده نبود و پاندمی کرونا باعث شد افراد به اجبار به آموزش مجازی روی بیاورند. نکته ای که در این فرآیند وجود دارد، این است که آموزش در بستر فناوری از سوی متولیان امر به همین دلیل روند توسعه فعالیت دانش بنیان ها در فضای آموزشی با دشواری مواجه است، همچنین بیشتر فعالان این عرصه توانایی نشر محتوای خود در بستر وسیع را ندارند. وی افزود: به اعتقاد من، نشر محتوا در قالب اپلیکیشنی می تواند تاثیر بیشتری در آموزش داشته باشد. به عبارت دیگر، امروزه بستر آموزش اهمیت بیشتری نسبت به دوران قبل داشته است. این نقص همیشه در سازکار دولت وجود داشته است که آموزش در بستر نوآوری و فناوری با موانع زیادی روبه رو بوده، چرا که نه افراد شرایط تاثیرگذاری برای نوآوری را دارند و نه دولت توانایی درخوری در پیشرفت در این زمینه را داشته است. حال 2 بحث در این مورد اهمیت جدی دارد، ابتدا باید این پرسش مطرح شود که آیا قرار است محصول تولیدشده عام المنفعه و رایگان باشد؟ یا افراد کسب درآمد کنند؟ اگر قرار بر کسب درآمد است، لزوم ایجاد یک استاندارد مدون وجود دارد. افرادی که در ساختار آموزش و پرورش قرار دارند هم، نگرشی درباره استاندارد بودن یک محصول ندارند، در واقع استانداردی برای این روند تعریف نشده است. به طورمعمول دانش بنیان ها در حوزه آموزش برای اینکه در فضای آموزش و پرورش جا باز کنند، مجبور هستند در یک بازه زمانی که به طورعمده در ابتدای فعالیت شان است، هزینه صرف کنند. در این راستا، نخستین جمله ای که دانش بنیان ها برای راه اندازی یا کاربرد محصول شان در مدرسه از سوی مدیران مدارس با آن مواجه می شوند، این است که بودجه برای راه اندازی نوآوری موجود نیست، حتی در برخی موارد آنها معتقدند اگر محصولی عملکرد موثری داشته باشد، شرایط تخصیص بودجه را پیدا می کند. وی بااشاره به این امر که خدمات بر بستر فناوری اطلاعات در ایران جزو خدمات گرانقیمتی است، گفت: هزینه های فناوری اطلاعات به طورمعمول جزو هزینه های گران نرخ برای آموزش است و مدارس رغبتی به استفاده از آنها ندارند، در حالی که فناروی اطلاعات در کشورهای اروپایی ارزان تر است، اما در کشورمان به عنوان یک خدمت لوکس به آن نگاه می کنند. امروزه نیازمند ایجاد یک بازار برای معرفی محصولات و تولیدات دانش بنیان ها در حوزه آموزش هستیم، به گونه ای که هر خانواده یا مدرسه ای با در نظر گرفتن هزینه و ویژگی های آن، محصول موردنظر خود را انتخاب کنند. باوجود اینکه هزینه استفاده از اپلیکیشن های آموزشی از کتاب بسیار کمتر است، اما خانواده ها هنوز نگرش مثبتی نسبت به استفاده از فناوری در آموزش ندارند. به گفته این فعال در زمینه آموزش و فناوری، خصوصی سازی در این بستر و تدوین آیین نامه ها که شرکت های دانش بنیان بتوانند برمبنای آن به تولید محصول بپردازند، 2 اقدام مهم و ضروری در در امر توسعه فناوری در روند آموزش است. در توان دانش بنیان ها نیست که در امر فرهنگ سازی اقدامات موثر انجام دهند چرا که این روند بر عهده وزارت فرهنگ و ارشاد است و اصلا فرهنگ سازی نباید دغدغه دانش بنیان ها باشد.
روایتی از یک تحول
سیداحمد عبدالصالحی، رئیس یک شرکت دانش بنیان در زمینه نشر الکترونیک به صمت گفت: باتوجه به تحولات رسانه های دیجیتال در عرصه بین الملل، امروزه زیرساخت های فناوری اطلاعات بیش از هر زمان دیگری به کمک ناشران مکتوب آمده است و مدیران مدارس می توانند از این بستر به نحو احسن برای توسعه محتوای تولیدی خود استفاده کنند. به اعتقاد من، تحولی که اتفاق افتاده، این است که می توان از نشر الکترونیک در راستای توسعه آموزش الکترونیک بهره برداری بسیار زیادی کرد و با استفاده از رمزارزها، محتواها را با آرشیوها ارتباط داد یا برای مثال می توان از متاورس استفاده های فراوان در راستای توسعه محتوا کرد. وی افزود: به عبارت دیگر، محتوا وارد رسانه هایی می شود که تاکنون نقش کمتری داشته اند و این به خواننده کمک شایانی می کند و می تواند در آینده فرآیندهای جدیدتری را ببیند و می توانیم این فرآیندها را در فضای آموزش هم درک کنیم. ما می توانیم از گزارش مکتوب و کتاب ها به عنوان نگارش اولیه استفاده کنیم و به سمت دنیای وسیع تری برویم. به عبارت دیگر، خوراک نخست تحولات در آموزش، کتاب هایی هستند که از سوی دانش بنیان ها تولید می شوند، اما نشر آن از طریق مولتی مدیاها انجام می گیرد و تاثیر خودش را می گذارد. به اعتقاد من، در این مقطع زمانی، مدیران مدارس باید با این نوع مدیاها که بر بستر فناوری و داده هستند، آشنا شوند و از فناوری اطلاعات به نحو احسن استفاده کنند. مجلات، کتاب ها و روزنامه ها از این مکانیسم استفاده زیادی را خواهند کرد.
انقلاب فکر با فناوری اطلاعات
عبدالصالحی بااشاره به اهمیت توسعه نشر الکترونیک در فرآیندهای آموزشی گفت: امروز تصمیم گیران در مسند آموزش و پرورش متوجه شده اند که باید زمینه فعالیت خود را گسترش دهند و از فناوری اطلاعات استفاده کنند. تا پیش از آن، ما معتقد بودیم که استفاده از دیوایس هایی نظیر موبایل و تبلت برای دانش آموزان مجاز نیست، اما پاندمی کرونا باعث شد که این ابزارها به کمک فرآیندهای آموزشی بیایند و در این زمینه فعالیت خود را گسترش دهند و اگر ما از این موضوع غفلت کنیم، نمی توانیم از آن بهره مندی ها استفاده کنیم و یک مفهوم را به صورت مالتی مدیا در اختیار جامعه هدف قرار دهیم. امروز فناوری اطلاعات و نشر و محتوای مکتوب همگی در بستری به نام فناوری می توانند دست به دست هم دهند و رویکرد جدیدی از تولید محتوا را خلق کنند.
حواس مان باشد، عقب نمانیم
وی گفت: باتوجه به موارد یادشده خوب است، ناشران از مدیاهای نوین نهایت بهره را ببرند تا بتوانند در عرصه های مختلف مکتوبات خود را عرضه کنند. اتصال محتوا به مدیا، حلقه گمشده توسعه صنعت نشر است و اگر ما نتوانیم در این زمینه موفق عمل کنیم، در صنعت نشر عقب مانده خواهیم بود. ما می توانیم از این مدیا برای محتواهای جدیدتر بهره بگیریم. به عبارت دیگر، وقتی به یک نگارش، احساس شهودی بدهیم، به طور طبیعی انتقال مطالب با سرعت بیشتری اتفاق می افتد. این شهودی شدن محتوا می تواند کمک زیادی به مخاطبان برای درک بهتر از محتوا ارائه بدهد، از این رو نباید ما نسبت به آن بی توجه باشیم و خوب است با کسانی که در حوزه فناوری اطلاعات فعالیت می کنند، ارتباط بیشتری برقرار کنیم. تعامل دوسویه میان نشر مکتوب و دیجیتال یک امر انکارنشدنی است، چرا که اگر این تعامل برقرار نشود، در صنعت نشر راهی از پیش نمی بریم. اگر نشر دیجیتال هم خود را به منابع محتوای مکتوب متصل نکند، غفلت کرده است؛ بنابراین نشر مکتوب و دیجیتال، ۲ بال پرواز صنعت نشر در آینده خواهند بود.
سخن پایانی
خروجی گسترش دانش بنیان، تولید و اشتغال است؛ از آنجایی که بیشترین جمعیت بیکار کشور، فارغ التحصیلان دانشگاهی هستند، اگر اکوسیستم دانش بنیانی کشور رو به توسعه و پیشرفت باشد، فارغ التحصیلان دانشگاهی رغبت بیشتری برای فعالیت در امر تولید خواهند داشت و آمار بیکاری تحصیلکرده ها به شدت کاهش می یابد، تا حدی که برخی کارشناسان معتقدند در بسیاری از کشورها، کالا به تنهایی فروخته نخواهد شد؛ برای تولید ثروت، همراه کالا، نوآوری و خلاقیت، دانایی و دانش خرید و فروش خواهد شد. حال اگر این نگاه به دانش آموزان تعلیم داده شود، می توانیم هسته های اول محوریت دانش بنیان را به دانش آموزان آموزش دهیم.
