یکی از الزامات ایجاد و توسعه شهر هوشمند، ایجاد حمل‌ونقل هوشمند است که برمبنای نظر کارشناسان باید براساس واقعیت و امکانات موجود در هر شهری نهادینه شود؛ برای مثال دولت سنگاپور سرآمد توسعه حمل‌ونقل هوشمند است که در نظر دارد به هوشمندترین نقطه دنیا تبدیل شود. این دولت سنسورهایی در سراسر شهر قرار داده است که اطلاعات مربوط به پارک، ترافیک و میزان تردد را در هر لحظه به‌ثبت می‌رساند و در اختیار ناظران قرار می‌دهد. طراحان شهری می‌توانند از این برنامه برای بهینه‌سازی مسیرهای حمل‌ونقل بهره گیرند، ضمن اینکه شهروندان نیز قادر خواهند بود آن را برای شناسایی موانع موجود بر سر راه خود به هنگام رفت و آمد، مورداستفاده قرار دهند، در حالی که ایجاد چنین امکاناتی با این دقت در کشورمان باوجود زیرساخت‌های موجود بیشتر شبیه یک رویا است تا واقعیت. برهمین‌اساس لازمه توسعه حمل‌ونقل هوشمند در شهرها، یک نگرش واقع‌گرایانه است.

راه‌های نرفته زیادی داریم

بیشتر کارشناسان بر این باور هستند که بهره‌گیری از حمل‌ونقل هوشمند می‌تواند مانع فرسودگی زودهنگام محیط و انسان شود، چرا که تنها یکی از امکاناتی که هوشمندسازی حمل‌ونقل به مردم می‌دهد، انتخاب بهترین مسیر با صرف کمترین سوخت و زمان برای رانندگان است که این امر موجب ذخیره مالی زیادی برای شرکت‌های بزرگ حمل‌ونقل می‌شود. در واقع بزرگ‌ترین مزیتی که هوشمندسازی حمل‌ونقل دارد، کاهش سوخت، آلودگی‌ها و هزینه‌ها است که در پی آن فرسودگی کمتری را به‌همراه دارد. برخی هم با انتقاد از روند توسعه حمل‌ونقل هوشمند در راستای ایجاد شهر هوشمند در کشور معتقد هستند، آن فرآیندی که از حمل‌ونقل هوشمند در دنیا وجود دارد، با آن رویکردی که در کشورمان شاهدش هستیم، قابل‌مقایسه نیست. در حال ‌حاضر کشورهای توسعه‌یافته از امکانات بسیار بالاتری بهره می‌برند و خطوط ریلی، هوایی و زمینی حمل‌ونقل کشورهای توسعه‌یافته در پله‌های بالای استفاده از حمل‌ونقل هوشمند هستند، در حالی که کشورمان در ابتدای مسیر قرار دارد. ناگفته نماند که در ۴ الی ۵ سال اخیر شاهد فعالیت‌های موثر دانش‌بنیان‌ها در این زمینه بوده‌ایم، اما در کل راه‌های نرفته زیادی پیش‌روی خود داریم.

حمل‌ونقل هوشمند تنها یک اپلیکیشن مسیریابی نیست

باتوجه به اینکه در بسیاری از کشورهای جهان حمل‌ونقل هوشمند رشد فراگیری داشته و از جذابیت بالایی برخوردار بوده است، شروین سیار، کارشناس‌ارشد گروه حمل‌ونقل هوشمند ستاد توسعه فضایی و حمل‌ونقل پیشرفته معاونت علمی‌وفناوری ریاست جمهوری در گفت‌وگو با صمت بااشاره به رویکرد کارشناسان معاونت علمی‌وفناوری ریاست‌جمهوری در این ستاد در راستای رشد و توسعه شرکت‌های دانش‌بنیان گفت: یکی از شکاف‌های موجود در بحث حمل‌ونقل هوشمند این است که این عبارت هنوز به‌صورت شفاف جا نیفتاده است. اینکه آیا حمل‌ونقل فعلی در کشور با یک ماژول یا اپلیکیشن هوشمند می‌شود یا خیر، موضوعی است که هنوز تعریف دقیقی از آن ارائه نشده است. گفتنی است، هوشمندی از سطوح مختلفی برخوردار است. معاونت علمی به‌عنوان پرچمدار علم و فناوری لازم است که در این عرصه ورود قدرتمندی داشته باشد. به‌همین دلیل از 4سال گذشته ستادی باعنوان توسعه فضایی و حمل‌ونقل پیشرفته تشکیل شد. تا پیش از شکل‌گیری این ستاد بیشتر فعالیت‌ها به‌طور پراکنده انجام می‌شد که همگی تحت‌نظر یک ستاد واحد با این عنوان به فعالیت می‌پرداختند. در این ستاد افزون بر حمایت از شرکت‌های دانش‌بنیان در عرصه فناوری‌های فضایی، حمایت‌های ویژه‌ای از حمل‌ونقل هوشمند در تمام بخش‌ها اعم از ریلی، دریایی، جاده‌ای و هوایی شده است. در نمایشگاه شهر هوشمند امسال با رویکرد شناخت این نوع از حمل‌ونقل برای جامعه شرکت کردیم. به‌همین دلیل بیشتر به نمایش محصولاتی که مربوط به خدمات عمومی می‌شود، پرداختیم.

وی ادامه داد: برای توسعه حمل‌ونقل هوشمند ابتدا با مجموعه‌های بزرگ دولتی نظیر شهرداری‌ها، سازمان اورژانس، پلیس راه و... رایزنی شد و تعاملاتی برای اینکه آنها هم اشراف کافی از اینکه این معاونت متولی چه رویکردی از توسعه حمل‌ونقل است، پیدا کنند،برقرار شد. در این تعاملات وظایف و چارچوب کاری این نهاد برای سازمان‌ها تشریح شد. برای مثال یک رایزنی همه‌جانبه برای هوشمندسازی حمل‌ونقل شهر اصفهان با شهرداری این شهر شد و قرار است برخی از امکانات دانش‌بنیان‌ها در این شهر پیاده‌سازی شود.

محبوبیت در میان سران دولتی

سیار افزود: در این رایزنی قرار است شرکت‌های دانش‌بنیانی که موردتایید معاونت هستند، به‌صورت پایلوت طرح‌های خود را پیاده کنند. از آنجایی که برای توسعه شهر هوشمند، حمل‌ونقل هوشمند باید موردتوجه قرار بگیرد، این دستاوردها تاکنون موردتوجه روسا و صاحبان مناصب در عرصه‌های گوناگون قرار گرفته است. نزدیک به ۱۶ تا ۱۷هزار کشته و ۳۰۰ تا ۴۰۰هزار مصدوم در سال بر اثر تصادفات رانندگی، خود دلیل قانع‌کننده‌ای است که در راستای ایجاد و توسعه شهر هوشمند حمل‌ونقل کشور در بسیاری از ابعاد هوشمند شود، همچنین هزینه تحمیل‌شده تصادفات در عرصه حمل‌ونقل هم دلیل دیگری است که بیشتر مجموعه‌های مرتبط به‌سمت حمل‌ونقل هوشمند روی بیاورند. وی گفت: حمل‌ونقل هوشمند می‌تواند پیشگیری قابل‌توجهی از بروز تصادفات و تخلفات کند. نظیر سیستم ADAS که از برخی تخلفات نظیر خروج از خط یا خواب‌آلودگی می‌کاهد. همچنین برخی پروژه‌ها مربوط به بعد از وقوع سانحه می‌شود که برای رسیدگی با سرعت بیشتر طراحی شده است؛ اینکه سیستمی در خودرو کار گذاشته شده است که پس از وقوع حادثه اطلاعات تکمیلی را به پلیس راه اورژانس مخابره کند تا رسیدگی با سرعت بیشتری انجام شود.

طرح معماری جهانی امریکا چه بود؟

وی بااشاره به لزوم شفاف‌سازی اطلاعات در بحث ایجاد و توسعه حمل‌ونقل هوشمند در دنیا تاکید کرد: در میان کشورهای دنیا امریکا و اروپا پیشروترین کشورها در بحث حمل‌ونقل هوشمند هستند که امریکا با طرح معماری جهانی خود بیش از ۱۵۰سامانه حمل‌ونقل خود را در حوزه‌های مختلف نظیر مدیریت ترافیک حمل و نقل عمومی و تجاری و توزیع و پخش معرفی کرد. در این طرح تمامی این بخش‌ها را در بستری هوشمند برای کاربران تعریف کرد، برهمین مبنا در معاونت علمی، با بررسی این الگوها تلاش شد سامانه‌ای برای گذر از مرزهای کشور بدون توقف برای حمل‌ونقل تجاری بین‌المللی طراحی شود، اما راه‌اندازی این نوع حمل‌ونقل به‌لحاظ امنیتی برای کشور ما امکان‌پذیر نبود، چرا که شاید برخی از الزامات مهم‌تر که مربوط به امنیت و سیاست‌گذاری در این عرصه می‌شود، نگذارد که حمل‌ونقل هوشمند در همه ابعاد در کشور عملیاتی و پیاده‌سازی شود، چرا که باتوجه به شرایط فعلی کشور، اجازه شفاف‌سازی در همه ابعاد از سوی دستگاه‌های بالادستی داده نمی‌شود، در واقع الزامات امنیتی یکی از دست‌اندازهای توسعه حمل‌ونقل هوشمند است که برای پیشگیری از رخدادهای نامطلوب احتمالی ناگریز به تبعیت از آن هستیم.

نبود زیرساخت‌های لازم

وی در ادامه بااشاره به نبود زیرساخت‌های لازم در توسعه برخی فناوری‌های مورداستفاده در حمل‌ونقل هوشمند که از دلایل اصلی توسعه‌نیافتگی کشور در این زمینه است، خاطرنشان کرد: در برخی موارد هم زیرساخت موجود اجازه پیاده‌سازی برخی رویکردهای هوشمندسازی را نمی‌دهد، نظیر ارتباط خودرو با خودرو یا خودرو با زیرساخت که در بیشتر کشورهای توسعه‌یافته راه افتاده است. کارشناسان در معاونت علمی برای توسعه حمل‌ونقل هوشمند با پایش تمامی امکاناتی که در کشورهای توسعه‌یافته به‌راه افتاده است، با واقع‌بینی نسبت به شرایط و امکاناتی که زیرساخت‌های موجود می‌دهد، در تلاش برای توسعه حمل‌ونقل هوشمند در کشور هستند. برهمین مبنا براساس یک برنامه کوتاه‌مدت چندساله در راستای اجرایی کردن آن هستیم.

اجرای ۵۰ سامانه

سیار گفت: در بحث شهری ۵۰ سامانه را در ۸حوزه مختلف اجرایی کردیم، حتی بسیاری از طرح‌ها را تلفیق، ادغام و سبک‌سازی کردیم و به‌عنوان سندی که معرف این طرح‌ها است، به نهادهای گوناگون و مرتبط ارسال کردیم. هدف از این کار، ابتدا معرفی زیست‌بوم حمل و نقل هوشمند و بعد حمایت از شرکت‌های دانش‌بنیان است.

بخشی از حمایت‌ها مادی بوده و چون هیچگاه بخش دولتی وظیفه سرمایه‌گذاری نداشته است و بیشتر در راستای ایجاد زیرساخت باید در جریان همکاری قرار بگیرد، تلاش بر این است که سرمایه‌گذار خصوصی وارد این اکوسیستم شود. اهمیت این طرح‌ها آنجایی است که بیشتر باتوجه به تقاضا و نیازهای عمومی طراحی شده‌اند و شرکت‌ها در تلاش هستند تا امکاناتی را ارائه دهند که به‌طورقطع می‌دانند در کشور عملیاتی می‌شوند و با سرمایه‌گذاری بخش خصوصی و حمایت‌های دولتی امکان‌پذیر است. برای مثال درباره ایجاد حمل‌ونقل اشتراکی برخی شرکت‌های دانش‌بنیان توانستند خودشان خطوطی از حمل‌ونقل به‌صورت جداگانه در قالب سرویس عمومی هوشمند ایجاد کنند. در این راستا معاونت علمی‌وفناوری به‌ویژه دکتر ستاری پیگیری‌های جدی برای توسعه بیشتر این نوع حمل‌ونقل در کشور و در کل، آن نوع حمل‌ونقل هوشمندی داشته که قابلیت اجرایی در کشور را دارد.

هوشمندسازی در حمل‌ونقل لجستیک

وی بااشاره به هوشمندسازی در بحث حمل‌ونقل لجستیکی افزود: برخی شرکت‌های دانش‌بنیان خدمات حمل‌ونقل هوشمند را برای حمل‌ونقل بار جاده‌ای راه‌اندازی کردند. در همین راستا، برخی شرکت‌های حمل‌ونقل سنتی دست‌اندازهایی را در راه توسعه این شرکت‌ها انداختند، اما معاونت علمی‌وفناوری ریاست‌جمهوری با حمایت همه‌جانبه باعث پیشرفت توسعه قابل‌قبول این شرکت‌ها تا به امروز شده است و روزانه 7هزار بار در بستر حمل‌ونقل هوشمند لجستیکی جابه‌جا می‌شود.

در کنار آن، بحث رگولاتوری بار در بحث حمل‌ونقل هوشمند تعریف شد. در این مسیر یک سیستم یکپارچه با کد یکتا اطلاعات بار و راننده در اختیار کاربران قرار داده می‌شود و این سامانه با حمایت معاونت علمی در حال توسعه و گسترش است. پهپاد هوشمند پلیس هم از دیگر امکاناتی است که موجب پیشگیری جدی از تخلفات می‌شود. سیار گفت: داشتن برنامه بلندمدت از سوی شرکت‌های دانش‌بنیان مهم‌ترین رویکرد توسعه حمل و هوشمند در یک شهر است.

برهمین اساس حمایت‌ها به‌طورمعمول از شرکت‌هایی می‌شود که دارای یک برنامه مدون برای پیاده‌سازی ایده‌های‌شان هستند، بنابراین با یک رویکرد آینده‌نگری به حمایت از شرکت‌های دانش‌بنیان در عرصه حمل‌ونقل هوشمند می‌پردازد.

جابه‌جایی انسان به‌وسیله ربات‌ها

حامد شهبازی، دکترای هوش مصنوعی و رباتیک در گفت‌وگو با ایمنا، بااشاره به اهمیت راه‌اندازی حمل‌ونقل هوشمند در توسعه شهر هوشمند گفت: یکی از مزایای هوشمندسازی شهر، مدیریت انرژی است و به‌عنوان پارامتری برای تعریف مفهوم شهر هوشمند شناخته می‌شود. در شهر هوشمند فناوری‌هایی مانند اینترنت اشیا به مدیریت انرژی در سطح شهر بسیار کمک می‌کند؛ این هوشمندسازی مصرف انرژی را در تمام سطح شهر بهینه کرده و مصرف سوخت‌های فسیلی را به‌حداقل می‌رساند.

خودروهای پرنده در آسمان شهر هوشمند

وی افزود: برهمین مبنا یکی از حوزه‌هایی که در مفاهیم شهر هوشمند موردتوجه قرار می‌گیرد، فناوری رباتیک و حمل‌ونقل هوشمند است. فناوری رباتیک در شهر هوشمند، این امکان را می‌دهد تا خدمات مختلف سطح شهر را بتوان به‌صورت خودکار و از طریق ماشین‌های خودپرداز یا کیوسک‌های خدماتی هوشمند انجام داد؛ در واقع با کمک این فناوری تمام نیازهای مردم در سطح شهر از طریق ربات‌ها برآورده می‌شود.

یکی دیگر از ویژگی‌های شهر هوشمند که از طریق فناوری رباتیک شکل می‌گیرد، حمل‌ونقل هوشمند و توسعه خودروهای پرنده است.

سخن پایانی

باتوجه به زیرساخت‌های موجود در کشورمان بهتر است با صرف هزینه کم، بیشترین بازدهی و امکانات به جامعه داده شود. برای مثال استقرار سامانه اولویت‌دهی به ناوگان امدادرسانی که امکانات فناورانه پیچیده‌ای هم نمی‌خواهد، می‌تواند تاثیر شگرفی روی مدیریت بحران در زمان‌هایی که سوانح رخ داده، بگذارد. به‌عبارت دیگر، یکی از پایه‌های اصلی توسعه شهرهای هوشمند بکارگیری هوش مصنوعی در حمل‌ونقل است، اما باید یادآور شد تحقق این هدف با نگرشی واقع‌گرایانه همراه با آینده‌نگری ممکن خواهد بود.