مزد ناپایدار در محیطی آلوده
چندی پیش رئیس پیشین سازمان حفاظت محیط‌زیست با طرح یک سوال از احداث پتروشیمی در مجاور منطقه حفاظت‌شده میانکاله دفاع کرد.
عیسی کلانتری در مصاحبه‌ای اظهار کرد پتروشیمی که سالانه درآمد یک‌میلیارد دلاری دارد، مهم‌تر است یا اینکه در ۹۰ هکتار زمین ۲ تن علوفه در هکتار تولید شود و ۱۵ تن گوشت دام بدهد که ۶۰ هزار دلار ارزش دارد؟
اگر وظیفه سازمان حفاظت محیط‌زیست را همان‌طور که از نامش پیداست، یادآوری هم نکنیم و تنها به منافع اقتصادی و اشتغالزایی توسعه بپردازیم، درباره احداث پتروشیمی میانکاله می‌توان گفت نه‌تنها منافع اقتصادی عموم جامعه و معیشت بومی به خطر می‌افتد، بلکه به اعتقاد کارشناسان صنعت پتروشیمی قابلیت اشتغالزایی قابل‌توجهی هم ندارد.
مخاطرات پتروشیمی میانکاله
حر منصوری، فعال محیط‌زیست در گفت‌وگو با صمت با اشاره به آسیب‌های احتمالی پتروشیمی میانکاله بر محیط‌زیست اظهار کرد: یکی از اساسی‌ترین مخاطراتی که پتروشیمی میانکاله برای محیط‌زیست خواهد داشت، آلودگی هواست. در حال‌حاضر نیز مشکلات فراوانی در بحث استقرار نیروگاه شهید سلیمی نکا و آلایندگی آن در منطقه وجود دارد. کمبود گاز باعث سوزاندن مازوت می‌شود، این در حالی است که خوراک اصلی و اولیه پتروشیمی گاز است و احداث آن باعث افزایش تقاضای این حامل انرژی می‌شود.
وی اضافه کرد: کمبود گاز در بخش خوراک نیروگاه شهید سلیمی نکا که کمتر از ۱۵ کیلومتری حسین‌آباد و میانکاله قرار دارد باعث سوزاندن مازوت و متصاعد شدن خاکستر ۸ هزار تن مازوت در روز می‌شود و آلودگی زیادی را به منطقه تحمیل می‌کند و باعث عوارضی مانند سوزش چشم می‌شود. در روزهایی که باد خاکستر نیروگاه را به سمت روستا می‌آورد، کسانی که سوار دوچرخه و موتور هستند با سوزش شدید چشم مواجه می‌شوند. این فعال محیط‌زیست گفت: همان‌طور که دیواره رشته‌کوه البرز در جنوب دریای خزر جلوی عبور ابرها را می‌گیرد و باعث بارندگی می‌شود، از خارج شدن آلودگی نیز جلوگیری می‌کند. در واقع در یک چرخه کوتاه مدام این آلودگی تکرار می‌شود. بارها اتفاق افتاده که آلودگی نیروگاهی باعث باران‌های اسیدی شده و سلامت محیط‌زیست و زیستمندانش را به خطر انداخته است. منصوری گفت: این آلودگی هوا مرکبات و محصولات باغی را هم دچار آسیب کرده است. در واقع آلودگی هوا باعث از بین رفتن کیسه‌های اسانس مرکبات محصولات از جمله پرتقال می‌شود و لکه‌های قهوه‌ای روی آنها ایجاد می‌کند. بدیهی است که تمام زیستمندان مناطق مجاور نیروگاه تحت‌تاثیر این آلودگی هوا قرار می‌گیرند. این مسئله از اینجا اهمیت اساسی پیدا می‌کند که منطقه میانکاله از حیات وحش ویژه‌ای برخوردار است و هر ساله میزبان جمعیت زیادی از پرندگان مهاجر است.
آلودگی پساب‌های صنعتی
وی با اشاره به اینکه تمام آب‌های سطحی مرتع حسین‌آباد و قره‌تپه به‌وسیله باران و سیلاب‌های فصلی به سمت تالاب و دریا می‌رود، گفت: استقرار پتروشیمی باعث می‌شود پساب آن با این جریان آبی، وارد تالاب و دریا شود و چرخه اکولوژی منطقه را دچار آسیب فراوان کند. تعداد زیادی شرکت‌های تعاونی صید در این مناطق وجود دارد که از دریا ماهی صید و به بازار عرضه می‌کنند. آلوده شدن زیستگاه‌های تالابی و دریایی باعث آلوده شدن سفره غذایی مردم می‌شود و می‌تواند پیامدهای بسیار زیادی به همراه داشته
باشد.
این فعال محیط زیست اضافه کرد: سطح آب در منطقه بالاست و وقتی یک متر زمین را حفر کنید به آب می‌رسید. آلودگی پساب‌ها می‌تواند به سفره‌های زیرزمینی نشت پیدا کند و سلامت مردم و زیستگاه‌های گوناگون در تالاب را تحت‌تاثیر قرار دهد.
نابودی اشتغال بومی و پایدار
وی با اشاره به اینکه احداث پتروشیمی آرایش بازار کار در منطقه را تغییر خواهد داد، گفت: اکثر افراد در این منطقه مشغول کشاورزی و دامپروری هستند و برای احداث چنین پروژه‌هایی کمبود نیروی کار وجود دارد.
هر نوع اشتغال جدید و کاذب باعث ورود حجم زیادی از نیروی کار از بیرون به منطقه می‌شود. به همین ترتیب زمانی که پس از ۳، ۴ سال احداث پروژه تمام شد، جمعیت بیکاری به منطقه تحمیل می‌شود. کما اینکه این اتفاق در گذشته نیز افتاده است. احداث بندر امیرآباد به چند هزار کارگر نیاز داشت و تعداد زیادی نیروی کار از جاهای گوناگون به منطقه آمدند و چون فرآیند احداث آن طولانی بود، کارگران مجبور به استقرار در آنجا شدند. پس از اینکه پروژه به پایان رسید و شروع به کار کرد، چون این کارگران نیروی‌های فنی نبودند که استخدام شوند، در نهایت جمعیت بیکاری به منطقه تحمیل شد. منصوری گفت: مسئله دیگر تاثیر مخرب احداث پتروشیمی بر کسب‌وکارهای بومی و پایدار مانند دامپروری است. بیش از ۷۰ واحد دامپروری در مرتع حسین‌آباد وجود دارد که بیش از ۱۱ هزار واحد دام را شامل می‌شود. اگر این مرتع به پتروشیمی اختصاص داده شود، چند هزار دامدار با مشکلات فراوانی روبه‌رو شده و توجیهی برای ادامه کار پیدا نمی‌کنند.
بدیهی است که این یک استراتژی اقتصادی نادرست است که شغل‌های پایداری مانند دامپروری، باغداری، آبزی‌پروری و شالیکاری را که در این منطقه وجود دارد، فدای مشاغل کاذب و ناسازگار کنیم.
صنعتی با اشتغالزایی پایین
زهرا کریمی، استاد اقتصاد دانشگاه مازندران گفت: مازندران جزو قطب‌های کشاورزی کشور و منطقه آسیب‌پذیر به‌شمار می‌رود؛ ازاین‌رو احداث صنایعی که آلوده‌کننده بوده و رعایت زیست‌محیطی زیادی ندارد، همه را نگران کرده است.
او افزود: متاسفانه برای توجیه احداث پتروشیمی برخی از افراد بحث اشتغالزایی را مطرح کرده‌اند، حال آنکه از نظر علم اقتصاد، پتروشیمی یک صنعت سرمایه‌بر و کاراندوز است و اشتغال زیادی ایجاد نمی‌کند.
کریمی با بیان اینکه مازندران ظرفیت‌های متنوعی در حوزه اشتغال پرتعداد دارد، گفت: برای اشتغالزایی در مازندران می‌توان به سراغ صنایع ساده‌تری رفت، زیرا صنایعی مانند پتروشیمی عمدتا تجهیزات‌محور هستند و امروزه با فناوری‌های روز، این صنایع به کمک ماشین‌آلات و با کمترین دخالت انسانی فعالیت می‌کنند. البته نباید نیاز صنایع پتروشیمی به سرمایه سنگین را نادیده گرفت که البته قابل قیاس هم با میزان اشتغال آنها نیست.
این عضو هیات علمی گروه اقتصاد دانشگاه مازندران با بیان اینکه براساس اصول علمی و اقتصادی سرمایه‌گذاری باید با توجه به اقلیم منطقه انجام شود، افزود: از آنجایی که مازندران قطب کشاورزی است، می‌توان احداث صنایع تبدیلی محصولات کشاورزی را در اولویت قرار داد.
وی ادامه داد: در حال‌حاضر برای همه این سوال مطرح است که امتیاز منطقه میانکاله برای احداث مجتمع پتروشیمی چه خواهد بود؟ از آنجایی‌که منابع نفتی کشور با مازندران فاصله بسیار زیادی دارد، چه توجیهی برای تولید در این فاصله از مواد اولیه وجود دارد.
علاوه بر این، صنعت پتروشیمی آب‌بر است، در حالی که هم تالاب میانکاله و هم دریای خزر با کمبود آب مواجه هستند و حتی نیاز خود را هم برطرف
نمی‌کند. وی با بیان اینکه صنعت پتروشیمی چون از رانت ویژه‌ای استفاده می‌کند برای سرمایه‌گذار جذاب است، افزود: در کشور صنعت پتروشیمی از گاز بسیار ارزان استفاده می‌کند و واحدهای فعال آن اصلا حاضر به خرید گاز به قیمت‌های بین‌المللی نیستند و از آنجایی که این صنعت نهاده‌های خود یعنی گاز یا نفت را با یارانه دریافت می‌کنند در حقیقت یارانه صادر می‌کنند.
از این‌رو شاید گفته شود که این صنعت برای کشور ارزآور است اما در حقیقت ارزی که از این صنعت به‌دست می‌آید عمدتا ناشی از نفت و گاز ارزانی است که در این صنایع به‌دست می‌آورند.
یک سناریو تکراری
معصومه اشتیاقی، جامعه‌شناس و پژوهشگر اجتماعی محیط‌زیست دانشگاه مازندران نیز گفت: منطقه شرق مازندران برخلاف آنچه بیان می‌شود با صنعت و صنایع بیگانه نیست و بیش از ۲۰ سال است حاشیه دریای خزر که به منطقه میانکاله ختم می‌شود، میزبان صنایع گوناگونی همچون نیروگاه شهید سلیمی، شرکت حفاری شمال و کشتی‌سازی صدرا بوده است.
وی با بیان اینکه موافقان این طرح می‌گویند احداث پتروشیمی سبب ایجاد اشتغال خواهد شد، افزود: به‌عنوان یک بومی منطقه شرق و کسی که بررسی‌های متعددی در منطقه انجام داده باید بگویم این صنایع هیچ اشتغال خاصی برای بومیان منطقه ایجاد نکرده‌اند و احداث پتروشیمی نیز تکرار مجدد همین مسئله است. اشتیاقی گفت: افزون بر ۲۰ سال است که این صنایع در منطقه شرق استان مستقر و فعال هستند اما بیشترین بیکاری نیز در همین منطقه دیده می‌شود. هرچند آمار دقیقی وجود ندارد اما به‌راحتی می‌توان از مسئولان محلی آمار گرفت که چند درصد از جوان منطقه در این صنایع مشغول به کار هستند. این پژوهشگر اجتماعی محیط‌زیست اظهارکرد: در صنایعی که در شرق مازندران ایجاد شده، جذب بومیان منطقه بسیار محدود بوده است و مشاغلی هم که به آنها داده شده، مشاغل کارگری و در پایین‌ترین سطح هرم کار به‌شمار می‌رود. اشتیاقی افزایش صید و شکار غیرمجاز در یک دهه اخیر در منطقه میانکاله را گواهی بر بی‌تاثیری صنایع بزرگ در کاهش بیکاری دانست و افزود: درآمد اصلی این منطقه از کشاورزی است اما همین صنایع و مازوت نیروگاه شهید سلیمی در سال‌های اخیر آسیب‌های جدی به مهم‌ترین منابع معاش مردم منطقه وارد کرده است. وی ورود آفت‌های متنوع به مزارع کشاورزی را یکی از پیامدهای محیط زیستی در کسب‌وکار و معیشت منطقه عنوان کرد و افزود: نه‌تنها با این صنایع اقتصاد منطقه پایدار نشده، بلکه سبب ایجاد ناپایداری نیز شده یا آن را تشدید کرده است. این جامعه‌شناس یکی از اشتباهات اصلی در ایجاد چنین صنایعی را بی‌توجهی به نظر بومیان در حوزه سرمایه‌گذاری عنوان کرد و گفت: اغلب نظرات از سوی مسئولان به‌عنوان نماینده مردم ارائه می‌شود در صورتی که نظر بومیان کاملا مخالف این مسئله است. حتی اگر موافقتی هم در گذشته بود، امروزه به‌دلیل پیامدهای زیانبار و بدون نتایج برای بومیان به مخالفت تبدیل شده است.
نبود نیروی متخصص
اشتیاقی به مسئله مهارت نیروی کار منطقه اشاره کرد و گفت: عموما تخصص نیروهای بیکار این منطقه پایین است که نمی‌توان در صنایع پیچیده‌ای همچون پتروشیمی از آنها استفاده کرد. به‌جای آن در حوزه خدمات همچون گردشگری می‌توان از نیروی‌های محلی با کمترین هزینه و آموزش بهره برد که بازدهی بهتری نیز خواهد داشت. وی استقبال از بدترین سناریوها در حل مشکلات اجتماعی را یک خطای استراتژیک دانست و افزود: احداث پتروشیمی، بدترین سناریو برای ایجاد اشتغال است، چون این سناریو قبلا در مناطق گوناگون کشور شکست خورده است و مصداق آن هم در همین منطقه و صنایعی است که در حاشیه خزر احداث شده‌اند و تجربه نشان داده، در بحث اشتغال و پایداری اجتماعی نتوانسته‌اند موفق باشند، زیرا بیشتر جوانان این منطقه مهاجرت کرده‌اند.
تغییر اکوسیستم
این پژوهشگر محیط‌زیست ادامه داد: با احداث این واحد پتروشیمی، اکوسیستم منطقه دچار تغییر خواهد شد و به‌دنبال آن برای فراهم کردن ریزساخت‌های لازم از جمله جاده و... تمامی مراتع حسین‌آباد و روستاهای اطراف از بین خواهد رفت و بسیاری از دامداران این روستاها نیز بیکار می‌شوند. اشتیاقی همچنین به تالاب لپوی زاغمرز اشاره کرد و گفت: احداث نیروگاه شهید سلیمی و به‌دنبال آن کشتی‌سازی صدرا و پایانه نفتی سبب از بین رفتن پرندگان و گیاهان منطقه لپو که بخشی از شبه‌جزیره میانکاله است، شده است. درحال‌حاضر این تالاب به علت جاده‌کشی و آلودگی‌هایی که وارد آن شده، به برکه‌ای تبدیل شده که هیچ‌گونه جاندار و گیاهی در آن دیده نمی‌شود.
سخن پایانی
در مجموع احداث پتروشیمی میانکاله منجر به آلودگی هوا و آب خواهد شد و مشاغل پایدار و بومی منطقه را به خطر خواهد انداخت. احداث پتروشیمی میانکاله نیازمند استفاده از نیروی کاری خارج از منطقه است که معمولا بخش زیادی از این کارگران برای چند سال در منطقه استقرار پیدا می‌کنند و به این ترتیب، پس از احداث این واحد پتروشیمی، جمعیتی بیکار به منطقه تحمیل خواهد شد. از سویی کارشناسان می‌گویند صنعت پتروشیمی در زمان بهره‌برداری قابلیت بالایی برای اشتغالزایی ندارد تا کمکی به معیشت جامعه بومی کند.
