آیا تا به حال کاری را انجام داده‌اید که از نگاه دیگران هیچ‌کس جز حضرت فیل نمی‌توانسته است آن را انجام بدهد؟ اگر جواب‌تان «بله» است که دست مریزاد، اگر هم که «نه» اشکالی ندارد. احتمالا حق با شما بوده است. آخر، حضرت فیل کیست و دقیقا چه‌کاره است که هیچ‌کس جز او نمی‌تواند کارهای دشوار را انجام بدهد؟ بعید به‌نظر می‌رسد که از میان آن ۱۲۴هزار پیامبری که می‌گویند برای هدایت انسان‌ها فرستاده شده‌اند، یک نفرشان فیل نام داشته باشد. پس این حضرت من‌درآوردی شگفتی‌کار، از کجا وارد فرهنگ ادبی ایرانیان شده است؟

درباره اینکه ریشه این ضرب‌المثل به کجا برمی‌گردد، اختلاف‌نظرهای بسیاری وجود دارد، عده‌ای علت آن را در بزرگی فیل و توانایی عبورش از جاهای دشوار و سخت و نیز قدرت بسیار زیادش در بارکشی جست‌وجو می‌کنند و اعتقاد دارند که هر کار نشدنی را فیل می‌تواند به‌خاطر داشتن هیکل درشتش انجام دهد، برخی دیگر هم ماجرای ورود حضرت فیل را به اساطیر هندوان و منحصرا شخصیت گانش (یکی از معروف‌ترین خدایان آیین هندو) نسبت می‌دهند. به این دلیل که گانش، بدنی نیمه‌فیل و نیمه‌انسان داشت و هندوان همواره برای گشایش بزرگ‌ترین مشکلات‌شان به او پناه می‌برند. اگر احتمال اخیر درست باشد؛ احتمال می‌رود ورود حضرت فیل به ضرب‌المثل‌های ایرانی، به زمان حمله صفویان و افشاریان به گورکانیان هند برگردد. البته گروهی دیگر هم، حضرت فیل را به‌طورکلی از حیوان فیل مجزا می‌دانند و آن را به یکی از فرشتگان مقرب علی‌الخصوص اسرافیل نسبت می‌دهند. با این حال، ریشه این ضرب‌المثل هرچه باشد، منظور از آن، انجام کار بسیار دشواری است که از عهده انسان‌های عادی برنمی‌آید.

در عمق این ضرب‌المثل، یک جور ترس پنهان انسان، از انجام یک کار بزرگ و نیز اعتقاد او به ماورا یا معجزه دیده می‌شود، زیرا به‌طورعمده، معجزات در شرایطی انتظار می‌روند که انسان از ورود و مواجهه با یک کار دشوار واهمه دارد و امکان انجام آن را از ناحیه خودش غیرممکن می‌داند و انجام آن را جز باوجود یک همراهی غیبی و الهی غیرممکن می‌داند. در چنین مواردی، افراد به‌دلیل میل ذاتی‌شان به کم‌کوشی و رعایت جانب احتیاط در ورود به عوالم ناشناخته و ترسناک، ترجیح می‌دهند از انجام یک کار سخت، سلب مسئولیت کنند و آن را به نیرویی بزرگ‌تر و برتر از خود حواله کنند. آن هم نه هرکسی! بلکه کسی که می‌دانند، از خود آنها مجرب‌تر و کارکشته‌تر است و هیبت و شکوهی غیرقابل‌کتمان دارد.

حالا بیایید از ماجرای تاریخی این ضرب‌المثل خارج شویم و کمی با خود آن دست و پنجه نرم کنیم. اگر مثلا یک کمپین سراسری شکل بگیرد و افراد بسیاری سعی کنند به آن پایبند شوند و من‌بعد نه‌تنها ضرب‌المثل «کار حضرت فیل است» را به‌کار نبرند، بلکه به آن هیچ اعتقادی هم نداشته باشند، به‌نظرتان چه اتفاقی می‌افتد؟ بعید نیست که افراد سعی کنند به‌جای ارجاع مسئله به خارج از خود، از خودشان هم تا حد ممکن کمک بگیرند و به‌اصطلاح خودشان منجی خویشتن باشند؟ هرچند برمبنای شناختی که از خلقیات آدمی می‌رود، چنین انتظاری کمتر امکان‌پذیر است، اما چه‌بسا تجربه آن یک ریسک مفید باشد و به کسب اعتماد به نفس بیشتر و خودباوری فرد بینجامد.

شاید بد نباشد هر از گاهی کارهایی را که فکر می‌کنیم تنها حضرت فیل می‌تواند انجام دهد ـ خصوصا آن دست کارهایی که فکر می‌کنیم امکان آسیب‌های عمده جانی به خود و دیگران در آن نمی‌رود ـ را خودمان انجام دهیم. شاید آن حضرت فیلی که جست‌وجویش می‌کنیم، درون خودمان نهفته باشد.