اصلاح قانون معادن با لحاظ مسائل زیست‌محیطی
معادن و محیط‌زیست رابطه مناسبی با یکدیگر دارند و این موضوع تا جایی پیش رفته است که معدنکاران، اولویت حفاری و استخراج خود را، رعایت اصول زیست‌محیطی دانسته‌اند. اگرچه معدنکاری به‌صورت‌مستقیم با زمین سروکار دارد، اما آن‌طور که مشخص شد، طی چند وقت اخیر، معدنکاری با حفظ منابع‌طبیعی انجام گرفته است.
معدنکاری و محیط‌زیست، ۲ روی یک سکه هستند و ارتباط نزدیکی با یکدیگر دارند. هر دو این مباحث، یکی از مهم‌ترین شروط توسعه اقتصادی هستند و باید توجه ویژه‌ای به آنها کرد. معدنکاری و محیط‌زیست در بسیاری از مواقع، نزدیک به یکدیگر شده و نقاط اصطکاک پیدا می‌کنند و در چنین شرایطی، نیاز است تا توجه به محیط‌زیست در اولویت باشد.
لزوم حفظ محیط‌زیست در فعالیت‌های معدنی
حفظ محیط‌زیست در فعالیت‌های معدنی و صنایع‌معدنی، یکی از الزاماتی است که باید به آن توجه شود. در سال‌های اخیر، کشورها و شرکت‌های معدنی به‌دنبال تحقق اهداف زیست‌محیطی هستند تا علاوه بر انجام فعالیت‌های خود و درآمدزایی، بتوانند خسارات وارده بر محیط‌زیست را به کمترین حد خود رسانده و همچنین با اقداماتی موثر، بخشی از صدمات را جبران کنند. یک شرکت بزرگ فولادی نیز در همین راستا با انجام اقداماتی نظیر احداث تصفیه‌خانه پساب صنعتی، نیروگاه‌های خورشیدی و سیکل ترکیبی با راندمان بالا و توسعه فضای سبز، سعی بر حفظ محیط‌زیست دارد. توسعه معدنکاری یکی از امور تاثیرگذار بر محیط‌زیست است. معمولا معادن در قلب طبیعت قرار دارند. نخستین مرحله برای دسترسی به معدن، احداث راه و جاده است که گاهی با تخریب طبیعت در ارتباط است.
معدنکاری معمولا به تخریب پوشش گیاهی و خاک منجر می‌شود، این امر به خودی خود اثرات مخربی روی زیستگاه‌ها دارد که معدنکار و صاحب امتیاز بهره‌برداری باید در ازای تخریب زیستگاه و پوشش گیاهی به بازسازی طبیعت بپردازد، به‌عنوان مثال زمانی که جاده‌ای احداث می‌شود که به‌خاطر آن، چندین درخت قطع خواهند شد، در ازای آن باید نهال کاشت. از طرف دیگر، حضور انسان در برخی زیستگاه‌ها نیز مخرب است و می‌تواند زندگی حیوانات را مختل کند، این علت می‌تواند افزون بر دستکاری طبیعت، تخریب محیط‌زیست را چندین‌برابر کند.
قانون معادن به‌نفع محیط‌زیست اصلاح می‌شود
رئیس فراکسیون محیط‌زیست مجلس شورای اسلامی از اصلاح قانون معادن با لحاظ مسائل زیست‌محیطی خبر داد.
سمیه رفیعی، رئیس فراکسیون محیط‌زیست مجلس شورای اسلامی بااشاره به مشکلات اکتشاف و بهره‌برداری معادن و تخریب محیط‌زیست و تهدید تنوع زیستی کشور اظهار کرد: بر این اساس و باتوجه به درخواست‌های مکرر مردم محلی ساکن در اطراف معادن و کارشناسان و فعالان محیط‌زیست درباره بازنگری در قانون معادن کشور، فراکسیون محیط‌زیست مجلس، موضوع اصلاح این قانون را در دستور کار قرار داده است.
وی از برگزاری چندین جلسه کارشناسی در این حوزه با حضور همه ذی‌نفعان خبر داد و گفت: بر این اساس مشکلات این قانون احصا شده و در حال جمع‌بندی در این زمینه هستیم.
رئیس فراکسیون محیط‌زیست مجلس با تاکید بر اینکه معادن به‌عنوان منابع تجدیدناپذیر کشور، نیازمند توجه ویژه در حوزه بهره‌برداری هستند، عنوان کرد: حفظ و تامین محیط‌زیست پایدار برای جوامع محلی ساکن در اطراف این معادن ضروری است تا این منابع کشور به سرنوشت فعلی سایر منابع‌زیستی کشور دچار نشوند.
رفیعی گفت: به‌زودی با پایان یافتن جمع‌بندی‌های کارشناسی، اصلاح قانون معادن کشور با لحاظ جنبه‌های زیست‌محیطی در مجلس کلید می‌خورد که امیدواریم با همکاری تمام نمایندگان مردم در خانه ملت به‌زودی شاهد خبرهای خوشی در این حوزه باشیم و به مشکلات چنددهه‌ای در این زمینه پایان دهیم.
تقابل بین محیط‌زیست و معدن
سارا یوسفی‌پور، کارشناس معدن و محیط‌زیست، در ارتباط با راهکارهای تعامل معدن و محیط‌زیست به صمت گفت: معدن‌کاوی، رگ حیاتی صنایع و اقتصاد بسیاری از کشورها است. استخراج مواد معدنی برای تولید محصولات روزمره از فلزات گرفته تا انرژی‌های فسیلی، نقش محوری در زندگی مدرن ایفا می‌کند. با این حال، این فعالیت صنعتی با چالش‌های زیست‌محیطی جدی همراه است که از تخریب خاک و آلودگی آب تا تغییرات اقلیمی و از بین رفتن تنوع زیستی را شامل می‌شود. تقابل بین محیط‌زیست و معدن در بسیاری از کشورهای جهان وجود دارد و این رقابت در کشورهای در حال توسعه بیشتر دیده می‌شود. کشور ما نیز یکی از همین کشورهاست که هنوز نتوانسته به راهکاری برای وارد شدن کمترین آسیب به محیط‌زیست در عین حال توسعه معادن که یکی از ارکان اصلی اقتصاد کشور هستند، برسد.
یوسفی‌پور ادامه داد: یکی از مهم‌ترین مشکلات ناشی از معدن‌کاوی، تخریب گسترده پوشش گیاهی و خاک است. فرآیند استخراج مواد معدنی منجر به برداشت لایه‌های سطحی خاک و ایجاد گودال‌های عظیم می‌شود که به‌شدت به اکوسیستم منطقه آسیب می‌رساند. علاوه بر این، مواد شیمیایی مورداستفاده در فرآوری مواد معدنی نیز می‌تواند به خاک و آب‌های زیرزمینی نفوذ کرده و باعث آلودگی شدید شود. این آلودگی‌ها نه‌تنها برای محیط‌زیست، بلکه برای سلامت انسان نیز خطرات جدی به‌همراه دارد. تغییرات اقلیمی نیز یکی دیگر از پیامدهای مهم فعالیت‌های معدنی است. انتشار گازهای گلخانه‌ای در طول فرآیند استخراج و فرآوری مواد معدنی به گرم شدن کره زمین و تغییر الگوهای آب‌وهوایی کمک می‌کند. همچنین، تخریب جنگل‌ها و پوشش گیاهی در مناطق معدنی نیز باعث کاهش توانایی طبیعت در جذب کربن دی‌اکسید می‌شود.
وی گفت: از بین رفتن تنوع زیستی نیز از دیگر مشکلات ناشی از معدن‌کاوی است. تخریب زیستگاه‌های طبیعی و آلودگی محیط‌زیست منجر به کاهش جمعیت بسیاری از گونه‌های گیاهی و جانوری می‌شود. برخی از این گونه‌ها ممکن است در معرض خطر انقراض قرار گیرند. در بسیاری از پهنه‌های محیط‌زیست، آلودگی‌های زیست‌محیطی به‌طورطبیعی وجود داشته و نمی‌توان این آلودگی‌ها را ناشی از فعالیت معدنی دانست. برخی از پهنه‌های تحت‌حفاظت محیط‌زیست به‌درستی انتخاب نشده‌اند. در کشور ما مناطقی به‌عنوان مناطق چهارگانه محیط‌زیست تعریف شده است که این پهنه‌ها تحت کنترل سازمان حفاظت محیط‌زیست هستند. تقسیم‌بندی این پهنه‌ها سال‌ها قبل انجام شده است و در آن زمان، اطلاعات کافی زمین‌شناسی وجود نداشته که بگوید این پهنه‌ها از نظر ژئوشیمی یا از نظر زمین‌شناسی به چه شکل هستند. بنابراین این پهنه‌ها نیاز به بررسی مجدد دارند.
می‌توانیم تعامل محیط‌زیست و معدن را شاهد باشیم
وی افزود: گاهی شاهد بوده‌ایم که در برخی از این مناطق حفاظت‌شده که اتفاقا آلودگی‌های زیست‌محیطی نیز در آنجا وجود دارد، فنس‌کشی انجام شده که این فنس‌کشی باعث گیر افتادن گونه‌های حیات وحش در زیستگاهی می‌شود که به‌طورطبیعی آلودگی زیست‌محیطی دارد. اگر الزاماتی که برای معدن‌کاوی در مناطق حفاظت‌شده، تعیین شده است به‌درستی رعایت شود، می‌توانیم تعامل محیط‌زیست و معدن را شاهد باشیم، چنانچه نمونه‌های این تعامل را در کشورهایی مثل کانادا و امریکا هم داریم. در این کشورها هم، معدن‌کاوی و هم حفاظت از محیط‌زیست به بهترین شکل انجام می‌شود. در مطالعه‌ای که بنده در منطقه پلنگ‌دره انجام دادم، متوجه شدم که قسمت‌هایی از این منطقه حفاظت‌شده ذاتا آلودگی دارد و این آلودگی ربطی به معدن و معدن‌کاوی ندارد، بلکه از زمانی که پوسته آن شکل گرفته، آلودگی در آن پهنه موجود بوده است.
این کارشناس معدن و محیط‌زیست در ادامه این گفت‌وگو اظهار کرد: همچنین یک‌سری از فلزات از جمله ارسنیک و جیوه و…، در این منطقه وجود دارند که خود باعث سرطان و جهش ژنی در انسان و موجودات جانوری و گیاهی در منطقه می‌شوند. در برخی از مناطقی که آلودگی دارند نیز فنس‌کشی باعث شده، موجود زنده در این پهنه‌ها به تله بیفتد و باعث مرگ‌ومیر بیشتر جانوران در مناطق آلوده شود. برخی کانه‌زایی‌های فلزی مانند مس، طلا، سرب و روی و…، پاراژنزهایی مثل ارسنیک و جیوه و مواد رادیواکتیو به‌همراه دارند که ذاتا باعث آلودگی مناطق چهارگانه محیط‌زیست می‌شوند و باید این محدوده‌ها از مناطق چهارگانه زیست‌محیطی خارج شوند.
نظارت بر معادن باید فراتر از صدور یک مجوز باشد
یوسفی‌پور گفت: برای کاهش اثرات مخرب معدن‌کاوی بر محیط‌زیست، می‌توان از روش‌های مختلفی استفاده کرد. این روش‌ها شامل بازیافت مواد معدنی، استفاده از فناوری‌های نوین برای کاهش آلودگی، احیای مناطق تخریب‌شده و اجرای برنامه‌های نظارتی دقیق‌تر می‌شود. همچنین، توسعه معدن‌کاوی پایدار که در آن منافع اقتصادی، اجتماعی و زیست‌محیطی به‌طورهمزمان در نظر گرفته شود، ضروری است. در نهایت، باید توجه داشت که معدن‌کاوی یک فعالیت ضروری است، اما باید به‌گونه‌ای مدیریت شود که کمترین آسیب به محیط‌زیست وارد شود. با اتخاذ تدابیر مناسب و همکاری همه‌جانبه دولت‌ها، صنایع و جامعه مدنی می‌توان به این هدف دست یافت. ما نمی‌توانیم برای حفاظت از محیط‌زیست، فعالیت معادن را تعطیل کنیم یا اینکه به بهانه اشتغالزایی از طریق معادن، طبیعت را به‌طورکامل تخریب کنیم. باید سازکاری تعریف شود که این تعادل میان توسعه معادن و حفظ محیط‌زیست برقرار شود.
ارتباط موثر معدن و محیط‌زیست
شوذب جباری، عضو انجمن سنگ ایران در ارتباط با موضوع معدنکاری و توجه به محیط‌زیست به صمت گفت: معدنکاری و محیط‌زیست، ارتباط مستقیم و موثری را با یکدیگر دارند و چنین موضوعی را نمی‌توان انکار کرد. قطعا همه ما وظیفه داریم تا در حفظ محیط‌زیست، تلاش و کوشش کنیم که چنین امری در بحث معادن، باید بیشتر رعایت شود. بقای انسان‌ها و دیگر موجودات کره زمین، بستگی به حفظ محیط‌زیست دارد و معدنکاران همواره در تلاش هستند تا با حفظ محیط‌زیست، فعالیت‌های معدنی و اکتشافی خود را انجام دهند.
جباری ادامه داد: فعالان معدنی چالش‌های بسیاری را در گذشته با بحث محیط‌زیست و معدنکاری داشته‌اند. موضوع اصلی، ایجاد شفافیت در مسائل زیست‌محیطی و رابطه آن با معدنکاری است که باید به‌صورت جدی پیگیری شود تا به نتیجه موردنظر برسد. نتیجه آن باید ایجاد راه‌حل پایدار برای طرفین در راستای بهره‌برداری از معادن و مسائل زیست‌محیطی باشد. مورد دیگر، پرداخت جریمه‌های سنگین تخریب محیط‌زیست و منابع‌طبیعی و همچنین دریافت مبلغی به‌عنوان حقوق دولتی به‌صورت ثابت و سالانه از بهره‌برداران معادن در راستای بازسازی مناطق تخریب‌شده محیط‌زیست در بهره‌برداری از معدن است. لازم به ذکر است که این مبلغ به‌صورت‌کامل به سازمان‌های مربوطه پرداخت نشده است.
تقابل میان بهره‌بردار و محیط‌زیست
وی گفت: متاسفانه در مواقعی، دیده شده است که نگاه دولت به معادن، یک نگاه درآمدزایی است که اگر چنین موضوعی ادامه‌دار باشد، مسائل محیط‌زیست و منابع‌طبیعی نادیده گرفته می‌شود و خسارات جبران‌ناپذیری به زمین و منابع‌طبیعی وارد خواهد شد. موضوع نبود شفافیت، در بسیاری از مواقع، سبب تقابل میان بهره‌بردار و محیط‌زیست می‌شود که نیازمند هستیم تا چنین امری با جدیت و شفافیت دنبال و اصلاح شده و قانون مدون تنظیم شود. در این مورد و سایر موارد مشابه، توسعه پایدار و سرمایه‌گذاری در بخش معادن، آسیب بزرگی خواهد دید و سرمایه‌گذاران حاضر به سرمایه‌گذاری نمی‌شوند و در ادامه، منابع‌طبیعی و محیط‌زیست، آسیب‌های جدی خواهند دید.
وی افزود: موضوع مورد بحث دیگر، تدوین قوانین مدون در این حوزه و ایجاد فضای کسب‌وکار مناسب و سرمایه‌گذاری و استفاده از ظرفیت‌های معدنی و ایجاد معدنکاری سبز توسط بهره‌برداران است که باید به‌درستی انجام گیرد. معدنکاران باید معدنکاری سبز را در دستور کار خود قرار دهند تا آسیب به محیط‌زیست کاهش پیدا کند. معدنکاری سبز، نوع مدرنی از الگوی معدنکاری است که به‌طور فراگیر، کارآیی استخراج منابع و اثرات زیست‌محیطی را مدنظر قرار داده و بیشینه کردن کارآیی معدنکاری (بازیابی منابع)، کمینه کردن آثار زیست‌محیطی و ایجاد توازن و بهینه‌سازی منافع سرمایه‌گذاری و جامعه را دنبال می‌کند. می‌توان اشاره کرد که معدنکاری سبز، مجموعه‌ای از روش‌های علمی و فنی برای کاهش اثرات زیانبار محیط‌زیستی معدنکاری در مراحل اکتشاف، استخراج، فرآوری، بهره‌برداری و رهاسازی معادن متروکه است.
سخن پایانی
آسیب‌هایی را که محیط‌زیست به‌واسطه فعالیت انسانی دیده است، نمی‌توان نادیده گرفت. اصولا تمام فعالیت‌های انسانی می‌تواند سبب تخریب محیط‌زیست شود. معدنکاری یکی از اقداماتی است که به‌طورمستقیم با زمین سر و کار دارد که اگر با رعایت اصول زیست‌محیطی همراه نباشد، می‌تواند آسیب‌های بزرگی را به منابع‌طبیعی وارد کند.
