برخی از انرژی ‌ های خدادادی در حال اتمام بوده و ناگزیر باید به ‌ دنبال منابع جدیدی بود و از انرژی ‌ های تجدیدپذیر و جایگزین استفاده کرد؛ منابع تجدیدپذیری که مشکلات فعلی را ایجاد نکنند. آنچه مسلم است برخی انرژی ‌ ها از جمله آب، قابل جایگزین نبوده و بهبود روش ‌ های تولید در حوزه توسعه پایدار منجر به حفظ این انرژی ‌ ها می ‌ شود. در این ‌ باره تجهیزات سخت ‌ افزاری تاثیرگذار بوده و نوسازی ماشین ‌ آلات و استفاده از تجهیزات به ‌ روز می ‌ تواند از حجم آب مصرفی واحدهای صنعتی به ‌ ویژه صنایعی که آب ‌ بر هستند، بکاهد.

مصرف آب در صنایع ایران نسبت به استانداردهای جهانی بسیار بالاتر است، اگرچه بخشی از این آب مصرفی، بازچرخانی شده و برای فضای سبز یا خط تولید همان صنایع مورداستفاده قرار گیرد. راهکار صرفه ‌ جویی آب در صنایع چیست و در این ‌ باره باید چه کرد؟

روش ‌ های نوین و کاهش مصرف آب

حسن همتی از فعالان صنعت نساجی کشور درباره استفاده بهینه از منابع آبی کشور در صنایع به ‌ ویژه صنایع آب ‌ بر به صمت گفت: برخی از واحدهای تولیدی تصفیه ‌ خانه داشته و آب مصرفی را بازچرخانی می ‌ کنند و دوباره به چرخه تولید برمی ‌ گردانند. در صنایع آب ‌ بر مانند صنعت نساجی می ‌ توان از روش ‌ های نوین مانند تولید چاپ به صورت ترانسفر بهره برد.

او با بیان اینکه در این شیوه، مرحله رنگرزی حذف می ‌ شود، افزود: در روش ترانسفر، نخست چاپ روی کاغذ انجام و در ادامه به پارچه منتقل می ‌ شود؛ در واقع چاپ دیجیتال است.

تقریبا ۴۰ درصد تولید در برخی واحدهای که از این روش نوین بهره ‌ برده ‌ اند به این طریق انجام می ‌ شود. وی افزود: به ‌ این ترتیب، بین ۳۰ تا ۴۰ درصد میزان آب مصرفی آنها کاهش یافته و به ذخیره ‌ سازی آب در کشور کمک می ‌ کند؛ علاوه ‌ بر این، ۷۰ درصد آب مصرفی برخی صنایع بازچرخانی شده و دوباره به خط تولید برمی ‌ گردد.

تجربه سایر کشورها

همتی در پاسخ به این پرسش که چند درصد صنعتگران حوزه نساجی کشور با این روش نوین فعالیت دارند، گفت: تعداد این واحدهای تولیدی انگشت ‌ شمار است. برخی توانستند نسل اول این ماشین ‌ آلات را سال ۱۳۹۷ وارد کشور کنند و در نتیجه ۳۰ درصد مصرف آب برای تولید را در واحدهای خود کاهش دهند.

او تصریح کرد: این تجربه ‌ ای بود که در سایر کشورها هم انجام شد، اما هزینه ‌ های بالای ماشین ‌ آلات و کمبود نقدینگی واحدهای صنعتی، استقبال از این دستگاه ‌ ها را در کشور به ‌ شدت پایین آورده است.

این فعال صنعت تصریح کرد: در جهان تجهیزات مربوط به رنگرزی در حال روزآمدی و بهبود تکنولوژی بوده تا میزان مصرف آب آنها تا حد زیادی کاهش پیدا کند.

علت نوسازی نشدن

همتی در ادامه سخنان خود یادآور شد: تولیدکنندگان نمی ‌ توانند ماشین ‌ آلات خود را نوسازی و بهسازی کنند، چراکه تحریم هستیم. دلیل دیگر هم به کمبود نقدینگی واحدهای صنعتی برمی ‌ گردد. به ‌ عنوان مثال در کشورهای همسایه از جمله ترکیه، دولت برای تولیدکننده مشوق ‌ هایی در نظر می ‌ گیرد تا این نوسازی با سرعت انجام شود. مثلا صنعتگرانی که هر ۵ سال یک ‌ بار مبادرت به نوسازی ماشین ‌ آلات و تجهیزات سخت ‌ افزاری خود کنند، معاف از پرداخت مالیات ارزش ‌ افزوده هستند. او تاکید کرد: با این معافیت مالیاتی هم فناوری وارد ترکیه شده و هم در مصرف انرژی و آب صرفه ‌ جویی می ‌ شود.

این فعال صنعت نساجی کشور اظهار کرد: دولت ترکیه به این روش حمایت کرده و به تولیدکننده انگیزه می ‌ دهد به ‌ جای پرداخت مالیات، منابع مالی را برای نوسازی خط تولید هزینه کند.

مشکلات نقدینگی و نوسازی

عضو مجمع کارآفرینان با بیان اینکه نوسازی ضمن کاهش مصرف انرژی، سرعت، کیفیت و تیراژ را در تولید بهبود می ‌ بخشد، گفت: اگر برآوردی از مصرف آب در صنعت نساجی کشور داشته باشیم با توجه به استفاده از ماشین ‌ آلات قدیمی که مربوط به ۴ ، ۵ دهه قبل است، بیش از ۵۰ درصد آب مصرفی آن را جزو آمار هدررفت آب کشور می ‌ توان به ‌ شمار آورد.

همتی با بیان اینکه واحدهای تولیدی تازه ‌ وارد به این صنعت شاید تنها کارخانه ‌ هایی باشند که از ماشین ‌ آلات جدید استفاده می ‌ کنند، افزود: مشکلات نقدینگی سبب ‌ شده افراد کمتری در صنعت نساجی سرمایه ‌ گذاری کنند؛ بنابراین بیش از ۱۰ سال از عمر ماشین ‌ آلات رنگرزی فعلی گذشته و به همین دلیل، مصرف آب آنها بالاست.

رابطه به ‌ جای ضابطه

این فعال صنعت یادآور شد: صنعت نساجی جایگاهی در بین مسئولان کشور ندارد، در حالی که بیشترین گردش مالی در جهان در این صنعت بوده و گردش مالی صنعت نساجی، پوشاک و فرش سالانه بیش از ۲ میلیارد دلار است. اگر ترکیه امروز در صنعت نساجی پیشرفت کرده، به این دلیل است که پس از صنعت خودرو، نساجی در رتبه دوم و قبل از صنعت گردشگری این کشور قرار دارد. این در حالی است که مدیران و مسئولان ما به این صنعت اهمیت لازم را نمی ‌ دهند.

عضو مجمع کارآفرینان با بیان اینکه دفاتر تخصصی در وزارت صنعت، معدن و تجارت به سخنان کارشناسان اهمیت نمی ‌ دهند، گفت: دفتر نساجی وزارتخانه امسال میزان تولید و نیاز بازار را شناسایی کرد، اما در ادامه باز هم واردات پارچه به کشور با حجم بالا در حال انجام است. رابطه جای ضابطه را گرفته است. البته این موضوع، محدود به صنعت نساجی نبوده و مشکلی عمومی برای تمام صنایع کشور است.

عدم ‌ نوسازی تصفیه ‌ خانه ‌ ها و هدررفت آب

همتی در پاسخ به پرسش دیگری مبنی بر اینکه آیا میزان آب مصرفی صنایع با وجود بازچرخانی باز هم بالاست، گفت: در این ‌ باره هم نیاز است تا تصفیه ‌ خانه ‌ ها به ‌ روز شوند. اگر تجهیزات این بخش بروزرسانی نشوند، بازچرخانی رخ نمی ‌ دهد.

دوباره مثالی از کشور همسایه بزنم. در بورسای ترکیه که شهر نساجی این کشور به ‌ شمار می ‌ رود، هیچ کارخانه ‌ ای تصفیه ‌ خانه ندارد، بلکه هر شهرک صنعتی دارای یک تصفیه ‌ خانه بزرگ بوده و مدیریت شهرک، پساب ‌ ها را دریافت و بازچرخانی کرده و به واحدهای تولیدی برمی ‌ گرداند. ما نیز در کشور باید از این شیوه الگوبرداری کنیم. در حال حاضر هدررفت آب در کشور در حوزه صنعت به ‌ ویژه صنعت نساجی زیاد است.

عضو مجمع کارآفرینان با تاکید بر اینکه تا ماشین ‌ آلات صنعتی به ‌ روز نشود، هدررفت آب ادامه می ‌ یابد، افزود: از سال ۲۰۱۵ میلادی، فناوری ماشین ‌ آلات نساجی تغییر کرد و علاوه ‌ بر این، ماشین ‌ آلات این صنعت هر ۴ سال یک ‌ بار بروز و تجهیزات آن ۱۰ تا ۲۰ درصد بهینه می ‌ شوند. با هر تغییر، حجم مصرفی انرژی از جمله آب در این صنعت کاهش می ‌ یابد.

این فعال صنعت در ادامه سخنان خود اظهار کرد: به هر حال، پس از ۲ دهه، فناوری این ماشین ‌ آلات متحول شده است و تجهیزات قبلی کارآمدی لازم را ندارند.

خرید ماشین ‌ آلات دست دوم

همتی با بیان اینکه خریدار ماشین ‌ آلات دست دوم ترکیه معمولا ایران است، گفت: افغانستان، صنعت ندارد، اما صنعت نساجی پاکستان قوی است و از ماشین ‌ آلات نو استفاده می ‌ کند. ایران به ‌ دلیل تحریم ‌ ها ناچار به خرید ماشین ‌ آلات کارکرده و دست دوم از ترکیه است.

عضو مجمع کارآفرینان در پایان اظهار کرد: اگر سیاست ‌ گذاری ‌ های در وزارت صنعت، معدن و تجارت درست باشد، صرفه ‌ جویی در بخش انرژی به ‌ ویژه آب بیشتر خواهد بود.

در این زمینه، دولت باید همراهی کند و با ایجاد انگیزه و معافیت مالیاتی صنعتگران را ترغیب به نوسازی ماشین ‌ آلات صنعتی کند. در ادامه تولیدکننده دیگر نیاز ندارد برای ورود ماشین ‌ آلات جدید به ‌ دنبال وام و تسهیلات باشد. درخواست صنعتگران کاهش بروکراسی اداری و تسهیل فضای کسب ‌ وکار برای افزایش بهره ‌ وری در تولید و بهینه ‌ سازی مصرف انرژی در واحدهای تولیدی خود است.

تاثیر ماشین ‌ آلات بر مصرف انرژی

آنچه مسلم است روزآمدی فناوری در واحدهای تولیدی در کاهش مصرف انرژی در صنایع بسیار تاثیرگذار است. در این راستا، نوسازی ماشین ‌ آلات به نوعی کمک می ‌ کند تا توسعه پایدار محقق و از میزان مصرف منابع خدادادی از جمله آب، کاسته شود. در ادامه محمدرضا هادوی از کارشناسان حوزه ماشین ‌ آلات و تجهیزات صنعتی درباره ضرورت نوسازی و چگونگی آن در صنایع داخلی به صمت گفت: قطعا ماشین ‌ آلات در کارآیی و اثربخشی تولید نقش بسزایی دارند. هنگامی که سخن از کارآیی می ‌ شود، منظور میزان مصرف انرژی در فرآیند تولید است.

وی افزود: برای خنک ‌ سازی دستگاه ‌ ها از آب و برق به ‌ عنوان انرژی مصرفی استفاده می ‌ شود و اگر بخواهیم مصرف آب یا برق را کاهش دهیم، هرچه از فناوری به ‌ روزتری بهره ‌ بگیریم، جلوتر خواهیم بود.

موانع تغییرات

این کارشناس حوزه صنعت در پاسخ به این پرسش که چرا تولیدکنندگان با وجود افزایش بهره ‌ وری و درآمد خود به سوی نوسازی ماشین ‌ آلات به ‌ ویژه در صنایعی که آب ‌ بر هستند، نرفته ‌ اند، گفت: در این ‌ باره اول اینکه به سرمایه اولیه نیاز دارند و بحث دوم آموزش نیروی انسانی است. البته اینکه تغییر همواره با مخالفت ‌ های زیادی روبه ‌ رو می ‌ شود، مسئله دیگری در این زمینه است.

وی افزود: سرمایه ‌ گذاری ثابت باید انجام شود تا در ادامه بتوانیم ماشین ‌ آلات را نوسازی و تعویض کنیم. نکته دوم این است استفاده از ماشین ‌ آلات نو نیاز به نیروهای انسانی متناسب با این تغییرات دارد که آموزش ببینند و با مهارت ‌ افزایی توان کار با این تجهیزات را داشته باشند.

هادوی تاکید کرد: نیروی انسانی در صنعت، نقش مهمی دارد و باید بتواند مهارت خود را روزآمد کند. گفتنی است که در کشور با هر تغییری ممانعت ‌ هایی را شاهد هستیم که در این تحولات موثر هستند.

کمک ‌ های دولت

هادوی درباره اینکه دولت چه کمک ‌ هایی برای اجرای نوسازی ماشین ‌ آلات داشته، گفت: یکی از بحث ‌ های مهم، موضوع تسهیلات و وام ‌ با بهره پایین است. البته این تسهیلات در سال ‌ ها قبل تخصیص داده شده بود، اما با توجه به مسائل مالی که کشور با آنها درگیر است، مشوق ‌ هایی که کشوری مانند ترکیه به صنعتگران خود ارائه می ‌ دهد را نتوانستیم در کشور اجرا و از واحدهای صنعتی خود حمایت کنیم.

این کارشناس حوزه ماشین ‌ آلات در ادامه سخنان خود تاکید کرد: یکی از بحث ‌ های مهم در کشور، مسئله آب و مواجهه با بحران آب است که ضرورت آن با مباحث مالی قابل ‌ مقایسه نیست. به ‌ عنوان مثال، هنگامی که از آب مصرفی آیندگان استفاده می ‌ کنیم، توجیه ‌ پذیر بودن یا نبودن در بحث ‌ های اقتصادی نمی ‌ تواند مبنا باشد. باید مصرف بهینه را در صنایع پیگیر شد که با نوسازی ماشین ‌ آلات رخ می ‌ دهد. در این میان، مسئله دیگر، تغییر روش ‌ های تولید است که باید بتوانیم در این زمینه از فناوری ‌ های جدید جایگزین از جمله شبکه ‌ محوری بهره بگیریم.

هادوی گفت: در این راستا، یکی از منابع خوبی که می ‌ توان از آن استفاده کرد، نسل چهارم تولید است که از آن به ‌ عنوان شبکه ‌ محوری نام می ‌ برند و منجر به صرفه ‌ جویی در مصرف انواع انرژی به ‌ ویژه آب شده که ما در کشور با کمبود جدی آن روبه ‌ رو هستیم.

سخن پایانی

بنابر این گزارش، جهان به این سمت رفته تا با نوآوری و ارتقای فناوری، مصرف انرژی به ‌ ویژه آب را در صنایع کاهش دهد. در حال حاضر، مصرف انرژی اعم از برق، گاز، آب و... در صنایع داخلی نسبت به نرم جهانی بالاتر بوده و تولید همگام و همراه با توسعه پایدار انجام نمی ‌ شود. با وجود اینکه کشورهای جهان اول، بیشتر از صنایع بهره ‌ می ‌ برند، اما هدررفت انرژی در کشورهای جهان سوم است که به ‌ دلیل استفاده از ماشین ‌ آلات با فناوری قدیمی بوده که کمبود نقدینگی مانع نوسازی آنها شده است.