هدف اصلی از راه‌اندازی تالار مرکز مبادله ارز و طلا با نماد دلار و یورو، افزایش شفافیت بازار، کنترل نوسانات غیرمعمول قیمت‌ها، کاهش معاملات غیررسمی و قاچاق، تسهیل تجارت خارجی و جذب سرمایه‌گذاری است. باوجود چنین مرکزی، نرخ‌های ارز به‌صورت رسمی و قابل‌رصد تعیین شده و فعالان بازار می‌توانند با اطمینان بیشتر معاملات خود را انجام دهند.

اقدامی عملیاتی برای کنترل نوسان و شفافیت بازار

این تالار معمولا تحت نظارت نهادهای مالی و بانک مرکزی قرار دارد تا سلامت و صحت معاملات تضمین و گزارش‌های لحظه‌ای بازار برای تحلیل و تصمیم‌گیری بهتر ارائه شود.

نهادهای اصلی دخیل در راه‌اندازی و نظارت بر تالار عبارتند از؛ بانک مرکزی که نقش اصلی را در تنظیم مقررات و تضمین سلامت بازار دارد، سازمان بورس و اوراق بهادار (در صورت ارتباط با بازار بورس کالا برای معاملات طلا)، وزارت اقتصاد و دارایی، شرکت‌های فناوری مسئول زیرساخت‌های فنی و فعالان بازار مانند بانک‌ها و صرافی‌ها که معاملات را انجام می‌دهند و نقدینگی را تامین می‌کنند. راه‌اندازی این تالار تاثیرات اقتصادی مهمی دارد؛ از جمله کاهش نوسانات شدید نرخ ارز و طلا به واسطه تمرکز معاملات و نظارت دقیق، افزایش شفافیت و اعتماد بازار به‌دلیل تعیین قیمت‌های رسمی و واقعی‌تر، کاهش معاملات غیررسمی و قاچاق، تسهیل تجارت خارجی با ارائه نرخ‌های شفاف و قابل‌پیش‌بینی و جذب سرمایه‌گذاری داخلی و خارجی از طریق ایجاد محیطی امن و قانونمند. در حال ‌حاضر نیز راه‌اندازی تالار مرکز مبادله ارز و طلا با نماد دلار و یورو به منظور ایجاد بستری رسمی و سازمان‌یافته برای معاملات ارز و طلا انجام می‌شود. این تالار امکان خرید و فروش ارزهای اصلی مانند دلار و یورو و همچنین طلا را برای فعالان اقتصادی، بانک‌ها و صرافی‌ها فراهم می‌کند.

نظر فعالان تجاری درباره بازار دوم

صمد حسن‌زاده، رئیس اتاق ایران با تاکید بر ضرورت تامین ارز صادرات معتقد است؛ باید اجازه داده شود افرادی که خارج از کشور یا در داخل پول دارند، از این امکان استفاده کنند.

 این تصور که اعطای چنین مجوزی منجر به خروج ارز از کشور می‌شود، درست نیست. چرا که الان اگر کسی بخواهد ارز را خارج کند از طریق صرافی‌ها هم می‌تواند اقدام کند. برخی واحدهای تولیدی چندین سال است که با شرکت‌های خارجی مراوده داشته و اعتبار خوبی دارند. این واحدها به واسطه این اعتبار می‌توانند کالا را دریافت کنند و پول آن را ۶ ماه یا یک سال بعد بدهند. بانک مرکزی باید مجوز این کار را به واحدها بدهد. حسن‌زاده بر ضرورت شفاف‌سازی در بازار مبادله دوم تاکید می‌کند و می‌گوید: اجرایی شدن مکانیزم ماشه، مشکلاتی برای فعالان اقتصادی ایجاد خواهد کرد. برای عبور از این شرایط هیچ راهی به جز شکل‌گیری همکاری نزدیک میان دولت با فعالان اقتصادی وجود ندارد. وی بااشاره به تجربه‌های بخش خصوصی در شرایط تحریم گفت: فعالان اقتصادی در تمام دوره‌های تحریم طی سال‌های گذشته، شایستگی‌های خود را نشان داده‌اند. باید از این تجربه‌ها استفاده شود. امیدواریم با وفاق و تعامل با همه کشورها از این مرحله عبور کنیم و آرامش‌خاطر و رفاه نسبی برای کشور فراهم شود.

حمایت از صادرکنندگان خرد و متوسط

محمد لاهوتی، رئیس کمیسیون توسعه صادرات غیرنفتی اتاق ایران بااشاره به جزئیات بازار دوم ارز می‌گوید؛ تالار دوم از 3 هفته قبل در مرکز مبادله راه‌اندازی شده است. بازار دوم برای مشمولان بند ۲ آیین‌نامه اجرایی قاچاق کالا و ارز، یعنی صادرکنندگان خرد و متوسط، طراحی شده است. این گروه از بازار اول امکان فروش در بازار دوم را دارند. وی بانظر به عملکرد گذشته اظهار کرد: در گذشته مشمولان بند ۲، حدود ۸ میلیارد دلار بازگردانده‌اند. اما با آزادسازی نرخ در بازار دوم با عنوان امتیاز صادراتی، پیش‌بینی می‌شود این رقم افزایش یابد. لاهوتی روش‌های واگذاری ارز در بازار دوم را توضیح می‌دهد: روش مستقیم، توافق بین صادرکننده و واردکننده است. مقداری از ارز حاصل از صادرات با کوتاژ صادراتی در اختیار واردکننده قرار می‌گیرد. فرض بر این است که واردکننده ثبت‌سفارش را گرفته و تایید واردات را دارد. همزمان 2 نفر در یک بانک عامل حاضر می‌شوند و صادرکننده اعلام می‌کند که ارز خود را با نرخ ارز و امتیاز صادراتی در اختیار واردکننده قرار می‌دهم. بانک عامل باید این را در سامانه مرکز مبادله ثبت کند. این فرآیند ظرف مدت ۴ روز انجام می‌شود. وی درباره روش غیرمستقیم توضیح می‌دهد؛ در روش غیرمستقیم، صادرکننده و واردکننده همدیگر را نمی‌شناسند. صادرکننده ارز خود را به تراسپی بانک در بازار هدف صادراتی تحویل داده، گواهی صدور را گرفته و در مرکز مبادله توسط بانک عامل عرضه می‌شود. در آنجا تعدادی واردکننده هم تقاضای خرید ارز دارند که از این محل توسط بانک تهاتر صورت می‌گیرد. بانک متعهد به تامین ارز واردکننده است. اما در روش مستقیم، توافق بین صادرکننده و واردکننده است و بانک تعهدی ندارد. واردکنندگانی که از بازار دوم ارز دریافت می‌کنند، شامل قطعات خودرو، خودرو، موبایل، لپ‌تاپ، قهوه و … هستند و از بازار اول دیگر ارزی به آنها داده نمی‌شود.

مشکل شفافیت نرخ‌ها در روش غیرمستقیم

احمدرضا فرشچیان، رئیس کمیسیون تسهیل واردات اتاق ایران نیز در تشریح دو روش تامین ارز می‌گوید؛ در روش مستقیم، تبادل انجام می‌شود و تاحدودی شفاف است. اما در روش غیرمستقیم عدم‌شفافیت نرخ بالاست. 

عدم‌شفافیت بازه قیمتی مسئله اساسی است که باید به آن توجه شود.

 نکته دیگر این است که هنوز به‌صورت جامع اعلام نشده کدام اچ.اس.کدها به تالار دوم می‌روند.

سخن پایانی

بازار دوم ارز، اگرچه فرصت تازه‌ای برای ساماندهی بخشی از تقاضای وارداتی و حمایت از صادرکنندگان خرد و متوسط است، اما بدون شفافیت کامل و همکاری نزدیک میان دولت و بخش خصوصی، می‌تواند محل ابهام و فشار جدید باشد. کارشناسان و فعالان اقتصادی معتقدند؛ استفاده از تجربه‌های گذشته و تمرکز بر سیاست‌های شفاف و منظم، تنها راه عبور از روزهای دشوار اقتصاد ایران است.

این بازار نه‌تنها می‌تواند جریان نقدینگی و تجارت را روان کند، بلکه فرصتی است برای بازتعریف نقش یارانه ارزی، تقویت اعتماد میان صادرکننده و واردکننده و کاهش فشار بر بخش خصوصی. اما اجرای دقیق و شفافیت در روش‌های مستقیم و غیرمستقیم، کلید موفقیت آن خواهد بود.