تعیین ارزش برابری، مهم‌ترین شرط حذف دلار
کمرنگ کردن نقش دلار در تجارت، تنها مربوط به چند مدت اخیر و تشدید تحریم‌ها علیه روسیه و ایران نمی‌شود.
پیش از این نیز، کشورهایی مانند چین، در تلاش بودند تا با غلبه بر سلطه دلار در دنیای تجارت، از واحدهای پولی خود به عنوان پایه های تبادلات خود استفاده کنند، به ویژه پس از انتشار آمار بدهی های سنگین امریکا به کشورهایی مانند چین، کشورهای سردمدار در تجارت جهانی، به دنبال جایگزین ارزی به جای دلار افتادند؛ بزرگ ترین کشورهای جهان با بزرگ ترین اقتصادها از پرداخت به دلار امریکا دور شده و به طورفزاینده ای از ارزهای محلی برای تجارت دوجانبه و چندجانبه استفاده کرده اند. روسیه، چین، هند، عربستان سعودی و ایران کشورهایی هستند که در کارنامه تجارت خود، مبادله با ارزهای ملی را به ثبت رسانده اند. پس از جنگ روسیه و اوکراین و اعمال تحریم ها بر اقتصاد روسیه، این کشور تمایل جدی تری نسبت به تجارت بدون دلار از خود نشان داده و تلاش دارد تجارت تمامی اتحادیه های اقتصادی مانند بریکس، شانگهای و اوراسیا را که در آن عضو است، به این سمت هدایت کند. چندی پیش، اخبار منتشرشده حاکی از آن بود که اتحادیه بریکس در نظر دارد، ارز سومی را مبنای مبادلات خود ایجاد کند. ایران در جایگاه کشوری که روسیه و چین را به عنوان شرکای اصلی خود محسوب کرده و برنامه های جدی در راستای اجرای پیمان های پولی دوجانبه و چندجانبه به کشورهای منطقه را در نظر داشته، نگاهی جدی به تجربه های موجود دارد و امیدوار است، بتواند با امضای تفاهمنامه های پولی، از وزن سنگین دلار در تجارت خود بکاهد. صمت در این گزارش، با رضا توفیقی، کارشناس توسعه تجارت درباره الزامات اجرای موفقیت آمیز پیمان های پولی و ایجاد ارز سوم برای تجارت بین کشورها، به گفت وگو پرداخته است.
سازکار ارز جدید برای تجارت چندجانبه
طبق گزارش ها، کشورهای عضو گروه بریکس در نظر دارند برای کاهش وابستگی به دلار و یورو، مکانیزم های پرداخت جایگزین برای ذخیره ارزی را ایجاد کنند.
به گزارش راشاتودی، نیازف، وزیر خارجه روسیه، این هفته گفت که کشورهای عضو اتحادیه بریکس در تلاش برای ایجاد ارز ذخیره جدیدی در راستای تامین منافع اقتصادی خود هستند که براساس سبدی از ارزهای 5 کشور این گروه خواهد بود.
نیازف در جریان بحث درباره گسترش بریکس و سازمان همکاری شانگهای گفت: امکان و چشم اندازهای ایجاد ارز واحد مشترکی براساس سبدی از ارزهای کشورهای بریکس، در حال بحث است.
به گفته این دیپلمات، کشورهای عضو بریکس یعنی برزیل، روسیه، هند، چین و افریقای جنوبی، در حال مطالعه فعال مکانیسم هایی برای تبادل اطلاعات مالی برای جایگزین قابل اعتماد برای پرداخت های بین المللی هستند.
قرار است بریکس در تلاش برای کاهش وابستگی به دلار و یورو، زیرساخت مالی مشترکی ایجاد کند که امکان ایجاد یک ارز ذخیره را فراهم می کند. این گروه شامل برزیل، روسیه، هند، چین و افریقای جنوبی، باوجود محدودیت های ناشی از همه گیری و بحران اوکراین، در حال تقویت روابط اقتصادی و گردش مالی تجاری پیوسته در حال رشد است. بریکس پیش از این نیز اعلام کرده بود، در حال کار روی ایجاد شبکه پرداخت مشترک برای کاهش اتکا به سیستم مالی غرب است.
کشورهای عضو همچنین استفاده از ارزهای خود را در تجارت متقابل افزایش داده اند.
به عنوان سوال نخست، چندی پیش، روسیه خبر از اجرای پیمان های پولی در اتحادیه اوراسیا را داد. این خبر را چطور ارزیابی
می کنید؟
پس از تشدید تحریم ها علیه روسیه، این کشور برای کاهش نقش ارز در تجارت جهانی خود تلاش کرد. چندی پیش نیز، یکی از مقامات روسیه اعلام کرده بود در حال حاضر بخشی از تجارت کشورهای عضو اتحادیه اوراسیا با یکدیگر، براساس ارزی غیر از دلار است.
پیش از آنکه این اتفاق را بخواهیم به عنوان دستاوردی جدی برای روسیه و تجارت اعضای اوراسیا با یکدیگر بدانیم، باید گفت این خبر با ابهاماتی همراه است، چرا که اعلام نشده به جای دلار، از چه ارزی استفاده شده و از این به بعد، آمارهای تجاری اعلام شده بر چه مبنایی خواهد بود، بنابراین اظهارنظری که درباره این اقدام می شود، دقیق نیست و نمی توان نسبت به آینده توسعه این اتفاق، پیش بینی جدی داشت.
از سویی دیگر، طبق اخبار عنوان شده، کشورهای متعهد در قالب اتحادیه اوراسیا به سمت تبادل با ارزی به غیر از دلار رفته اند و این مسئله شامل تجارت با ایران نمی شود.
ایران تنها موافقتنامه تجارت آزاد با اتحادیه اوراسیا را امضا کرده و زمانی که صحبت از تجارت اعضای اوراسیا با ارزی جز دلار می شود، ایران را نمی توان در این مسئله ذی نفع دانست، بنابراین اگر ایران بخواهد، روند حذف دلار از تجارت خود با اعضای اتحادیه اوراسیا را در پیش گیرد، باید پیمان های پولی دوجانبه یا چندجانبه با این کشورها را تدوین و اجرایی کند.
به نظر شما حذف دلار از تجارت کشورها، تا چه میزان امکان پذیر است؟
به طورکلی برنامه کاهش نقش دلار در تجارت منطقه و اجرای پیمان های پولی میان کشورهای عضو یک اتحادیه یا حتی کشورهایی که با یکدیگر تبادلات تجاری گسترده ای دارند، نیازمند تهیه کردن بسترهای مناسب است.
بستر، به معنای برنامه ریزی صحیح، روشن شدن معیارهای تجاری، فهرست های کالایی و سایر چارچوب های پولی و بانکی است که باید به دقت به آنها توجه شود، به عنوان مثال روسیه اعلام کرده کشورهای عضو اتحادیه اوراسیا، به تجارت با ارزی غیر از دلار می پردازند. مشخص نیست که این ارز، متعلق به کدام کشور است؛ ارزی که روسیه درباره آن صحبت می کند، معلوم نیست در حال حاضر وجود خارجی داشته باشد و در جهان به رسمیت شناخته می شود یا این ارز به منظور فعالیت های تجاری در منطقه اوراسیا ایجاد شده است. اگر ارز سومی ایجاد شود، آیا این ارز می تواند برای کشورهای عضو اتحادیه اورسیا، شرایط تجارت در بستری امن را فراهم کند یا خیر؟ همواره در تجارت، جهان روا بودن ارز و ثبات معیارهای قیمتی، از اهمیت زیادی برخوردار است، از این رو برای ایجاد ارز سوم در معاملات، باید نسبت قیمتی این ارز با واحد پولی سایر کشورها مشخص باشد.
درباره اهمیت ثبات و تعیین ارزش مناسب ارز سوم در تجارت بیشتر توضیح دهید.
ایجاد ارز جدید برای تجارت، پیش از این نیز، میان برخی اتحادیه های اقتصادی مانند بریکس مطرح شده بود. سازکارهای تعیین نرخ این ارز و همچنین تغییر و تحولات آن نسبت به سایر واحدهای پولی در جهان، همواره از اهمیت زیادی برخوردار است.
واحد پولی کشورها نسبت به یکدیگر همواره در حال نوسان بوده و این یک معضل جدی است که در تجارت باید به آن توجه کرد، چرا که ارزش برابری ارزها برای کشورها، به طورمستقیم ثبات در تجارت را تحت تاثیر قرار می دهد و اگر ارز استفاده شده، دارای نوسانات زیاد باشد یا نتواند به خوبی مفاهیم مربوط به ارزش برابری را پوشش دهد، تجار را به دردسر خواهد انداخت.
در توضیح این مسئله لازم است، بگوییم تاجر نتایج فعالیت بازرگانی خود را چند ماه بعد می بیند و کالای وارداتی یا درآمد صادرات به دست او می رسد.
در این زمان، اگر ارزی که با آن به تجارت پرداخته، جهان روا نباشد و نوسانات زیادی را تجربه کرده باشد، مشکلاتی را متحمل خواهد شد که غیرقابل حل است، از این رو سازکارهای استفاده از ارز جدید برای تجارت در هر اتحادیه و سازمان جهانی اقتصادی، باید به طورکامل بررسی شود و مکانیزم های به کارگرفته شده برای این امر، قابل اجرا و دفاع باشد. اگر راهکار ارائه شده برای حذف دلار از تجارت و اجرای پیمان های پولی چندجانبه، نتواند ضمن نگهداشت ثبات در تجارت، ارزش برابری ارزهای کشورهای عضو اتحادیه های اقتصادی را پوشش دهد، چالش هایی در ادامه شکل خواهند گرفت که منجر به شکست پیمان پولی چندجانبه خواهند شد.
ایران در چند مدت اخیر تمایل به اجرای پیمان های پولی دو جانبه و چندجانبه پیدا کرده و برنامه هایی در این باره اعلام شده است. به نظر شما ایران تا چه میزان در این امر موفق خواهد بود؟
تمایل ایران برای اجرای پیمان های پولی دوجانبه و چندجانبه با کشورهایی که بیشترین فعالیت تجاری را با آنها دارد، اتفاقی جدید نبوده و بالغ بر ۲ دهه، این مسئله جزو برنامه های توسعه تجارت ایران بوده است.
تا به امروز، این پیمان های پولی به صورت گسترده انجام نشده و نتایج موفقی را در این باره شاهد نبوده ایم. ایران طی این 2 دهه، تلاش کرد تا با کشورهایی مانند چین، ونزوئلا، کوبا و روسیه که با انجام معاملات بدون دلار موافق هستند، پیمان های پولی خود را اجرایی کند. برای اجرای تجارت با ارزی غیر از دلار، غیر از تمایل کشور مقابل برای این نوع تجارت، مسئله، تعیین ارزش واحد پولی و کالای مبادله شده است.
تغییر مداوم ارزش ارزهای مورداستفاده در پیمان های پولی و بی ثبات بودن واحدهای ارزی انتخاب شده، از مهم ترین دلایلی بود که سبب شد تا برنامه های ایران برای اجرای تجارت با برخی کشورها بدون دخالت دلار، اجرایی نشود.
پیش از این نیز، دیده شده بود بانک مرکزی ایران در تلاش برای ایجاد سازکاری مناسب برای اجرای پیمان های پولی و ثبات برای ارزهای استفاده شده در تجارت بود که تا به امروز سرانجام مناسب و قابل توجهی نداشته است.
در چند مدت اخیر نیز، بانک مرکزی ایران و روسیه، تبادلاتی را در راستای ایجاد ارتباط پولی و بانکی و کاهش چالش های اجرای پیمان های پولی انجام دادند که نتایج آنها هنوز مشخص نیست. به طورکلی برای پرداختن به ابعاد پیمان پولی و نتایج آن، ابتدا باید سازکار دقیق اجرای آن مشخص شده و فضایی باثبات برای این نوع تجارت فراهم شود.
بیشتر کشورهایی که با فشارهای تحریمی و مشکلات نقل وانتقالات مالی بانکی مواجهند، خواستار اجرای پیمان های پولی هستند، اما بدون در نظر گرفتن شروط اساسی آن، نمی توان به حذف دلار از تجارت ایران حتی با تعداد محدودی از کشورها امیدوار بود.
به دلیل تحریم ها، بازگشت ارز حاصل از صادرات با سختی همراه شد و در این راستا، بانک مرکزی تمهیدات متعددی را برای تسهیل این مسئله به کار گرفت. تلاش بانک مرکزی برای این مسئله را تا چه میزان تاثیرگذار می دانید؟
همان طور که گفته شد، تحریم ها و فشارهای بانکی، مسیر نقل وانتقال ارز را برای ایران دشوار کرده و مسئله رفع تعهدات ارزی به تعویق افتاده است.
دلیل اصلی تمایل ایران برای برقراری پیمان های پولی و حذف دلار از تجارت نیز در این راستا است. بانک مرکزی سیاست های مختلفی را در این مدت به کار گرفت و از نمونه آنها می توان به تعویض حواله های ارزی صادرکنندگان محصولات کشاورزی، صنایع دستی و کالاهای دانش بنیان با اسکناس ارز اشاره کرد.
این راهکار روندی مثبت و تاثیرگذار در امر بازگشت ارزهای صادراتی است و پیامدهای مثبتی به همراه دارد. نکته ای که باید به آن توجه کرد، نرخ ارزی است که برای برخی گروه ّهای کالایی مشخص شده است. صنایع پتروشیمی باید ارزهای صادراتی خود را وارد سامانه نیما کنند. موافقان دلیل این طرح را ارزان بودن خوراک برای صنایع پتروشیمی عنوان می کنند و عقیده دارند که ارزهای صادراتی این صنعت باید با نرخ نیما به بازار بازگردند.
آنها معتقدند این اقدام در راستای حمایت از واردات است و می تواند در ادامه، ثبات بازار داخلی را به همراه داشته باشد، اما ضروری است، توجه کنیم که آیا سوبسیدی که دولت برای مردم و ثبات بازار داخلی در نظر می گیرد، به دست مصرف کننده خواهد رسید یا در جیب واردکننده باقی خواهد ماند، بنابراین سیاست های ارزی، باید به گونه ای تدوین و اجرا شوند که به هدف نهایی خود دست یابند.
سخن پایانی
ایجاد ارزی جدید به عنوان مبنای معادلات، تبادل با واحد پول ملی کشورها و دیگر راهکارهایی که همگی در جایگاه مسیرهایی برای کاهش استفاده از دلار در تجارت مطرح می شوند، وابسته به مولفه های متعددی است که بدون در نظر گرفتن آن، نمی توان به آینده موفقیت آمیز آنها امیدوار بود. ایران اگر قصد دارد تا با اجرای پیمان های پولی دوجانبه و چندجانبه با کشورهایی مانند چین و روسیه، بتواند فشارهای تحریمی را کاهش دهد، باید به تمامی ابعاد آن توجه داشته باشد و برنامه ریزی مناسبی دراین باره به کار گیرد.
