با این نرخ ارز و سوخت، افزایش نرخ بلیت عادی است!

بلیت هواپیما آبان ۱۴۰۴ با شوک تازه‌ای از افزایش قیمت‌ها مواجه شد و در حالی‌که بلیت هواپیما در دنیا فقط تا ۱۵ بالا رفته، نرخ پروازهای داخلی ایران جهش ۲۵ درصدی داشته است. براساس شواهد، عوامل مختلفی از نوسان نرخ ارز تا هزینه عملیاتی شرکت‌ها، همه‌چیز دست به دست هم دادند تا سفر هوایی برای خانوار ایرانی تبدیل به رویای لاکچری شود.

فعالان صنعت هوایی با دفاع از افزایش نرخ بلیت هواپیما در هفته اخیر، مهم‌ترین دلیل را افزایش نرخ تسعیر ارز می‌دانند. دبیر انجمن شرکت‌های هواپیمایی در توضیح دلایل این افزایش نرخ گفت: با تغییر نرخ ارز از حدود ۶۸ هزار و ۸۰۰ تومان به عددی بالاتر در سامانه معاملات ارزی (تالار دوم)، هزینه‌های دلاری شرکت‌ها افزایش یافت و در نتیجه نرخ بلیت‌ها نیز متناسب با آن رشد کرد. فعالان این صنعت، افزایش هزینه‌های دلاری شرکت‌های هواپیمایی را عامل دیگر این افزایش نرخ می‌دانند و تاکید دارند که بخش زیادی از هزینه‌های این شرکت‌ها از جمله سوخت، قطعات، نگهداری هواپیما و اجاره تجهیزات به دلار پرداخت می‌شود؛ بنابراین هرگونه نوسان در نرخ ارز به‌طورمستقیم بر نرخ تمام‌شده پروازها تاثیر می‌گذارد.

انجمن شرکت‌های هواپیمایی نیز پیش از این، دلایل مختلفی از جمله افزایش نرخ ارز مبادله‌ای به ۱۰۵هزار تومان، افزایش ۲۴ برابری نرخ سوخت هواپیما، اخذ ۳۰درصد مالیات بر ارزش‌افزوده سوخت و همچنین ۱۰درصد مالیات بر ارزش‌افزوده از مسافران را به‌عنوان عوامل موثر در افزایش ۲۴ درصدی نرخ بلیت هواپیما اعلام کرده بود.

در مجموع، می‌توان گفت افزایش نرخ بلیت در این تاریخ، نتیجه ترکیب عواملی همچون رشد نرخ ارز، بالا رفتن هزینه‌های عملیاتی دلاری و تغییرات در مقررات ارزی بوده است؛ مسائلی که همگی فشار مالی بیشتری بر خطوط هوایی وارد کرده و در نهایت به افزایش نرخ برای مسافران منجر شده‌اند.

افزایش نرخ بلیت، خودسرانه و غیرقانونی است

سازمان حمایت مصرف‌کنندگان و تولیدکنندگان در واکنش به افزایش ۲۴ درصدی نرخ بلیت پروازهای داخلی بدون هماهنگی با نهادهای ذی‌صلاح را ، افزایش خودسرانه و غیرقانونی می‌داند.

سازمان حمایت مصرف‌کنندگان و تولیدکنندگان بلافاصله پس از فروش بلیت‌ها با نرخ جدید، با صدور ابلاغیه‌ای خطاب به انجمن شرکت‌های هواپیمایی، اعلام کرد هرگونه افزایش نرخ بلیت پروازهای داخلی، از جمله افزایش ۲۴ درصدی که از تاریخ ۱۴ آبان ۱۴۰۴ اعمال شده، بدون هماهنگی و اخذ مجوز از نهادهای ذی‌صلاح، وجاهت قانونی ندارد.

براساس این ابلاغیه، تعیین نرخ خدمات حمل‌ونقل هوایی باید صرفا براساس تغییرات واقعی هزینه‌ها و با رعایت کامل ضوابط قیمت‌گذاری انجام گیرد. همچنین، پیش از اجرای هرگونه تعدیل در نرخ‌ها، لازم است گزارشی جامع به دبیرخانه کارگروه تنظیم بازار ارائه شود. این اقدام مطابق با مصوبه شورای‌عالی هماهنگی اقتصادی سران قوا انجام می‌شود.

ضرورت بازگشت به عقب

در نامه ارسالی از سوی سازمان حمایت به انجمن شرکت‌های هواپیمایی، بر لزوم بازگرداندن فوری نرخ‌ها به وضعیت قبلی تاکید شده است. این سازمان هشدار داده که در صورت عدم‌رعایت این ابلاغیه و استمرار روند افزایش غیرقانونی قیمت‌ها، برخورد قانونی لازم براساس قوانین و مقررات مربوطه انجام خواهد گرفت.

در متن نامه سازمان حمایت به انجمن شرکت‌های هواپیمایی آمده است: «پیرو خبر منتشره در سایت انجمن شرکت‌های هواپیمایی مبنی بر افزایش ۲۴درصدی نرخ بلیت هواپیما در پروازهای داخلی از تاریخ ۱۲ آبان ۱۴۰۴، به استحضار می‌رساند؛ حسب تصمیمات تاریخ ۲۱ تیر ۱۴۰۴ شورای‌عالی هماهنگی اقتصادی سران قوا و مکاتبه مورخ ۲۹ مرداد ۱۴۰۴ دبیر شورای مذکور، تعیین تعرفه حمل بار و مسافر جاده‌ای، ریلی و هوایی در فهرست کالا و خدمات گروه دوم مصوبه مرتبط قرار گرفته است. بر این اساس، نهادهای متولی یا تشکل‌های ذی‌ربط می‌توانند با رعایت قوانین و مقررات و متناسب با تغییرات عوامل موثر در بهای تمام شده (که به‌صورت رسمی توسط نهادهای ذی‌صلاح اعلام می‌شوند) و با رعایت ضوابط و مقررات قیمت‌گذاری، نسبت به تعدیل نرخ کالا و تعرفه خدمات مرتبط با خود اقدام کنند. همچنین، لازم است گزارش تغییرات و برآورد تاثیرات بر مصرف‌کنندگان و سایر کالاها و خدمات مرتبط، حداقل یک هفته قبل از ابلاغ به دبیرخانه کارگروه تنظیم بازار ارائه  شود.»

این ابلاغیه ادامه می‌دهد: «در صورتی که تغییرات نرخ متناسب با تغییرات عوامل موثر در بهای تمام‌شده نباشد، دبیرخانه کارگروه می‌تواند ضمن طرح موضوع در کارگروه و اخذ نظرات کارشناسی از سازمان حمایت مصرف‌کنندگان و تولیدکنندگان یا سایر نهادهای مرتبط، نظرات لازم‌الاتباع را برای اعمال در نرخ‌های تعیین‌شده اعلام کند. خواهشمند است دستور فرمایید ضمن اعلام برگشت نرخ‌ها به وضعیت قبلی، نسبت به انجام هماهنگی لازم از طریق دبیرخانه کارگروه تنظیم بازار مستقر در معاونت توسعه بازرگانی وزارت صنعت، معدن و تجارت اقدام شود. بدیهی است در غیر این صورت، مطابق قوانین و مقررات مربوطه برخورد لازم صورت خواهد گرفت.»

شرط شرکت‌های هواپیمایی برای بازگشت نرخ به قبل

دبیر انجمن شرکت‌های هواپیمایی بیان کرد: نرخ‌های ارزی که پیش‌تر از طریق مرکز مبادله با نرخ حدود ۷۰هزار تومان تامین می‌شد، از اواخر شهریور و اوایل مهر به تالار دوم توافقی منتقل شده است و اکنون با نرخ حدود ۱۰۵هزار تومان عرضه می‌شود.

اسعدی‌سامانی یادآور شد: باتوجه به اینکه حدود ۶۰درصد هزینه‌های شرکت‌های هواپیمایی ارزی است، افزایش ۵۰ درصدی نرخ ارز تاثیر مستقیم خود را بر هزینه‌های این شرکت‌ها گذاشته و موجب شده است میانگین نرخ بلیت در مسیرهای داخلی حدود ۲۴ درصد افزایش یابد.

وی بااشاره به نرخ سوخت هواپیما افزود: نرخ سوخت نیز ۲۴برابر شده و با احتساب مالیات بر ارزش‌افزوده، هر لیتر آن حدود ۱۴هزار و ۶۰۰ تومان محاسبه می‌شود.

مقصود اسعدی‌سامانی بااشاره به افزایش نرخ بلیت هواپیما در مسیرهای داخلی گفت: انجمن شرکت‌های هواپیمایی، مسئول تعیین نرخ بلیت نیست و براساس قانون، شرکت‌های هواپیمایی مجاز هستند، نرخ بلیت را باتوجه به هزینه تمام‌شده خود تعیین کنند.

وی افزود: قانون برنامه توسعه و ابلاغیه دیوان عدالت اداری، اختیار و مجوز افزایش نرخ بلیت در اختیار شرکت‌های هواپیمایی قرار داده‌اند. در واقع تغییر نرخ به‌معنای افزایش مصوب صورت نگرفته و این افزایش ناشی از تاثیر نرخ تسعیر ارز در هزینه‌های شرکت‌های هواپیمایی است.

دبیر انجمن شرکت‌های هواپیمایی ادامه داد: در اردیبهشت‌، مصوبه شورای‌عالی هواپیمایی را داریم که براساس آن، نرخ صندلی پروازی ۴۸ دلار موردتایید قرار گرفته است. به‌عنوان‌مثال، پرواز تهران ـ مشهد که حدود یک ساعت و ۲۰ دقیقه طول می‌کشد، با نرخ فعلی ارز ۱۰۵هزار تومانی معادل حدود ۶۰ دلار محاسبه می‌شود که رقمی در حدود ۶ میلیون تومان خواهد بود.

وی اظهار کرد: در حال ‌حاضر حدود ۱۲درصد از هزینه‌های پرواز مربوط به مالیات و عوارضی است که به دستگاه‌های دولتی تعلق دارد و این دستگاه‌ها نیز نرخ‌های خود را متناسب با نرخ تسعیر ارز افزایش داده‌اند؛ از این‌رو شرکت‌های هواپیمایی نیز ناگزیر از اعمال این تغییرات هستند.

اسعدی سامانی افزود: اگر دولت، بانک مرکزی یا وزارت صمت تصمیم بگیرند که ارز موردنیاز شرکت‌های هواپیمایی را دوباره با نرخ قبلی تخصیص دهند، هیچ تغییری در نرخ بلیت هواپیما اتفاق نخواهد افتاد. دبیر انجمن شرکت‌های هواپیمایی بیان کرد: در شرایط کنونی، افزایش نرخ ارز بر تمام کالاها تاثیر گذاشته است و آنچه در نرخ بلیت هواپیما مشاهده می‌شود، صرفا نتیجه همین افزایش نرخ ارز است؛ بنابراین چنانچه نرخ ارز کاهش یابد، نرخ بلیت نیز به‌طورطبیعی به سطح قبلی بازخواهد گشت.

مکاتبات با وزارت راه و صمت بی‌نتیجه ماند

وی بااشاره به پیگیری‌های انجام‌شده برای تعدیل نرخ ارز تخصیصی به شرکت‌های هواپیمایی گفت: مکاتبات متعددی با وزارت راه و شهرسازی و وزارت صنعت، معدن و تجارت انجام داده‌ایم تا نرخ ارز شرکت‌ها همچنان برمبنای نرخ مرکز مبادله و حدود ۷۰ هزار تومان محاسبه شود که متاسفانه تاکنون هیچ‌گونه توجهی به این موضوع نشده است.

اسعدی سامانی یادآور شد: در واقع به‌لحاظ دلاری هیچ تغییری در نرخ محاسبه‌ای بلیت‌ها رخ نداده و همچنان نرخ مصوب ۴۸ دلار برای هر ساعت صندلی ملاک است. پرواز تهران ـ مشهد که حدود یک ساعت و ۲۰ دقیقه به‌طول می‌انجامد، معادل حدود ۶۰ دلار محاسبه می‌شود.

دبیر انجمن شرکت‌های هواپیمایی در پایان خاطرنشان کرد: بنابراین افزایش نرخ بلیت در ریال صرفا ناشی از تغییر نرخ ارز است و تا زمانی که تخصیص ارز با نرخ بالاتر ادامه داشته باشد، شرکت‌های هواپیمایی ناگزیر از اعمال همان نرخ در بلیت‌های خود خواهند بود.

سخن پایانی

افزایش نرخ بلیت هواپیما در سال‌های اخیر به یکی از دغدغه‌های اصلی مسافران و فعالان حوزه گردشگری تبدیل شده است. این افزایش نرخ دلایل متعددی دارد که برخی از آنها به شرایط اقتصادی داخلی و برخی دیگر به عوامل جهانی مرتبط است. مهم‌ترین عامل، رشد هزینه‌های شرکت‌های هواپیمایی از جمله نرخ سوخت، قطعات هواپیما و هزینه‌های نگهداری است. سوخت هواپیما بخش قابل‌توجهی از هزینه‌های پرواز را تشکیل می‌دهد و هرگونه افزایش در نرخ جهانی نفت مستقیما بر نرخ بلیت تاثیر می‌گذارد. از سوی دیگر، نوسانات نرخ ارز نیز نقش مهمی در افزایش نرخ بلیت دارد. بسیاری از هزینه‌های هواپیمایی، از جمله خرید یا اجاره هواپیما، قطعات یدکی و حتی خدمات ناوبری بین‌المللی، به دلار یا یورو پرداخت می‌شوند. در نتیجه، با بالا رفتن نرخ ارز، شرکت‌ها برای پوشش هزینه‌های خود ناچارند نرخ بلیت را افزایش دهند. عامل دیگری که نمی‌توان نادیده گرفت، محدودیت ظرفیت پرواز و کاهش تعداد ناوگان فعال در برخی خطوط هوایی است. در صورت کمبود صندلی نسبت به تقاضا، قیمت‌ها به‌طورطبیعی افزایش می‌یابد. این وضعیت معمولا در ایام پیک سفر مانند تعطیلات نوروز، تابستان یا مناسبت‌های خاص تشدید می‌شود. علاوه بر این، سیاست‌های دولتی، مالیات‌ها و عوارض فرودگاهی نیز می‌توانند در تعیین نرخ نهایی بلیت نقش داشته باشند. در مجموع، افزایش نرخ بلیت هواپیما نتیجه ترکیبی از عوامل اقتصادی، مدیریتی و بین‌المللی است. کارشناسان معتقدند؛ برای کنترل قیمت‌ها و ایجاد تعادل در بازار، باید راهکارهایی همچون نوسازی ناوگان، حمایت از شرکت‌های هواپیمایی داخلی، بهبود بهره‌وری و نظارت دقیق‌تر بر بازار اجرا شود. تنها با رویکردی جامع و بلندمدت می‌توان از فشار هزینه بر مسافران کاست و صنعت حمل‌ونقل هوایی را در مسیر پایداری قرار داد.