با توجه به نوسانات اخیر قیمت برنج و مشکلات ساختاری در بازار، وزارت جهاد کشاورزی از تاریخ ۲۹ مرداد طرح تازه‌ای را برای ساماندهی وضعیت موجود به اجرا گذاشته است. در قالب این طرح، توزیع برنج وارداتی صرفاً از طریق سامانه بازارگاه انجام می‌شود و تمامی واردکنندگان موظف‌اند محموله‌های خود را در این سامانه عرضه کنند. هدف اصلی این اقدام، افزایش شفافیت، کنترل دقیق‌تر دولت بر فرآیند واردات و توزیع، و جلوگیری از رانت و واسطه‌گری عنوان شده است.

با این حال، برخی کارشناسان و فعالان حوزه تجارت برنج نسبت به پیامدهای این طرح ابراز نگرانی کرده‌اند. به گفته آنان، محدودیت در تنوع واریته‌های برنج وارداتی، پیچیدگی‌های اجرایی سامانه بازارگاه، و نبود زیرساخت‌های مناسب برای توزیع عادلانه، می‌تواند منجر به اختلال در تأمین نیاز بازار و افزایش فشار بر مصرف‌کنندگان و واردکنندگان شود.

طرح واردات برنج توسط دولت از کجا آغاز شد؟

وزارت کشاورزی از تاریخ ۲۹ مرداد، با هدف شفاف‌سازی و ساماندهی بازار برنج، توزیع برنج وارداتی را از طریق سامانه بازارگاه شروع کرده است. طبق دستورالعمل جدید، تمامی واردکنندگان ملزم به عرضه محموله‌های خود در این سامانه هستند تا فرآیند واردات و توزیع تحت نظارت دقیق دولت انجام شود.

در این طرح، شرکت بازرگانی دولتی ایران که زیرمجموعه وزارت کشاورزی است، مسئول توزیع برنج وارداتی با قیمت مصوب است.

به این ترتیب، تمامی مراحل از واردات تا توزیع به مصرف‌کننده نهایی به‌طور کامل در کنترل دولت قرار می‌گیرد. این اقدام، به‌عنوان یک آزمون مهم، برای وزارت کشاورزی در راستای جلوگیری از تخلف و فساد در بازار برنج به شمار می‌رود.

واردکنندگان فقط می‌توانند برنج ۱۵۰۹ هندی و ۳۸۶ پاکستانی را وارد کنند

همچنین، آنطور که کریم اخوان اکبری، رئیس انجمن واردکنندگان برنج، به تجارت‌نیوز گفته، ثبت سفارش ۱۵۰ هزار تن برنج از ۱۳ مرداد آغاز شد و وزارت کشاورزی فقط دو نوع واریته را برای واردات تعیین کرد. واردکنندگان نیز موظف شدند همین دو نوع برنج را وارد کرده و به شرکت بازرگانی وابسته به این وزارتخانه تحویل دهند.

او افزود: این دو نوع برنج شامل برنج ۱۵۰۹ هندی و ۳۸۶ پاکستانی است که کیفیت چندان بالایی ندارند.

بعضی افراد برنج را با تناژ بالا از بازارگاه خریداری می‌کنند

حسین فرهادی، عضو هیئت مدیره و سخنگوی اتحادیه بنکداران مواد غذایی، در گفت‌وگو با تجارت‌نیوز درباره طرح واردات برنج زیر نظر دولت توضیح داد: شاید واردات برنج و عرضه آن در سامانه بازارگاه نسبت به روش‌های پیشین مناسب‌تر باشد، اما این سامانه زیرساخت کامل و کارآمدی ندارد و با چالش های جدی مواجه است.

چه روشی برای بهبود سازوکار طرح واردات برنج‌ وجود دارد؟

فرهادی با اشاره بر نقش اصناف در شبکه توزیع عنوان کرد: اصناف حدود ۸۵ درصد از شبکه توزیع کالاهای اساسی کشور را در اختیار دارند و بهترین مدل توزیع برنج آن است که ۸۵ درصد سهم توزیع به اصناف و ۱۵ درصد به فروشگاه های زنجیره‌ای اختصاص یابد.

او‌ افزود: برای مثال، در تهران با توجه به سهم ۲۲ درصدی فروشگاه‌های زنجیره‌ای، ۱۵ درصدی میادین و ۶۳ درصدی اصناف، توزیع برنج باید مطابق با این درصدها انجام شود. این ۶۳ درصد سهم توزیع باید زیر نظر اتاق اصناف تهران و اتحادیه بنکداران مواد غذایی قرار بگیرد. در حال حاضر چهار اتحادیه همگن به همراه ۲۰ هزار واحد صنفی که شبکه گسترده و مویرگی توزیع کالا را تشکیل می‌دهند.

این فعال صنفی تأکید کرد که این اقدام بهترین روش ممکن است. زیرا علاوه بر جلوگیری از انحراف در شبکه توزیع، به تضمین ثبات قیمت و دسترسی آسان مصرف‌کننده به کالاهای اساسی کمک می‌کند. اگر این روش اجرا نشود، طرح‌ واردات برنج زیر نظر دولت هم همچون بسیاری از طرح‌ها بعد از انجام یک‌دوره آزمون و خطا کنار گذاشته می‌شود.

روش توزیع برنج وارداتی در سامانه بازارگاه چالش‌های خاص خود را دارد

فرهادی درباره چالش‌های توزیع برنج در سامانه بازارگاه تصریح کرد: سامانه بازارگاه هم چالش‌های خاص خود را دارد. زیرا همه افراد نمی‌توانند از این سامانه استفاده کنند. همچنین، بعضی افراد کالاهایی نظیر برنج را با تناژ بالا خریداری می‌کنند.

سخنگوی اتحادیه بنکداران مواد غذایی در پاسخ به این پرسش که آیا توزیع برنج در سامانه بازارگاه منجر به ایجاد انحصار می‌شود؟ گفت: هرچند، این روش از روش‌های قبلی مطلوب‌تر است، اما توزیع برنج در سامانه بازارگاه هم می‌تواند به ایجاد انحصار در بازار منجر شود.

فرهادی تأکید کرد که احتمال اینکه این روش به تنظیم بازار کمک کند، ضعیف است.

طرحی با چالش‌های جدی

بر اساس این گزارش، با وجود تلاش وزارت کشاورزی برای شفاف‌سازی و نظارت دقیق بر بازار برنج از طریق سامانه بازارگاه، این طرح هنوز با چالش‌های جدی مواجه است.

محدودیت واردات به دو نوع برنج با کیفیت‌های متفاوت، نه‌تنها نمی‌تواند پاسخگوی نیاز بازار باشد، بلکه ممکن است زمینه‌ساز تقلب و انحصار در بازار شود. همچنین، رویکرد دولت در توزیع از طریق سامانه بازارگاه، گرچه قدمی مثبت در راستای نظارت بیشتر به نظر می‌رسد، اما به‌ دلیل مشکلات اجرایی و ناتوانی بعضی افراد در دسترسی به این سامانه، ممکن است منجر به نابرابری در توزیع کالا شود.

در نهایت، تا زمانی که راه‌حل‌های جامع‌تری برای تنظیم بازار و رفع مشکلات ساختاری این صنعت اتخاذ نشود، اجرای این طرح‌ها تنها به درمان موقت مشکلات بازار برنج منجر می‌شود.