صنعت قربانی وعده‌های بی‌عمل
همان‌طور که پیش‌بینی می‌شد صنعت در سال جاری هم با کمبود برق دست‌وپنجه نرم خواهد کرد و این در حالی است که در سال سرمایه‌گذاری برای تولید باید امنیت سرمایه‌گذاری از جهات گوناگون تامین شود تا سرمایه‌ها به سمت ایجاد بنگاه‌های تولیدی و توسعه آنها سرازیر شود. پیش‌تر به صنایع این نوید داده شده بود که در راستای حمایت از صنعت در سال ۱۴۰۴ محدودیت‌های تامین برق آنها به حداقل می‌رسد، اما شواهد حاکی از این است که به‌احتمال‌زیاد از اواخر اردیبهشت واحدهای تولیدی مستقر در شهرک‌های صنعتی شاهد قطعی برق البته به‌صورت سهمیه‌بندی شده خواهند بود. این وضعیت صنعتگران را نگران و در مسیر مبهم تامین انرژی برای چرخش چرخ تولید به‌نوعی تنها گذاشته است. صمت در این گزارش نظر کارشناسان و فعالان حوزه صنعت را دراین‌باره جویا شده که در ادامه می‌خوانید.
ادامه بحران ناترازی در ۱۴۰۴
در ادامه بحران‌های ناترازی در سال‌های اخیر در سال ۱۴۰۴ هم بحران ناترازی برق به یکی از بزرگ‌ترین چالش‌های کشور تبدیل شده است. براساس آخرین گزارش‌ها، کسری برق در تابستان پیش رو به حدود ۲۴ تا ۳۰ هزار مگاوات خواهد رسید که معادل ظرفیت تولید چندین نیروگاه بزرگ است و می‌تواند منجر به خاموشی‌های گسترده و تاثیرات منفی بر زندگی روزمره مردم و فعالیت‌های اقتصادی شود. این ناترازی به‌دلیل افزایش سریع تقاضا، فرسودگی نیروگاه‌ها، کمبود سرمایه‌گذاری در توسعه زیرساخت‌ها و مشکلات تامین سوخت به وجود آمده است. سال گذشته نیز ایران با خاموشی‌های گسترده مواجه بود که خسارت‌های اقتصادی سنگینی به صنایع وارد کرد؛ به‌طوری که برآورد شده هر روز قطعی برق صنایع بین ۳۰۰ تا ۵۰۰ میلیون دلار زیان به اقتصاد کشور وارد کرده است. علاوه بر تابستان، زمستان ۱۴۰۴ نیز با ریسک ناترازی گاز و برق مواجه است که می‌تواند مشکلات تامین انرژی صنایع پرمصرف را تشدید کند. برای مقابله با این بحران، اصلاح الگوی مصرف، توسعه انرژی‌های تجدیدپذیر، نوسازی و افزایش بهره‌وری نیروگاه‌ها و جذب سرمایه‌گذاری‌های جدید ضروری است. مدیرعامل شرکت توانیر به‌تازگی اعلام کرده که رفع کامل ناترازی برق در کوتاه‌مدت امکان‌پذیر نیست، اما می‌توان با مدیریت مصرف و هدایت انرژی به بخش‌های اولویت‌دار، پیامدهای آن را کاهش داد. حال این پرسش مطرح است که آیا در سال حمایت از تولید با عنوان سرمایه‌گذاری برای تولید، این بخش در اولویت بسته‌های حمایتی دولت در بحران ناترازی انرژی هست یا نه؟
ناترازی انرژی گلوگاه بزرگ تولید
محمود نجفی‌سهی، فعال حوزه صنعت با تاکید بر اینکه صنعت در حال حاضر با مشکلات گوناگونی روبه‌رو است و فقط ناترازی انرژی نیست به صمت اظهار کرد: در بررسی موارد و موانع تولید بیش از ۲۰۰ مانع بزرگ و کوچک در مسیر فعالیت واحدهای تولیدی قرار دارد که مسیر را برای حرکت تولیدکننده سخت و دشوار کرده است در رأس این مشکلات ما با کمبود انرژی هم روبه‌رو هستیم که پیش‌تر فقط در فصل زمستان نمود داشت یا بعضا فقط در تابستان برق قطع می‌شد که از سال گذشته به تمام سال تعمیم داده شده و در حال حاضر صنعتگران با مشکلات بزرگی در این بخش روبه‌رو هستند.
نجفی‌سهی درباره رویکرد دولت در مواجهه با صنایع گفت: واقعیت این است که تولید هرگز اولویت نخست نبوده و شعارهای سال نیز به‌صورت واقعی از سوی متولیان امر پیگیری و اجرا نمی‌شود. اینکه با شروع هر نوع کمبود وناترازی ابتدا سراغ تولید می‌آیند خود مهر تاییدی بر این گفته است. در سالی که به‌عنوان سرمایه‌گذاری در تولید نام‌گذاری شده انتظار می‌رود شرایط مساعد باشد و دست‌کم واحدهای صنعتی برای ادامه حیات این همه دغدغه نداشته باشند و این در حالی است که برعکس باز هم برای جبران کمبود برق نخست تصمیم به قطعی برق صنعت گرفته می‌شود. بسته به نام حمایت از تولید ابلاغ می‌شود تا کمتر برق و گاز صنعت قطع شود اما در نهایت بیش از همه برق واحدهای تولیدی ما قطع می‌شود.
افت تولید پیامد ناترازی انرژی
نجفی‌سهی ادامه داد: تولید در برخی موارد با مشکلات مقطعی روبه‌رو است و البته بیش از هر چیزی، درگیر موضوعات ساختاری و پیامدهای ناشی از بی‌ثباتی در اقتصاد کلان است. بزرگ‌ترین چالش تولیدکنندگان درهرحال مربوط به ورودی‌ها و خروجی‌های واحدهای تولیدی‌شان است. ورودی شامل انرژی و مواد اولیه مانند آب، برق، گاز و نهاده‌های تولید است. متاسفانه مدت‌هاست برق و گاز صنایع قطع می‌شود، و صنعت بدون انرژی نمی‌توانند فعالیت داشته باشد. اگرچه میزان دقیق افت تولید ناشی از کمبود انرژی مشخص نیست، اما به وضوح نمایان است که واحدهای تولیدی ما با کاهش ظرفیت ناشی از کمبود انرژی دست‌وپنجه نرم می‌کنند.
فعال حوزه صنعت در پایان اظهار کرد: بسته‌های حمایتی هم که اغلب با هدف بازگرداندن حق بخش تولید تدوین می‌شوند، مانند کاهش محدودیت تامین برق صنعت، هنوز نتوانسته‌اند به‌صورت عملیاتی و مؤثر مشکلات انرژی صنایع را حل کنند. واقعیت این است که زیرساخت‌های انرژی کشور که باید متناسب با نیاز واقعی صنایع توسعه یابد، به‌دلیل ضعف در سرمایه‌گذاری و مدیریت، پاسخگوی تقاضای روزافزون نیستند. علاوه بر این، تامین‌کنندگان انرژی بخش دولتی تاکنون در برابر خسارات ناشی از قطعی برق پاسخگو نبوده‌اند، درحالی‌که صنایع مجبور به تحمل زیان‌های سنگین و کاهش تولید هستند.
ناترازی پیامد نقص در سیاست‌گذاری
حبیب محمودان، فعال حوزه صنعت نیز درباره پیامدهای ناترازی انرژی در سال جاری به صمت اظهار کرد: متأسفانه در حال حاضر با بحران جدی در حوزه انرژی مواجه هستیم که به‌شدت اقتصاد و صنعت کشور را تحت‌تاثیر قرار داده است. قطعی مکرر برق و گاز به مشکلات اساسی برای فعالان صنعتی تبدیل شده و به نظر می‌رسد مسئولان دولتی به دغدغه‌های بخش تولید توجه لازم را ندارند. کشور نیازمند گذار از مصرف‌محوری به سمت تولید است، اما زیرساخت‌های حیاتی مانند تامین آب، برق، گاز و نیروی انسانی کارآمد به‌درستی فراهم نشده‌اند. نقص در مدیریت و سیاست‌گذاری‌ها باعث شده صنایع با کمبود انرژی روبه‌رو شوند که این وضعیت به اقتصاد ملی آسیب می‌زند. درحال‌حاضر، در تمام شهرک‌های صنعتی نگرانی درباره قطعی برق و گاز وجود دارد.
شفاف‌سازی کنید
محمودان ادامه داد: برای مقابله با بحران انرژی و کمبود برق باید رویکردی نوین و هدفمند در مدیریت این بحران اتخاذ شود. باید به مردم به‌طور شفاف توضیح داده شود که این مشکلات ناشی از چه عواملی است و چه راهکارهایی برای رفع آنها وجود دارد. همچنین حمایت از صنایع برای بهینه‌سازی مصرف انرژی و بهره‌گیری از فناوری‌های نوین مانند انرژی‌های پاک، از اولویت‌های اساسی است. مدیران اقتصادی باید به‌صورت مستمر و شبانه‌روزی در تبیین چالش‌ها و ارائه راه‌حل‌ها کوشا باشند و از تجربیات گذشته درس بگیرند. در نهایت، ایجاد همبستگی میان مردم و مسئولان و پذیرش قوانین و مقررات به‌عنوان ضرورتی اجتناب‌ناپذیر، کلید بهبود شرایط اقتصادی و صنعتی کشور خواهد بود. این همکاری جمعی و اطلاع‌رسانی دقیق می‌تواند زمینه‌ساز عبور موفق از بحران انرژی و حرکت به سمت توسعه پایدار شود.
وی افزود: واقعیت این است که در بحث ناترازی برق و گاز این مشکل بیش از اینکه مشکلات یک بخش باشد به سیاست‌های کلان ما در سیاست‌گذاری‌های بالادستی برمی‌گردد. متأسفانه اشتباهات در سیاست‌گذاری و مدیریت منابع انرژی منجر به بحران‌های جدی در این حوزه شده است. یکی از بزرگ‌ترین اشتباهات، عدم‌برنامه‌ریزی درست در تامین برق و گاز در فصول مختلف سال است. عدم‌توجه به نیاز واقعی صنعت و مصرفِ خانگی در فصول سرد، و قطعی‌های مکرر برق و گاز، موجب زمینگیر شدن واحدهای تولیدی شده است. به‌ویژه در فصل زمستان، قطعی گاز، باعث کاهش ظرفیت تولید و تحمیل هزینه‌های اضافی به تولیدکنندگان می‌شود. علاوه بر این، نداشتن تنوع در منابع تامین انرژی نیز مشکلات را تشدید کرده است. وابستگی به منابع محدود و عدم‌سرمایه‌گذاری در انرژی‌های تجدیدپذیر می‌تواند به افزایش ناترازی و شکاف در عرضه و تقاضا منجر شود.
افت تیراژ و کیفیت
فعال صنعت ادامه داد: تامین انرژی مولفه بسیار مهمی برای ادامه حیات تولید است و قطعا ناترازی انرژی آثار مخربی بر تولید و بهره‌وری می‌گذارد. قطعی برق، به‌ویژه در صنایع فشار بالا، منجر به افزایش زمان توقف خطوط تولید، افت کیفیت کالا و تأخیر در ارسال محصولات به بازار می‌شود. این موضوع نه‌تنها به افزایش هزینه‌ها می‌انجامد، بلکه تاثیر منفی بر اعتبار برندها و رضایت مشتریان دارد. از سوی دیگر، افزایش هزینه‌های تولید ناشی از نبود قطع انرژی، نرخ تمام‌شده کالاها را بالا می‌برد و به تبع آن، قدرت رقابت تولیدکنندگان را کاهش می‌دهد. در نهایت، این شرایط به بیکاری و مشکلات اقتصادی منجر می‌شود و برای کشور تهدیدی جدی تلقی می‌شود.
محمودان در پایان خاطرنشان کرد: برای بهبود وضعیت تامین انرژی و کاهش آسیب‌های آن، تدوین برنامه‌ای جامع و عملیاتی و البته با ضمانت اجرایی برای تامین انرژی در فصول مختلف، با توجه به نیازهای صنعتی و خانگی، ضروری است. این برنامه باید شامل پیش‌بینی نیازها و هماهنگی میان تامین‌کنندگان باشد. علاوه براین باید سرمایه‌گذاری بیشتری در انرژی‌های تجدیدپذیر، مانند خورشیدی و بادی انجام شود. ارتقاء آگاهی در جامعه و میان تولیدکنندگان درباره اهمیت صرفه‌جویی در مصرف انرژی و استفاده بهینه از منابع، می‌تواند به کاهش مصرف و بهبود مدیریت منابع کمک کند. توجه به این موارد می‌تواند وضعیت تامین انرژی را بهبود بخشد و به تولید کمک کند.
بسته حمایت از تولید باید اصلاح شود
آرمان خالقی، قائم‌مقام خانه صمت ایران نیز درباره قطع برق شهرک‌های صنعتی با تاکید بر اینکه صنعت در سال جاری هم با کمبود برق مواجه خواهد شد به مهر اظهار کرد: در حال حاضر قطعی برق در این شهرک‌ها رسمی نیست، اما با توجه به اینکه در حال نزدیک شدن به روزهای گرم سال هستیم و تقاضا برای مصرف انرژی افزایش می‌یابد از اواخر اردیبهشت و اوایل خردادماه به‌تدریج تقسیم‌بندی و سهمیه‌بندی برق شروع می‌شود. خالقی همچنین درباره سرنوشت بسته حمایت از تولید که چندی پیش از سوی وزارت صمت ابلاغ شده بود، گفت: در این بسته موضوع جدید اعلام نشده، بلکه مقرر شد حق بخش تولید را مجدد برگردانیم. وی افزود: این بسته‌ها معمولا برای خالی نبودن عریضه ابلاغ می‌شود که به هر حال برای شروع کار خوب است؛ منتهی می‌توانستند جدی‌تر و عملیاتی‌تر این بسته را پیش ببرند، بنابراین نیاز است که بسته مذکور اصلاح شود.
خالقی در ادامه تصریح کرد: زیرساخت‌های انرژی برای صنایع کشور طبق برنامه‌ریزی‌های تولید و نیازی که دارند باید تامین باشد، اما با توجه به اینکه تامین‌کنندگان انرژی بخش دولتی است در اعاده خسارت پاسخگو نیستند. به‌عنوان نمونه اگر کارخانه‌ای بخواهد تعطیل کند نهادهای نظارتی و تعزیرات سراغش می‌روند که چرا تولید نمی‌کند و بازار با کمبود مواجه شده، اما درباره تامین انرژی، تاکنون کسی بازخواست نشده است؛ همچنین برای بازسازی و توسعه انتقال انرژی، اصلاح خطوط انرژی و البته هدررفت انرژی تاکنون کسی بازخواست نشده است. به نظر می‌رسد رابطه بخش خصوصی با دولت یک رابطه یک طرفه است.
پاسخگو باشید
خالقی تاکید کرد: برای حل مشکل انرژی بخش تولید کشور باید سیاست‌نامه‌ای داشته باشیم که هم مؤکد و مستحکم باشد و هم ضمانت اجرای کافی داشته باشد تا نهادهای تامین‌کننده متعهد و در صورت عدم‌تامین پاسخگو باشند و خسارت بپردازند؛ در این صورت است که تامین‌کننده انرژی برای تامین نیازهای بخش تولید انگیزه می‌گیرد. قائم‌مقام خانه صمت ایران با بیان اینکه همگان به کمبود انرژی اذعان دارند، گفت: نکته این است که مشکل کمبود انرژی با روال فعلی نه‌تنها حل نمی‌شود، بلکه ممکن است بدتر هم شود؛ بخش دولتی باید پاسخ دهد که تاکنون برای اصلاح رویه تامین انرژی چه کرده است؟ تاکنون برای عملیاتی شدن فرآیند افزایش تامین انرژی با اصلاح خطوط انتقال انرژی و توسعه زیرساخت‌های تولید اقدام مؤثری ندیده‌ایم. البته در این خصوص صحبت زیاد شده اما در عمل چیزی ندیده‌ایم.
بروکراسی کاهش یابد
خالقی ادامه داد: اینکه همواره تاکید می‌کنند «بخش خصوصی انرژی خود را تامین کند تا هم از پیک تابستان گذر کند و هم در زمستان ذخیره داشته باشد» صرفا در مقام سخن بوده و برای تسریع این فرآیند اقدام خاصی از سوی دولت انجام نشده است.
قائم‌مقام خانه صمت ایران تصریح کرد: به‌عنوان نمونه برای تسریع در بکارگیری انرژی خورشیدی در صنایع باید معافیت‌های گمرکی، معافیت‌های مالیات، تعرفه تسهیلات، تعبیه خط سبز در گمرک برای ورود تجهیزات انرژی سبز و خورشیدی و… داده شود؛ همچنین لازم است که تامین خطوط اعتباری سرعت یابد تا متقاضی این تجهیزات خارج از نوبت و به‌صورت خط ویژه اعتباری تجهیزات را بخرد و وارد کشور کند. این پیچیدگی‌ها و بروکراسی‌ها به‌دلیل دخالت نهادهای گوناگون در این امر است؛ بنابراین برای حل مشکل باید یک ستاد ویژه تشکیل شود تا این موانع و بروکراسی کاهش یابد.
سخن پایانی
به اعتقاد کارشناسان امسال نیز صنعت با مشکلات ناشی از کمبود برق روبه‌رو خواهد بود و برای مقابله با بحران کمبود برق و ناترازی انرژی، اصلاح سیاست‌های قیمت‌گذاری برق، جذب سرمایه‌گذاری در نیروگاه‌های جدید، توسعه انرژی‌های تجدیدپذیر و بهینه‌سازی مصرف انرژی ضروری است. با توجه به تداوم انباشت بدهی‌ها و مشکلات مالی وزارت نیرو، تحقق این اهداف نیازمند اراده جدی دولت و همکاری بخش خصوصی است. در غیر این صورت، ناترازی برق و خاموشی‌ها در سال ۱۴۰۴ به یکی از بزرگ‌ترین موانع رشد اقتصادی و توسعه صنعتی کشور تبدیل خواهد شد و چرخ صنعت را از حرکت بازخواهد داشت.
