صنعت چاپ و چالش دو متولی بودن آن

 بابک عابدین، رئیس اتحادیه تولیدکنندگان و صادرکنندگان صنعت چاپ درباره وضعیت این صنعت با اشاره به اینکه صنعت چاپ در سال ۱۴۰۳ با چالش‌های جدی مواجه شد به صمت اظهار کرد: چالش‌های بسیاری صنعت چاپ را در سالی که گذشت تحت‌تاثیر قرار داد. یکی از این چالش‌ها، قطع ثبت‌سفارش ماشین‌آلات تا شهریور امسال آن هم در سال جهش تولید بود که تأثیرات منفی زیادی بر خطوط تولید گذاشت. به‌دلیل تغییرات در سامانه‌ها و نیاز به ثبت ظرفیت تولید و مسائل اینچنینی، بسیاری از واحدهای تولیدی نتوانستند ثبت سفارش مربوط به ماشین‌آلات خود را انجام دهند. این مسئله مشکلات متعددی برای تولیدکنندگان ایجاد کرد؛ به‌ویژه آنهایی که کانتینرهایشان به گمرک رسیده بود، اما چون ثبت سفارش نشده بود طبق قانون نمی‌توانستند کالاها را وارد کنند. قوانین جدید گمرکی، واردات بدون ثبت سفارش را قاچاق تلقی می‌کرد و این موضوع به مشکلات اساسی در تأمین مواد اولیه دامن زد. بخشی از این مشکل به ابلاغ برخی بخشنامه‌ها و قوانین بدون کار کارشناسی برمی‌گردد. علاوه بر این، ناترازی انرژی نیز آسیب‌های زیادی به صنعت چاپ وارد کرد. تعطیلی چاپخانه‌ها در ساعات کاری روز به‌دلیل قطع برق، موجب شد کارگران شب‌ها به کار مشغول شوند که این امر نه‌تنها بهره‌وری را کاهش داد، بلکه ضایعات را نیز بالا برد. همچنین، مشکلات ناشی از کمبود برق باعث آسیب به سیستم‌های الکترونیک دستگاه‌ها شد و برخی چاپخانه‌ها به‌دلیل عدم‌رعایت زمان‌بندی قراردادها جریمه شدند. این مسائل، ضرر و زیان‌های قابل‌توجهی برای صنعت چاپ به همراه داشت.

فرصت‌های از دست رفته

رئیس اتحادیه تولیدکنندگان و صادرکنندگان صنعت چاپ افزود: در کنار این چالش‌ها، تأمین ارز مواد اولیه نیز با مشکلاتی مواجه بود. صف‌های طولانی برای دریافت ارز و عدم‌تأمین به‌موقع مواد اولیه، تقاضا در بازار را افزایش داد و قیمت‌ها به‌شدت بالا رفت. این وضعیت باعث کاهش سفارشات و از دست رفتن فرصت‌های صادراتی شد. این صنعت از منابع بانکی و تسهیلات هم در سال ۱۴۰۳ محروم بود. علاوه بر این عدم‌هماهنگی بین سازمان‌های مرتبط با صنعت چاپ و نبود شناخت کافی از نیازهای این صنعت در وزارت صنایع، مشکلات بیشتری را ایجاد کرد. متولی صنعت چاپ وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی است و متولی ماشین‌آلات و تجهیزات این صنعت وزارت صمت است، در نهایت منجر به عدم‌شناخت کافی از این صنعت شده است. جایگاهی صنعت چاپ که یک صنعت استراتژی است به‌نوعی در صنعت کشور گم شده است. این وضعیت هم به خودی‌خود صدمات زیادی به فعالان این صنعت وارد کرده است. در این صنعت در سالی که گذشت در بخش نیروی انسانی هم با چالش‌هایی روبه‌رو بودیم.

عابدین با پرظرفیت خواندن صنعت در ارزیابی خود از کم و کیف این صنعت اظهار کرد: صنعت چاپ ایران با تمام چالش‌هایی که دارد از پتانسیل بالایی برخوردار است و می‌تواند نقش مهمی در اقتصاد کشور ایفا کند. براساس برآوردهای پایگاه آماری صنعت چاپ جهانی (پایرا) درآمد صنعت چاپ در سال ۲۰۲۷ میلادی ۱۲۰۰ میلیارد دلار خواهد بود و سهم خاورمیانه از این درآمد افزون بر حدود ۷۵ میلیارد دلار است. ترکیه با ۵۰ درصد سهم و ۳۰ میلیارد دلار درآمد، به‌عنوان یک رقیب اصلی در این حوزه شناخته می‌شود و بخش عمده‌ای از نیازهای خود را از طریق صادرات تأمین می‌کند. سهم ایران هم در این بخش ۳ میلیارد دلار است.

پاسخگوی ۹۰ درصد نیاز داخل

رئیس اتحادیه تولیدکنندگان و صادرکنندگان صنعت چاپ با بیان اینکه ایران نیز با مزیت‌های نسبی در زمینه تولید محصولات چاپی و بسته‌بندی، می‌تواند سهم بیشتری از بازارهای جهانی را به خود اختصاص دهد، افزود: با توجه به مرزهای گسترده کشور و دسترسی به بازارهای مختلف، پتانسیل بالایی برای صادرات وجود دارد. اگر بتوانیم نیازهای کیفی و کمی بازارهای خارجی را تأمین کنیم، صنعت چاپ ایران می‌تواند به یکی از ارکان کلیدی در صادرات غیرنفتی تبدیل شود و درآمدهای قابل‌توجهی برای کشور ایجاد کند. صنعت چاپ در ایران با وجود چالش‌های متعدد، پتانسیل‌های قابل‌توجهی برای تأمین نیازهای داخلی و صادرات دارد. با وجود مشکلاتی نظیر فرسودگی ناوگان تولیدی و عدم‌دسترسی به تسهیلات مناسب برای سرمایه‌گذاری در ماشین‌آلات، این صنعت توانسته نیاز کشور تا حدود ۹۰ درصد به خوبی تأمین کند. به‌ویژه در زمینه تولید فیلم‌های بسته‌بندی و مواد اولیه آلومینیومی که در صنایع لبنی و غذایی کاربرد دارند، صادرات خوبی را تجربه کرده‌ایم. اما متأسفانه هنوز نتوانسته‌ایم به ظرفیت واقعی خود دست یابیم.

عابدین ادامه داد: یکی از مسائل مهمی که صنعت چاپ با آن مواجه است، افزایش مالیات‌ها در سال جاری است. بسیاری از چاپخانه‌ها به‌ویژه واحدهای کوچک‌تر، تحت فشار مالیاتی قرار دارند و این می‌تواند تهدیدی جدی برای اشتغال و پویایی اقتصادی باشد. اگر چرخه اقتصادی این واحدها مختل شود، نه‌تنها اشتغالزایی آنها آسیب می‌بیند، بلکه سیستم مالیاتی کشور نیز با کاهش درآمد مواجه خواهد شد. بنابراین، حمایت از این بنگاه‌های کوچک ضروری است، چراکه آنها به‌شدت به سیستم مالیاتی وابسته‌اند و هزینه‌های اضافی مانند تأمین اجتماعی می‌تواند فشار بیشتری بر آنها وارد کند.

رئیس اتحادیه تولیدکنندگان و صادرکنندگان صنعت چاپ در پایان خاطرنشان کرد: صنعت چاپ تافته جدا بافته از اقتصاد کشور نیست. در شرایط کنونی، امیدواری به بهبود روابط سیاسی و اقتصادی می‌تواند به تسریع روند رشد صنعت چاپ کمک کند. افزایش تقاضا در بازار می‌تواند موجب تقویت این صنعت شود و آن را به محور اصلی خود بازگرداند. اگر ناترازی انرژی مدیریت شود و شرایط اقتصادی بهبود یابد، صنعت چاپ می‌تواند نقش مؤثری در درآمدزایی ارزی و ایجاد اشتغال ایفا کند. به علاوه، باید توجه ویژه‌ای به تولیدکنندگان کارتن و کاغذ داشته باشیم. این واحدها نقش حیاتی در زنجیره تأمین بسته‌بندی دارند و عدم‌تأمین کاغذ می‌تواند به اختلال در ارسال کالاها و خدمات منجر شود. بنابراین، توجه به نیازهای این بخش از صنعت چاپ و حمایت از آنها بسیار حائز اهمیت است. در نهایت، با اتخاذ تدابیر مناسب و حمایت‌های لازم از سوی دولت و نهادهای مربوطه، می‌توانیم صنعت چاپ را به جایگاه واقعی خود برسانیم و از ظرفیت‌های بالای آن برای رشد اقتصادی کشور بهره‌برداری کنیم. امید است با تلاش‌های مشترک، سال آینده شاهد تحولات مثبتی در این حوزه باشیم.

روزهای سخت صنعت چاپ

علی مزرعتی، فعال حوزه چاپ نیز درباره مشکلات صنعت چاپ کشور با اشاره به اینکه این صنعت وضعیت مناسبی ندارد به صمت گفت: کمبود نیروی متخصص، فرسودگی تجهیزات و ماشین‌آلات، نبود نقدینگی، مشکلات تامین و تخصیص ارز، مشکلات گمرکی و ترخیص تجهیزات، به‌صرفه نبودن اجرت کارهای چاپی، عدم‌حمایت دولت و در دسترس نبودن دوره‌های آموزشی تخصصی برای بروزرسانی مهارت نیروهای انسانی از جمله معضلاتی است که صنعت چاپ را در شرایط بدی قرار داده است.

مزرعتی در ادامه اظهار کرد: در شرایط کنونی این صنعت مانند بسیاری از صنایع دیگر متاثر از تحریم‌ها امکان واردات و صادرات ندارد و فعالان این صنعت برای تامین مواد اولیه و قطعات و لوازم یدکی، ناچار به دور زدن تحریم‌ها هستند که هزینه بالایی برای آنها دارد و علاوه بر آن زمانبر است. در حالی که تجهیزات صنعت چاپ به سرعت زیادی تغییر می‌کنند، این موضوع صنعت چاپ ما را از دنیا عقب نگه داشته و آسیب‌های بسیار جدی به آن زده است. در چنین شرایطی اغلب ناچار به استفاده از قطعات و لوازم چینی کم‌دوام هستیم که هم به ماشین‌آلات ما آسیب وارد می‌کند و هم منجر به کاهش کیفیت انجام کارهای ما می‌شود.

نیروی ماهر چالش نخست صنعت چاپ

مزرعتی ادامه داد: به‌نظر من، نخستین چالش صنعت چاپ در زمینه تامین و آموزش نیروی انسانی ماهر است و در مرحله بعد، عدم‌حمایت از این صنعت و نبود چارچوب مشخص برای واردات ماشین‌آلات نو یا با طول عمر کم. البته در قالب‌های گوناگونی مانند ارائه تسهیلات، تخصیص ارز نیمایی و... می‌توان به حل برخی از مشکلات صنعت چاپ کمک کرد که متاسفانه عملی نمی‌شود. ارزش دلاری ماشین‌آلات صنعت چاپ بسیار بالاست و فعال این صنعت نمی‌تواند به‌راحتی نسبت به خریداری آنها اقدام کند. این به‌نوبه خود مشکل بزرگی است و حل آن قاعدتا نیاز به حمایت‌های بالادستی دولت و وزارتخانه‌های مربوطه دارد.

صنعتی با ظرفیت اما ناشناخته

مزرعتی گفت: در کنار تمام مشکلاتی که صنعت چاپ دارد، متاسفانه برای این صنعت چشم‌انداز و برنامه میان‌مدت و بلندمدتی در قالب یک برنامه مدون تعریف نشده است. نامعلوم بودن مسیر این صنعت یکی از بزرگ‌ترین ضعف‌های این صنعت است که در ادامه امکان جذب و ورود سرمایه‌ به این صنعت را تحت‌تاثیر قرار داده است. صنعت چاپ یکی از صنایع بسیار مهم کشور است، اما در سیاست‌گذاری‌ها و برنامه‌های کلان دولت‌ها نشانی از آن نیست. این صنعت جامعه بسیاری را تحت‌پوشش دارد و در صورتی که موردحمایت جدی قرار نگیرد و از این شرایط بحرانی عبور نکند، چالش‌هایی برای این گستره بزرگ از جامعه، از فعالان چاپ روز لباس و بسته‌های مواد خوراکی گرفته تا حوزه کتاب و مجله و هر کالایی وابسته به صنعت چاپ ایجاد می‌کند. این کارشناس صنعت چاپ درباره اهداف توسعه‌ای این صنعت در کشور اظهار کرد: اگر متولیان امر در سطوح بالا نگاه ویژه‌ای به صنعت چاپ داشته باشند و اتحادیه‌ها و تشکل‌های مربوطه همکاری و همراهی کنند تا این صنعت معرفی و ظرفیت‌های آن دیده شود، قاعدتا صنعت چاپ در مسیر توسعه حرکت خواهد کرد و شاهد تحقق اهداف توسعه‌ای شایسته و بایسته‌ای در این صنعت خواهیم بود.

صنعت چاپ فناوری‌محور است

مزرعتی درباره لزوم حرکت صنعت چاپ به سمت توسعه گفت: ویژگی بارز تکنولوژی به‌روز شدن است و از آنجا که صنعت چاپ فناوری‌محور است باید با تکنولوژی روز حرکت کنیم تا بتوانیم صنعت چاپ پویا و ماندگار و پیشرفته‌ای داشته باشیم. با این حال در صنعت چاپ نسبت به کشورهای اروپایی از نظر تکنولوژی و ماشین‌آلات بسیار عقب‌مانده‌ایم. صنعت چاپ ما با استانداردهای جهانی فاصله زیادی دارد. به‌ندرت در سطح کشور چاپخانه‌هایی را داریم که نزدیک استانداردهای جهانی فعالیت دارند. هزینه ایجاد زیرساخت چاپخانه‌داری متناسب با استانداردهای جهانی بسیار بالاست، این در حالی است که برخی از فعالان این صنعت از تامین هزینه زیرساخت‌های اولیه نیز ناتوان هستند.

مزرعتی در پایان تاکید کرد: صنعت چاپ با تمام مشکلات و چالش‌هایی که با آنها روبه‌رو است، اما ظرفیت بالایی دارد و اگر موردحمایت جدی قرار گیرد می‌تواند نقش تاثیرگذاری در صنعت و اقتصاد کشور داشته باشد و به‌واسطه گستره پوشش‌دهی بالایی که دارد می‌تواند اشتغالزایی و درآمدزایی بالایی برای کشور داشته باشد. این صنعت اگر دیده شود روزهای روشنی خواهد داشت.

سخن پایانی

بنابراین گزارش و به اعتقاد کارشناسان و فعالان صنعت چاپ، این صنعت در ایران با ظرفیت‌های بالقوه و مزیت‌های نسبی خود، می‌تواند به یکی از ارکان کلیدی صادرات غیرنفتی تبدیل شود. این صنعت با تأمین 90 درصد نیاز داخلی و توانایی در تولید محصولات باکیفیت، می‌تواند به بازارهای جهانی راه یابد و درآمدهای قابل‌توجهی برای کشور ایجاد کند. اما برای تحقق این هدف، نیاز به توجه ویژه به رفع چالش‌های این صنعت و به‌ویژه حمایت از واحدهای کوچک و متوسط آن داریم. این واحدها نه‌تنها در ایجاد اشتغال نقش دارند، بلکه به عنوان پیشران‌های اقتصادی می‌توانند در زمینه تأمین مالیات‌ها نیز مؤثر باشند. به‌منظور دستیابی به رشد پایدار در صنعت چاپ، لازم است که متولی این صنعت مشخص باشد تا تصمیم‌گیران و تصمیم‌سازان صنعت چاپ با شناخت بیشتری نقشه راه این صنعت را ترسیم کرده و موانع در مسیر آن را برطرف کنند.