پرداخت مالیات، پیش‌نیاز مطالبه‌گری
طبق یک اصل پذیرفته‌شده در عموم کشورهای جهان، هر کس که به هر شکلی از بسترهای موجود سرزمینی‌اش برای بهره‌برداری اقتصادی استفاده می‌کند باید به ایجادکنندگان آن بستر و مشخصا قوای اجرایی مالیات پرداخت کند. البته آنچه ذکر شد اصلی است که در اقتصادهای دارای شاخص‌‌های کلان مساعد قابل‌اجراست و در اقتصادی چون ایران که تورم هر روز بخشی از جمعیت را به زیر خط فقر می‌کشاند، شرایط کمی متفاوت است. شاید بر همین اساس است که روز گذشته وزیر اقتصاد در همایش ملی سامانه مودیان گفت باید سیستم مالیات و یارانه‌ها یکی شود تا از خانوارهایی که نیازمند یارانه هستند مالیات نگیریم. در این زمینه کارشناسان نگاه‌های متفاوتی دارند و برخی‌ها بر این باورند که با شرایط اقتصادی فعلی حذف کم‌برخورداران از شمار پرداخت‌کنندگان مالیات اقدامی درست است اما در مقابل عده‌ای دیگر معتقدند نمی‌توان هیچ بهره‌بردار اقتصادی از زیرساخت‌های موجود در کشور را از شمار پردازندگان مالیات حذف کرد، زیرا مقدمه مطالبه‌گری و پاسخگویی دولت به مردم پرداخت مالیات است. صمت در گزارش پیش رو نظر کارشناسان و دست‌اندرکاران را درباره مزایا و معایب حذف کم‌برخورداران از فهرست مالیات‌پردازان جویا شده است.
ضرورت معافیت مالیاتی یارانه‌بگیران
وزیر اقتصاد گفت: باید سیستم مالیات و یارانه‌ها یکی شود تا از خانوارهایی که نیازمند یارانه هستند مالیات نگیریم.
به گزارش ایسنا، عبدالناصر همتی در همایش ملی سامانه مودیان اظهار کرد: برای رفع بحران‌های اقتصادی نیازمند تصمیمات درست هستیم و در اصلاح حکمرانی اقتصادی و اخذ تصمیمات درست نیازمند داده.
وی افزود: تمام کشورها بر این باورند که مالیات بهترین ابزار تامین مالی دولت‌ها است.
وزیر اقتصاد با اشاره به اهمیت عدالت مالیاتی در افزایش اعتماد به دولت گفت: عدالت مالیاتی، اعتماد به دولت در هزینه‌کرد مالیات‌ها، سهل‌الوصول بودن مالیات و رعایت اصل هزینه و فایده، چهار اصل یک نظام مالیاتی مطلوب است. رعایت این اصول، تمکین مالیاتی و کاهش فرارهای مالیاتی در وزارت اقتصاد دنبال شده است.
همتی تصریح کرد: افزایش تمکین مالیاتی و کاهش ریسک مستلزم حکمرانی داده در نظام مالیاتی و رسیدن به داده‌های قابل‌اتکا نیازمند استفاده از فناوری‌های نوین است. افزایش رقابت سالم، عدم تبعیض بین کسب‌وکارها و وصول عادلانه مالیات بسیار اهمیت دارد.
وی یادآور شد: برای کمک به تولید باید فعالیت‌های سوداگری قابل‌شناسایی باشد و هزینه سوداگری را بالا ببریم، زیرا تا به‌حال این اقدام هزینه بسیار کمی داشته و عموما این هزینه را مردم می‌پردازند.
همتی ادامه داد: برای کاهش فشار مالیاتی برای حقوق‌بگیران و بخش تولید نیازمند اطلاعات دقیق هستیم. باید سیستم مالیات و یارانه‌ها یکی شود تا از خانوارهایی که نیازمند یارانه هستند مالیات نگیریم.
وزیر امور اقتصادی و دارایی با بیان اینکه قانون پایانه‌های فروشگاهی و سامانه مودیان بستر اجرایی تولید داده‌های باکیفیت است، گفت: نظام مالیاتی برای تحول و ایجاد شفافیت راهی جز حرکت در این مسیر ندارد. مالیات‌ستانی در بستر ایجاد‌شده موجب کاهش هزینه‌های وصول مالیات می‌شود. گلایه‌های مودیان باید شنیده و لحاظ شود، زیرا اعتماد مودیان پیش‌نیاز تحول و تحقق نظام مالیاتی عادلانه و هوشمند است.
وی بیان کرد: سازمان امور مالیاتی باید فرآیندها را به‌گونه‌ای طراحی کند که کار کسب‌وکارها تسهیل شود. سازمان امور مالیاتی باید با همکاری بانک مرکزی زمینه شناسایی فرارهای مالیاتی را فراهم کند.
قانون اجرا نمی شود
عضو کمیسیون اجتماعی مجلس شورای اسلامی درباره حذف خانوارهای نیازمند یارانه از شمار پرداخت‌کنندگان مالیات گفت: حذف افراد محروم از فهرست مالیات‌پردازان یک قانون است، اما به آن عمل نمی‌شود. ماده ۴۵ قانون مالیات بر ارزش افزوده تاکید دارد مالیات پرداختی افراد ضعیف و کم‌برخوردار باید در قالب یارانه به آنها بازگردانده شود، اما در جداول بودجه رقمی برای آن در نظر گرفته نشده است.
عباس گودرزی، نماینده مردم بروجرد در مجلس شورای اسلامی در گفت‌وگو با صمت درباره دیدگاه وزیر اقتصاد مبنی بر ضرورت معافیت مالیاتی یارانه‌بگیران و فرودستان با تشریح عملکرد دولت در زمینه تکلیف‌های مالیاتی تعیین‌شده بیان کرد: گاهی برخی اظهارنظرها از جمله آنچه به‌تازگی آقای همتی درباره معافیت مالیاتی کم‌برخوردارها گفته‌اند در تعارض با شیوه عملکرد آنهاست؛ درباره معافیت مالیاتی اقشار ضعیف نیز همین مسئله وجود دارد؛ به‌گونه‌ای که باوجود تصریح ماده ۴۵ قانون مالیات ارزش افزوده، در بودجه سال آینده در جدول مربوطه برای تبصره ۱۳ که اشاره به ماده قانونی یادشده دارد، بودجه‌ای درج نشده است.
این نماینده مجلس شورای اسلامی در پاسخ به سوال صمت مبنی بر اینکه آیا مجلس برای این ترک فعل ورود نمی‌کند، بیان کرد: ما در حال تلاش هستیم که رقم این جدول در بودجه دیده شود، زیرا یکی از منابع تامین و ارائه بسته‌های حمایتی جز تبصره ۵ -منابع حاصل از افزایش نرخ ارز ترجیحی- همین بند است.
گودرزی در ادامه تاکید کرد: قانون علاوه بر حذف مالیات بر درآمد افراد کم‌برخوردار، معافیت از مالیات بر ارزش افزوده (البته در قالب استرداد با پرداخت بسته‌های حمایتی) را نیز برای حمایت از اقشار ضعیف جامعه پیش‌بینی کرده، اما متاسفانه در اجرای این قوانین ضعف وجود دارد، در حالی که اینها ابزاری برای بهبود وضعیت رفاهی و معیشتی افراد کم‌برخوردار جامعه و کاهش فاصله طبقاتی است.
این عضو کمیسیون اجتماعی مجلس در پایان در بیان راهکارهای جایگزین برای تامین درآمدهای مالیات هدف‌گذاری شده، اظهار کرد: اقشار ضعیف جامعه توانی برای پرداخت مالیات ندارند که ما از آنها مالیات مطالبه کنیم. ما باید برای تامین درآمدهای مالیاتی تمرکزمان را بر مسائلی چون حذف معافیت‌های غلط مالیاتی، جلوگیری از فرارهای مالیاتی و اجرای قوانین مالیاتی بر زمینه مانده چون مالیات بر خانههای خالی بگذاریم.
پرداخت مالیات دولت را پاسخگو می‌کند
عضو کمیسیون مالیات، کار و تامین اجتماعی اتاق بازرگانی ایران درباره حذف کم‌برخورداران از فهرست پرداخت‌کنندگان مالیات بیان کرد: من معتقدم هر کسی از افراد جامعه که دارای درآمدی از فعالیت در سپهر اقتصادی کشور است باید مالیات پرداخت کند تا بتواند برمبنای همان پرداخت از دولت مطالبه‌گری کند، اما در سوی مقابل دولت می‌تواند و باید با اجرای برنامه‌های حمایتی و یارانه‌ای از افراد ضعیف و کم‌برخوردار حمایت کند.
آرمان خالقی در گفت‌وگو با صمت در تشریح الزامات معافیت مالیاتی اقشار ضعیف گفت: در حال حاضر نیز بخشی از افراد جامعه معاف از پرداخت مالیات هستند و اینکه قرار است بر دامنه این جامعه افزوده شود یا خیر مشخص نیست؛ با این حال اعتقاد ما این است که اگر قرار به اجرای طرحی در راستای معافیت مالیاتی افراد است، باید با استقرار کامل شفافیت این اقدام انجام شد؛ یعنی شفافیت درآمد و سود و... به‌جای خود؛ بخشودگی به‌جای خود.
وی با اشاره به گستره جامعه کم‌برخوردار کشور و آمار مرکز پژوهش‌های مجلس در این زمینه تاکید کرد: نسبت جمعیت زیر خط فقر ما در سال ۱۴۰۲ به ۳۰.۴ درصد افزایش پیدا کرده است؛ یعنی حدود ۲۵ میلیون نفر از جمعیت کشور زیر خط فقر قرار دارند که اگر دولت تصمیم به حذف این افراد از فهرست مالیات‌پردازان بگیرد، اقدام قابل‌توجهی انجام داده و باید آن را به فال نیک گرفت. با این حال تاکید ما این است که همه افراد اظهارنامه مالیاتی داشته باشند و بعد از اظهار درآمدهای خود و محل کسب آن، از معافیت برخوردار شوند. خالقی در پاسخ به این سوال که باتوجه به ناچیز بودن مالیات‌های پرداختی ازسوی هر مودی کم‌برخوردار، کمکی به اقتصاد این خانوار نمی‌شود، اما آیا حذف این درآمد از نظام درآمدی کشور باتوجه به اینکه تجمیع این ارقام درآمد خوبی را نصیب دولت می‌کرد، زمینه‌ساز رشد بیشتر تورم نمی‌شود، بیان کرد: روند وصول مالیات خود هزینه‌هایی را به دولت تحمیل می‌کند که طبیعتا با کاهش مودیان این هزینه کاهش خواهد یافت و به‌نوعی می‌توان گفت حذف منبع درآمدی به‌نام مالیات کم برخورداران با حذف بخش از هزینه جمع‌آوری مالیات تا حدودی جبران می‌شود؛ بنابراین نمی‌توان این اقدام را دارای تبعات تورمی دانست و کمترین تاثیر آن ایجاد حس امیدبخش و به‌اصطلاح انگیزه در افراد جامعه است. این فعال حوزه اقتصاد در پایان تاکید کرد: باوجود آنچه گفته شد من معتقدم هر کسی از افراد جامعه که دارای درآمدی از فعالیت در بستر اقتصاد کشور است باید مالیات پرداخت کند؛ ولو به میزان اندک، زیرا پرداخت مالیات نتیجه‌ای به‌نام مطالبه‌گری دارد. یعنی پرداخت مالیات، دولت را ملزم به پاسخگویی می‌کند. اما در سوی مقابل دولت باید با اجرای برنامه‌های حمایتی و یارانه‌ای از افراد ضعیف و کم‌برخوردار حمایت کند.
چالش داده‌ای در وصول عادلانه مالیات
یک کارشناس مسائل مالیاتی درباره اجرایی بودن برنامه‌هایی چون حذف خرده‌بگیران و کم‌برخورداران از نظام مالیاتی کشور با تقسیم‌بندی مالیات در دسته‌های خرد یا کلان گفت: تقسیم‌بندی مالیات در دسته‌های خرد یا کلان برمبنای خوداظهاری است؛ یعنی اگر فردی اظهار درآمد کم کند طبیعتا مالیات دریافتی از او کمتر و کسی که اظهار درآمد بیشتر کند مالیات بیشتری از او دریافت می‌شود. سیاوش غیبی‌پور، کارشناس حوزه مالیات در گفت‌وگو با صمت در بیان راهکارهایی برای کاهش فشار مالیاتی به مشاغل خرد و حقوق‌بگیران و در مجموع اقشار ضعیف بیان کرد: تنها راه عدم دریافت مالیات از مشاغل خرد و کم‌برخورداران، افزایش آستانه معافیت موضوع ماده ۱۰۱ است. با افزایش این آستانه بسیاری از مشاغل دیگر مشمول مالیات نخواهند شد. برای حذف مالیات حقوق‌بگیران نیز باید مشمولیت ماده ۸۴ جابه‌جا شود تا از این طریق فشار کمتری به خرده‌بگیران وارد شود. وی چالش بزرگ نظام مالیاتی کشور را عدم شفافیت اطلاعات و آمار دانست و تصریح کرد: برای اخذ متناسب و مطلوب مالیات باید سیستم داده‌های درآمدی کامل شود. اگر داده‌های درآمدی کامل شود، به‌صورت خودکار افراد دارای درآمد کمتر از پرداخت مالیات معاف می‌شوند و افراد با درآمد بالا مالیات‌شان را می‌پردازند. در حال حاضر داده‌ها کامل نیست و بر همین اساس بسیاری از افراد که درآمد سرشاری دارند، در سیستم مالیاتی دیده نمی‌شوند. برای برقراری عدالت مالیاتی باید ابتدا این مشکل را حل کرد.
سخن پایانی
براساس آنچه توصیف شد، ما باید به اصلاح نظام مالیاتی با تمرکز بر تعریف پایه‌های جدید را در دستور کار قرار دهیم، اجرای قوانین رها شده مانند قانون مالیات بر خانههای خالی را دریابیم. افراد دارای درآمدهای خرد را از مالیات معاف کنیم، زیرا این افراد عموما از قشر یارانه‌بگیر هستند و منبع یارانه آنها نیز چاپ نقدینگی و به‌تبع آنها خلق تورم است؛ بنابراین بهتر است از این افراد مالیات دریافت نشود و در مقابل یارانه‌ای هم پرداخت نشود تا دست‌کم از محل تورم ناشی از خلق پول آسیب بیشتری به آنها وارد نیاید. البته در مقابل عده‌ای بر این باورند اینکه ما از یک گروه خاص که در فضای اقتصادی کشور کسب درآمد کرده‌اند مالیات دریافت نکنیم، منطقی نیست، اما باید مالیات را با ضریب‌های متناسب با درآمد از افراد گوناگون اخذ کرد و دریافت مالیات براساس یک نرخ از همه فعالان اقتصادی درست نیست.
