مواجهه بانک‌ها با الزامات اقتصاد مدرن
هوش‌مصنوعی باارزش‌ترین عامل تغییر در صنعت بانکداری تلقی می‌شود. اما دیجیتالی شدن چطور به اولویت استراتژیک صنعت بانکداری جهان تبدیل شد؟ صنعت بانکداری از نسل اول که به روش‌های سنتی و قدیمی بانکداری وابسته است، تا بانکداری نسل چهارم که به‌طورگسترده از هوش‌مصنوعی استفاده و فناوری‌های پیشرفته را ادغام می‌کند، راه زیادی را پشت‌سر گذاشته است. بانک‌ها از فناوری‌های نوآورانه و پیشرفته برای مرتبط ماندن و پیشی گرفتن از رقبای خود استفاده کردند تا جایی که در حال حاضر خدمات بانکی به‌دلیل جذابیت نوآوری‌های مالی مبتنی بر هوش‌مصنوعی با کاهش هزینه‌های عملیاتی، دستخوش تحولی عظیم شده است. در بخش بانکی، کاربرد و پذیرش هوش‌مصنوعی، افزایش کارآیی، سودآوری و خدمت‌رسانی کارآمدتر به مشتریان و مدیریت ریسک بانک‌ها را به‌دنبال داشت. اما باوجود مزایای متعدد و کاربردهای احتمالی چنین فناوری، موانع و چالش‌های متعددی برای پذیرش گسترده هوش‌مصنوعی در بانکداری وجود دارد. گزارش پیش‌روی صمت با تمرکز بر آثار و پیامدهای هوش‌مصنوعی در عملیات بانکداری تهیه و تنظیم شده است.
دیجیتالی شدن اولویت استراتژیک بانکداری جهان
کاوه مشتاق، رئیس انجمن بلاکچین؛ یکی از عوامل اصلی رشد اقتصاد مدرن توسعه فناوری‌های دیجیتال در بازارهای مالی است. در حال حاضر هم بخش بانکی باید مطابق با الزامات اقتصاد مدرن و اقتصاد دیجیتال به فکر زیرساخت‌هایی برای توسعه نظام بانکداری خود در مواجهه با هوش‌مصنوعی باشد. حتی در صورت ایستادگی در برابر چنین واقعیتی کاربرد هوش‌مصنوعی به‌شدت در بخش بانکداری نفوذ کرده و در حال گشودن افق جدیدی در عرصه بانکداری است. اما مسئله این است که بانک‌های ما تا چه میزان از فناوری هوش‌مصنوعی به‌منظور مرتبط‌تر شدن و رقابتی‌تر شدن، بهبود و افزایش حاشیه سود و بقای بازار در رقابت با دیگر بانک‌های منطقه و بیشتر کشورها استفاده می‌کنند؟
در بخش بانکی دیجیتالی شدن روزافزون اقتصاد، کسب‌وکارها را مجبور به ارزیابی مجدد مدل‌های کسب‌وکار متعارف خود کرده که نشان‌دهنده نیاز به تغییر سریع و موثر در صنعت بانکداری است. همه صنایع از جمله صنعت بانکی به‌دلیل تحولات تکنولوژیک دستخوش تغییرات گسترده‌ای شده‌اند. مشاهدات تجربی نشان می‌دهد پیاده‌سازی فناوری اطلاعات در بخش بانکی به یک روند جهانی تبدیل و توسط هر کشوری پذیرفته شده است. در طول سالیان گذشته، تکنولوژی، دنیای افراد را به‌گونه‌ای متحول کرده که نحوه بانکداری را تغییر داده است. در حال حاضر هوش‌مصنوعی به سنگ‌بنای تحول در بخش بانکداری و تجارت تبدیل شده است.
انقلاب صنعتی نسل چهارم تمامی صنایع را تحت‌تاثیر خود قرار داده و بانکداری هم از این قاعده مستثنا نیست. موسسات مالی در اوایل دهه ۲۰۰۰ میلادی شروع به استفاده از الگوریتم‌های ساده هوش‌مصنوعی کردند. بانکداری آنلاین با استفاده از تلفن هوشمند و یارانه دسترسی به حساب بانکی را فراهم کرد. در طول همه‌گیری ویروس کووید، جهان شاهد استفاده از بانکداری آنلاین با سرعت بی‌سابقه بود. ادغام فناوری‌های هوش‌مصنوعی در عملیات بانکی توانست بانکداری را ایمن‌تر، قابل‌اعتمادتر و حتی کارآمدتر کند. اما نهاد تنظیم‌گر در کشور ما بسیار سرسخت‌تر از کشورهای دیگر رفتار می‌کند و اصرار بر ایستادگی در برابر نفوذ غیرقابل‌پیشگیری هوش‌مصنوعی و فناوری به عرصه بانکداری است.
در بیشتر کشورها خود بانک مرکزی به‌دلیل تضادهای ریشه‌ای که با این پدیده دارد، تنظیم‌گر نیست و نهادهای دیگری تنظیم‌گری می‌کنند. به این دلیل که انواع مختلف رمزارزها با ماهیت مختلف وجود دارند و نمی‌توان برای تمام آنها به یک شکل قانون‌گذاری کرد. برخی از این ارزهای دیجیتال به شکل اوراق بهادار هستند و برخی دیگر شبیه پول و ارز و برخی دیگر به شکل توکن هستند و برخی با پشتوانه دارایی فیزیکی که ماهیت‌های یکسان ندارند.
ما باید دارایی‌های دیجیتال را به‌عنوان یک نوع کلاس دارایی که در اقتصاد مدرن جدید ایجاد شده است، بپذیریم؛ دارایی‌های چندوجهی که در قوانین مختلف دنیا هم می‌توان این را مشاهده کرد. برای هر دسته از این دارایی‌ها به شکل‌های مختلف هم یک نوع نهاد تنظیم‌گر جدا اقدام به وضع قوانین می‌کند.
اما مسئله بر سر این است که بانک‌های مرکزی از لحاظ بنیادی به‌طورکلی با ارزهای دیجیتال در تعارض هستند. در بیشتر کشورها بورس و کمیسیون اوراق بهادار که شبیه به فرابورس ما است، دست بالاتر را نسبت به بانک مرکزی دارند. رویکرد کشورهای مختلف هم البته مختلف است و استاندارد واحدی وجود ندارد. در برخی کشورها حاکمیت، محتاطانه با این نوع دارایی‌های دیجیتال برخورد می‌کنند.
در ۱۰ سال گذشته شاید رویکرد بیشتر کشورها مقابله با دارایی‌های جدید به‌شکل ارزهای دیجیتال بود که همزمان با ورود فناوری‌های جدید و هوش‌مصنوعی وارد نظام‌های پولی کشورها شد، اما در حال حاضر شرایط فرق کرده است. به‌عنوان‌مثال کشوری مانند امریکا به‌دنبال گسترش آن است و همین‌طور کشور همسایه ما امارات در حال تلاش برای تبدیل شدن به هاب این حوزه از دارایی‌های دیجیتال است. بسیاری کشورها هم مانند 2 نمونه امارات و امریکا، رویکرد ایجابی و حمایتی دارند. اما چین و هند جزو کشورهای بزرگی هستند که در برابر گسترش فناوری ارز دیجیتال ایستادگی می‌کنند. در کشور ما هم متاسفانه مواجهه سرسخت‌تری با ورود فناوری به حوزه بانکداری وجود دارد.
روند جهانی تاثیر هوش مصنوعی در بانکداری
حمید قنبری، پژوهشگر حقوق بین‌الملل؛ از آنجا که رمزارزها یک پدیده چندبعدی و چندوجهی است، مقررات‌گذاران رمزارز براساس فرمول واحدی در دنیا مشخص نمی‌شوند و به دستگاه‌ها و نهادهای مختلفی مربوط است.
نخستین نهادی که مقررات‌گذار پول و ارز در هر کشوری است، بانک مرکزی آن کشور است، چراکه ارزهای دیجیتال قرار است، جایگزینی برای پول ملی باشند. دستگاه‌های دیگر که می‌توانند در حوزه قانون‌گذاری رمزارزها ورود کنند، دستگاه‌های مالیاتی هستند. به‌عنوان‌مثال، سازمان امور مالیاتی. دستگاه دیگری که ورود به این حوزه می‌کند دستگاه مبارزه با جرائم است، چراکه به‌دلیل وجود تبادلات محرمانه و غیرشفافی که وجود دارد، برای تطهیر درآمدهای مجرمانه از ارزهای دیجیتال یا رمزارزها استفاده می‌شود. بخشی از این دارایی‌های رمزنگاری‌شده، اوراق بهاداری هستند که به این شیوه عرضه شده‌اند. از این‌رو اگر تمام این بخش‌های مربوط بخواهند قوانین خود را تدوین کنند، می‌توانند موجب ناهماهنگی و اغتشاش در این حوزه شوند. باید یک تقسیم کاری بین این نهادها وجود داشته باشد تا سردرگمی برای فعالان این حوزه ایجاد نشود. باید پذیرفت که ورود دارایی‌های دیجیتال به نظام مالی کشورها پدیده گذرایی نیست و باید آن را پذیرفت چراکه عدم‌پذیرش آن می‌تواند کلاهبرداری تلقی شود یا بازارهای زیرزمینی را تقویت کند.
سخن پایانی
ظرفیت هوش‌مصنوعی در بانکداری گسترده است و حوزه‌هایی مانند مدیریت ارتباط با مشتری، انطباق با مقررات و پیشگیری از جرائم مالی را دربردارد. براساس تجربه کشورهای مختلف، بانک‌ها توانستند از فناوری هوش‌مصنوعی به‌طورموثرتری استفاده کنند و موارد تقلب را کاهش دهند و خدمات سریع‌تری به مشتریان ارائه کنند.
از این‌رو بخش بانکی شروع به گسترش ادغام هوش‌مصنوعی با اجرای استراتژی خود کرده است تا به مزیت رقابتی از نظر خدمات سریع، بدون خطا، موثر و کارآمد به مشتریان دست یابد و در عین حال بازدید از شعب را تا حد زیادی کاهش می دهند. ظهور هوش‌مصنوعی پلتفرم‌های معاملاتی خودکار و روند انجام تراکنش‌های مالی را تغییر داده است. هوش‌مصنوعی این پلتفرم‌ها را با فعال کردن استراتژی‌های معاملاتی پیچیده‌تر و بهینه‌سازی بازده مالی افزایش می‌دهد.
صنعت بانکداری یک چشم‌انداز نظارتی پیچیده و پویا را دنبال می‌کند و خواستار چارچوب‌های انطباق قوی و گزارش‌دهی دقیق نظارتی است. اما در حال حاضر برای استفاده از فناوری هوش‌مصنوعی در زمینه مالی، هنوز قوانین نظارتی کاملی وجود ندارد. عدم‌نظارت، شناسایی ریسک‌های مایل را دشوار می‌کند و ریسک‌های مالی پنهان‌تر خواهند شد.
