این در حالی است که حوزه درمان و مشخصا تجهیزات پزشکی و دارو حوزه‌ای دارای ملاحظات خاص است و اگر بی‌توجه به این ملاحظات تصمیمی برای آن گرفته شود، نه‌تنها هدف موردنظر محقق نخواهد شد، بلکه در نهایت از بابت هدررفت سلامت جامعه هزینه‌ای مضاعف به کشور تحمیل می‌شود. بر این مبنا می‌توان گفت طرحی چون حذف ارز نیمایی تجهیزات پزشکی که مشابه آن تحت عنوان «دارویار» نتایج خوبی را برای حوزه سلامت رقم نزد، دقیقا مانند شمشیری دولبه عمل می‌کند و باید دقت نظر بیشتری در تعریف و اجرای ان به خرج داد.  همین حساسیت کارشناسان اقتصاد و سیاست‌گذاران را در دو دسته مخالف و موافق این برنامه روبه‌روی هم قرار داده است؛ موافقانی که بر این باورند که حذف ارز نیمایی بساط رانت و ویژه‌خواری را جمع می‌کند و مخالفانی که تامین سلامت و زیرساخت جامعه را از بدیهی‌ترین حقوق انسانی و وظیفه دولت‌ها می‌دانند و می‌گویند نباید با طرحی چون حذف ارز ترجیحی تجهیزات پزشکی و گران‌سازی کالاهای این حوزه جان مردم را به‌خطر انداخت. صمت در گزارش پیش رو نظر کارشناسان و سیاست‌گذاران را درباره پیامدهای حذف ارز نیمایی تجهیزات پزشکی در بودجه ۱۴۰۴ جویا شده است.

تکرار دارویار در بازار تجهیزات پزشکی

سال‌هاست بازار تجهیزات پزشکی با چند نرخ ارز از سهمیه‌ای ۴۲۰۰ تومانی تا ۲۸ هزار و ۵۰۰ تومانی و آزاد اداره می‌شود؛ مدیریتی که موافقان و مخالفانی دارد. مخالفان ارز حمایتی می‌گویند این شیوه مدیریت رانت و فساد ایجاد می‌کند و موافقان می‌گویند حذف ارز حمایتی قیمت تجهیزات پزشکی را چندین برابر می‌کند و موجب کمبود لوازم پزشکی و مرگ می‌شود.

درباره این مسئله باید توجه داشته باشیم آنچه سبب گسترش نگرانی در این زمینه شد تجربه اجرای طرح دارویار و تامین نشدن به‌موقع ما‌به‌التفاوت نرخ ارز و کمبود داروی بعد از آن بوده است.

موافقان حذف ارز ترجیحی تجهیزات پزشکی که قرار است در سال آینده اجرا شود می‌گویند توزیع این ارزها رانتی را برای گروه خاصی از فعالان این حوزه فراهم کرده که در دسترس همگان نیست و نوعی سهمیه‌بندی و نوبت‌دهی ایجاد کرده و به‌علت چند نرخی بودن ارز نظارت بر بازار را هم برای دستگاه‌های نظارتی سخت کرده است.  حتی مسعود پزشکیان، رئیس جمهوری ۱۵ دی در جلسه شورای رقابت گفت: پرداخت ارز ترجیحی به عده‌ای مشخص چه در بخش دولتی و چه در بخش خصوصی، تبدیل به سهمیه و رانت شده و کسانی که از دریافت آن محرومند خود به خود بازنده هستند. تا چه میزان می‌توان چنین بازاری را رقابتی دانست و قطعا چنین روندی نیازمند اصلاح است. در این میان در یک تقسیم‌بندی کلی نگاه‌های اقتصادی مدیریت دولت و مبارزه با فساد ارزی و نگاه‌های سلامت‌نگر و آینده بیماران نیازمند تجهیزات پزشکی، مقابل هم قرار گرفته‌اند؛ تا جایی که وزیر بهداشت و رئیس سازمان غذا و دارو نیز به‌عنوان دو مقام دولتی در صف مخالفان حذف ارز ترجیحی تجهیزات پزشکی قرار گرفته‌اند و نسبت به تبعات آن برای سلامت بیماران هشدار داده‌اند. دکتر محمدرضا ظفرقندی، وزیر بهداشت ۲۴ شهریور در همان روزهای نخست نشستن بر صندلی وزارت گفت: نگرانی جدی ما این است که اگر در نیمه دوم سال، ارز ترجیحی تجهیزات پزشکی را نیز مانند دارو حذف کنیم، بدون شک با کمبود تجهیزات پزشکی در بیمارستان‌ها روبه‌رو خواهیم شد.

رئیس سازمان غذا و دارو: نگرانیم

رئیس سازمان غذا و دارو نیز گفت: تغییرات ارزی نباید باعث افزایش هزینه‌های بیماران شود. بودجه طرح دارویار به‌طور کامل پرداخت نشده و تامین منابع کافی برای جلوگیری از افزایش هزینه‌های درمانی ضروری است.

به گفته مهدی پیرصالحی، رئیس سازمان غذا و دارو، ارز ترجیحی ۴۲۰۰ تومانی دارو حذف و به ارز نوع دوم یعنی ۲۸ هزار و ۵۰۰ تومانی تبدیل شد. قرار بود ما به‌التفاوت آن برای جبران هزینه بیماران به بیمه‌ها داده شود، اما این بودجه به‌طور کامل پرداخت نشد و اکنون با ۵۶ هزار میلیارد تومان بدهی به شرکت‌های دارویی و تجهیزات پزشکی مواجهیم. البته در حوزه تجهیزات پزشکی هنوز بخشی از واردات با ارز ۴۲۰۰ تومانی انجام می‌شود که قرار است در بودجه سال آینده به ارز نوع دوم تغییر کند. تبدیل ارز از نوع یک به نوع دوم باید با تامین ما‌به‌التفاوت همراه باشد تا فشار مالی به بیماران تحمیل نشود. بنابراین اگر قرار است این طرح در حوزه تجهیزات پزشکی اجرا شود باید بودجه ما‌به‌التفاوت آن به‌درستی پیش بینی و به‌موقع تامین شود.

رئیس سازمان غذا و دارو ۱۶ دی در نشست خبری گفت: نگران حذف ارز ۴۲۰۰ تومانی تجهیزات پزشکی هستیم. البته حذف ارز ترجیحی فعلا برنامه دولت نیست، اما قیمت آن تغییر می‌کند و هنوز میزان افزایش قیمت ارز ترجیحی را نمی‌دانیم. تاکنون ثبات ارز ترجیحی در حوزه تجهیزات پزشکی از بروز مشکلات جلوگیری کرده، اما امسال کاهش ارز ترجیحی تخصیصی از ۱.۲ میلیارد دلار به یک میلیارد دلار و حذف ارز ترجیحی کیت‌های آزمایشگاهی و نوارهای تست خون باعث افزایش قیمت این اقلام شده است.

ضربه سخت به نظام درمانی با حذف ارز نیمایی

عضو کمیسیون بهداشت و درمان مجلس شورای اسلامی درباره حذف (یا گران شدن) ارز نیمایی تجهیزات پزشکی در بودجه ۱۴۰۴ بیان کرد: همین حالا هم باوجود تخصیص ارز نیمایی دانشگاه‌ها و مراکز درمانی ما توان تامین تجهیزات موردنیاز خود را ندارند و در برخی از دستگاه‌ها درگیر چالش فرسودگی و خرابی هستند. حالا فرض کنید با این شرایط همین ارزی که شرایط را تاحدودی آسان‌تر می‌کرد هم حذف شود؛ کاملا مشخص است که پیامد این امر سخت‌تر شدن دسترسی مردم به خدمات سلامت است. روح‌الله لک علی‌‌آبادی، نماینده مردم درود و ازنا در گفت‌وگو با صمت درباره پیامدهای حذف ارز نیمایی تجهیزات پزشکی در بودجه سال آینده اظهار کرد: با حذف ارز نیمایی قیمت تجهیزات پزشکی چند برابر خواهد شد و بیمارستان‌ها و مراکز درمانی در ارائه خدمات دچار مشکل می‌شوند؛ کما اینکه همین حالا هم مراکز ارائه‌کننده خدمات سلامت ما توان مالی تامین تجهیزات موردنیاز خود را ندارند. این عضو کمیسیون بهداشت و درمان مجلس شورای اسلامی در ادامه با تاکید بر اینکه حذف ارز نیمایی یا ترجیحی ضربه‌‌ای سخت به حوزه درمان وارد خواهد کرد، تصریح کرد: تجهیزات پزشکی و دارو کالای لوکس نیستند که بگوییم اگر در دسترس نباشد مشکلی ایجاد نمی‌شود. این امکانات دقیقا با جان و زندگی انسان‌ها سروکار دارند و طبیعتا هر انسانی نخستین چیزی که برایش اهمیت دارد امنیت سلامت و جان اوست و سیاست‌گذاران نیز ملزم به ایجاد شرایطی برای تحقق این امر هستند؛ بنابراین نباید و نمی‌توانیم با اقداماتی از این دست چالش‌هایی را برای مردم ایجاد کنیم. لک علی‌آبادی در پایان در پاسخ به سوال صمت مبنی بر اینکه نظر مجلس و مشخصا کمیسیون بهداشت درباره حذف ارز ترجیحی تجهیزات پزشکی چیست بیان کرد: همه هم‌وغم کمیسیون بهداشت این است که کیفیت خدمات درمانی به تک‌تک اعضای جامعه ارتقا پیدا کند و درباره ارز نیمایی نجهیزات پزشکی در بودجه ۱۴۰۴ نیز ما تمام تلاش‌مان را می‌کنیم تا این ارز در بودجه ماندگار شود.

ریال تامین شود؛ مشکلی با حذف ارز نیمایی نداریم

ابوالفتح صانعی، عضو هیات مدیره اتحادیه بازرگانان تجهیزات پزشکی محرزترین تاثیر حذف ارز نیمایی تجهیزات پزشکی در بودجه سال آینده را کمبود کالاهای این حوزه در بازار دانست و بیان کرد: ما اصراری به تخصیص ارز نیمایی نداریم و حتی مشتاقیم ارز با نرخ واقعی به ما تخصیص داده شود، اما موضوع این است که اختلاف ریالی که با تغییر نرخ این ارزها ایجاد می‌شود و باید ازسوی دولت پرداخت شود، در بودجه دیده نشده است. این عضو فدراسیون سلامت اتاق بازرگانی در گفت‌وگویی کوتاه با صمت تصریح کرد: اگر نرخ ارز دو برابر شد، ریال آن هم باید تامین شود، زیرا اگر ریال تامین نشود مراکز درمانی توان پرداخت بدهی‌شان به شرکت‌ها را ندارند؛ کما اینکه همین حالا هم زمان تسویه‌حساب مراکز درمانی با شرکت‌ها گاهی حتی به ۱۰ تا ۱۱ ماه هم می‌رسد.  طبیعی است نتیجه چنین وضعیتی کاهش توان مالی شرکت‌ها و متعاقبا کاهش واردات –به‌واسطه خواب سرمایه‌شان در مراکز درمانی-است؛ به‌بیان شفاف‌تر اگر شرکتی تاکنون ۱۰۰ میلیون دلار تجهیزات وارد می‌کرد، با وصول نشدن مطالباتش از مراکز درمانی، توان وارداتش به ۵۰ میلیون دلار کاهش می‌یابد و همین کاهش واردات کمبود تجهیزات در مراکز درمانی را به‌دنبال خواهد داشت.

با تصمیمات ناگهانی به بیماران آسیب نرسانیم

رئیس انجمن صنفی متخصصین تجهیزات پزشکی درباره پیامد حذف ارز نیمایی تجهیزات پزشکی گفت: اصل حذف ارز ترجیحی در کل اقدام درستی است و از نگاه اقتصادی، سیستم ارز چندنرخی قابل‌تایید نیست، اما باید شرایط اقتصادی مردم و بیماران را هم در نظر بگیریم و نباید با تصمیمات ناگهانی و افزایش جهشی قیمت تجهیزات پزشکی به بیماران و مردم آسیب برسانیم.

احمد مسلمی، رئیس انجمن صنفی متخصصین تجهیزات پزشکی در گفت‌وگو با ایرنا افزود: اگر دولت می‌خواهد ارز ترجیحی تجهیزات پزشکی را حذف کند، اول باید بودجه مابه‌التفاوت ریالی آن را به‌صورت تضمین شده تامین کند و در صندوقی قرار دهد تا به‌موقع به دست بیماران برسد و تجربه تلخ طرح دارویار که مشکلات زیادی را برای مردم، شرکت‌های دارویی و داروخانه‌ها به‌وجود آورد تکرار نشود. اگر دولت اکنون بودجه کافی برای جبران ما‌به‌التفاوت کل ارز حمایتی تجهیزات ندارد، می‌تواند حذف ارز ترجیحی را به‌صورت تدریجی انجام دهد و به همان اندازه که بودجه تضمین شده دارد، بخشی از ارز ترجیحی تجهیزات پزشکی را حذف کند، اما اجرای یکباره آن بدون تامین بودجه لازم فاجعه‌بار است.

وی ادامه داد: در سال‌های اخیر به‌طور متوسط بین یک میلیارد تا یک میلیارد و ۳۰۰ میلیون دلار برای تجهیزات پزشکی ارز ترجیحی داشتیم که برای واردات تجهیزات مصرفی مهم مثل استنت قلبی، پروتزهای ارتوپدی،‌ پیس‌میکر قلبی،‌ آی‌سی‌دی قلبی و... تخصصی استفاده می‌شود، این تجهیزات برای بیماران حیاتی است و اگر به هر دلیل این لوازم به‌موقع و با قیمت مناسب به دست بیماران نرسد، مشکلات زیادی ایجاد می‌شود. اگر قرار باشد ارز ۴۲۰۰ تومانی تجهیزات پزشکی حذف و به ارز مثلا ۳۸ هزار و ۵۰۰ تومانی برسد، قیمت بسیاری از تجهیزات پزشکی ۷ تا ۹ برابر گران می‌شود، ما‌به‌التفاوت ریالی این ارز برای دولت حدود ۳۴ هزار میلیارد تومان بار مالی دارد و اگر دولت نتواند این اعتبار را تامین کند، قیمت برخی اقلام پزشکی حدود ۹ برابر می‌شود و هزینه‌های درمان بسیاری از بیماران نیز بین ۴ تا ۵ برابر افزایش پیدا می‌کند. مسلمی گفت: همین امسال و قبل از حذف ارز ترجیحی که قرار است سال آینده اتفاق بیفتد، قیمت برخی اقلام پزشکی به‌علت حذف ارز نیمایی و تغییر قیمت آن از ۲۸ هزار و ۵۰۰ تومان به ۴۲ هزار تومان تا چند وقت پیش و تغییر مجدد آن به ارز ۷۰ هزار تومانی حدود ۳ برابر شده است. ادامه این روند برای مردم تحمیل‌ناپذیر است و هزینه‌های درمانی و پرداخت از جیب مردم را به میزان زیادی افزایش می‌دهد.

حذف ارز ترجیحی موجب می‌شود واردکنندگان کالاهای پزشکی برای واردات به ۹ برابر نقدیندگی بیشتر نسبت به امسال نیاز داشته باشند که در توان بسیاری از واردکنندگان نیست، به همین علت شاهد کاهش واردات و کمبود بسیاری از اقلام پزشکی موردنیاز بیماران در کشور خواهیم بود که جان بیماران را به خطر می‌اندازد.

سخن پایانی

تجهیزات پزشکی کالای لوکس نیست که بود یا نبود آن تغییر چندانی در شرایط جامعه ایجاد نکند. تجهیزات پزشکی با حیات و جان انسان‌ها در ارتباط است و دسترسی آن به‌نوعی ضمانت تامین درمان را بالا می‌برد؛ بر همین اساس می‌طلبد سیاست‌گذاران با درنظر گرفتن حساسیت‌های این حوزه و توجه به فاکتور الزامی سلامت برای این بخش سیاست‌گذاری کنند و به‌اصطلاح بی‌گدار به آب نزنند.