آسمانِ خاکستری و چالش هوای آلوده
باز هم سرما؛ باز هم چند روز متوالی است که آسمان بسیاری از شهرها و به‌ویژه چند کلانشهر، غرقِ دود هستند و هشدارهای هواشناسی هم در سطح قرمز و نارنجی؛ سردرد، سرگیجه، تهوع، سوزش چشم و گلو و... نقطه مشترک احوالات ساکنان کلانشهرهای غرق در آلودگی است.
تمام روزهای هفته گذشته، سازمان هواشناسی کشور نسبت به افزایش غلظت آلاینده‌های جوی در تهران و کلانشهرها هشدار داد و به کاهش تردد غیرضروری و پرهیز از حرکات ورزشی در فضای باز توصیه کرد. بنا بر اعلام مسئولان سازمان هواشناسی، دلیل بالا رفتن شاخص کیفیت هوا در کلانشهرهایی مانند تهران، پایداری شرایط جوی و عدم‌وزش باد موثر است که همه‌ساله در همین ایام شاهد آن هستیم.
در شرایط تکرار این روزهای خاکستری، مسئولان مربوطه تاکید دارند که مبتلایان به بیماری‌های قلبی و ریوی، سالمندان و کودکان از فعالیت‌های طولانی یا سنگین خارج از منزل خودداری کنند و افراد دیگر هم فعالیت‌های طولانی یا سنگین خارج از منزل را کاهش دهند؛ اما شاید سوال آن باشد که تبعات بلعیدن این حجم از آلودگی چیست و کِی عوارض خود را نشان می‌دهد؟ و البته مهم‌تر آنکه، آیا تنها تعطیلی یا غیرحضوری شدن مدارس و دانشگاه‌ها و ادارات، راهکار خروج از آلودگی است؟
وظایف وزارت بهداشت در شرایط هوای آلوده
رئیس گروه سلامت هوا و تغییر اقلیم وزارت بهداشت بااشاره به هشدارهای سازمان هواشناسی، از پایدار بودن وضعیت هوا و افزایش غلظت آلاینده‌ها در تهران خبر داده و گفته بود «براساس تبصره ماده ۳ قانون هوای پاک، وظیفه وزارت بهداشت تشخیص و اعلام شرایط اضطرار است و یکی از پیش‌نیازهای اعلام شرایط اضطرار، پایداری یا ناپایداری هواست که سازمان هواشناسی این اطلاعات از جمله وضعیت پایداری هوا، وزش و حداقل و حداکثر سرعت باد را به وزارت بهداشت اعلام می‌کند. دومین پارامتر ما، غلظت آلاینده‌هاست که براساس سنجش ایستگاه‌ها به‌دست می‌آید، البته روند بیماران در اورژانس را نیز بررسی می‌کنیم.»
شاهسونی با بیان اینکه مبنای تصمیم‌گیری درباره آلودگی هوا، دستورالعمل «اعمال محدودیت‌ها و ممنوعیت‌های زمانی و مکانی شرایط اضطرار» است، گفته؛ «در این دستورالعمل مشخص شده که چه اقداماتی باید در شرایط متفاوت از جمله شرایط ناسالم برای گروه‌های حساس یا همه گروه‌ها انجام شود.»
وی از دانشگاه علوم‌پزشکی شهید بهشتی به‌عنوان نماینده وزارت بهداشت در کارگروه اضطرار یاد کرده و گفته؛«در شرایط اضطرار دو کار اصلی باید انجام دهیم؛ یکی کنترل منابع انتشار آلودگی و دیگری کاهش مواجهه افراد. دورکاری کارکنان با اولویت گروه‌های آسیب‌پذیر، ممنوعیت فروش طرح ترافیک، برخورد با خودروهای دودزا، تعطیلی برخی صنایع و کارگاه‌ها، مجازی شدن مدارس و دانشگاه‌ها، لغو مسابقات و فعالیت‌های ورزشی و اجرای طرح ترافیک از در منازل از مصادیق این محدودیت‌ها است.»
مرگ‌های منتسب به آلودگی هوا در ۱۴۰۲
براساس آخرین آمار منتشره‌شده، وزارت بهداشت در سال ۱۴۰۲، بالغ بر ۳۰ هزار و ۶۰۰ مرگ منتسب به آلودگی هوا در ۵۷ شهر کشور با جمعیت ۴۸ میلیون نفری گزارش شده است.
در همین راستا شاهسونی، رئیس گروه سلامت هوا و تغییر اقلیم وزارت بهداشت با تاکید بر اینکه راهکار مقابله با آلودگی هوا، درمان نیست بلکه باید پیشگیری کرد، به ایسنا گفته بود؛ «هزینه‌ها و عوارض ناشی از آلودگی هوا به وزارت بهداشت به‌گونه‌ای است که سالانه ۴۰ تا ۵۰ همت در این زمینه برای درمان بیماران به نظام سلامت تحمیل می‌شود و باتوجه به تبعات آن برای سلامتی و افزایش تعداد مراجعات مراکز درمانی، تمام مراکز بهداشتی و درمانی و اورژانس در شرایط آلودگی هوا برای همه گروه‌ها آماده‌باش خدمت‌رسانی هستند.»
امسال آسمان تهران چند روز «پاک» بود؟
در مجموع از ابتدای امسال تاکنون و بنا بر اعلام مسوولان سازمان هواشناسی، میانگین کیفیت هوای تهران 5 روز پاک، ۱۷۷روز قابل‌قبول، ۸۰ روز ناسالم برای گروه‌های حساس و ۱۰روز ناسالم بوده است. هرچند باتوجه به اقدامات انجام‌شده طی سال‌های اخیر و به‌اذعان مسئولان، تعداد روزهای با هوای قابل‌قبول افزایش یافته است، اما مطالعات مختلف نشان می‌دهند که هنوز با استانداردهای جهانی فاصله زیادی داریم و شاهد آن هم، گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس در اواخر سال ۱۴۰۰ است که نشان داد از بین مواد مختلف قانون هوای پاک و آیین‌نامه فنی این قانون، ۲۲ ماده یا اصلا اجرا نشده یا به شکل ضعیف اجرا شده، ۱۷ماده متوسط و ۱۷ماده هم به‌خوبی اجرا شده است؛ گزارشی که برخی معتقدند وزن کیفیت اجرای قانون هوای پاک را ضعیف یا متوسط نشان می‌دهد؛ چراکه برخی از مواد قانونی اصلا اجرایی نشده‌اند.
قانون هوای پاک در گذر ۷سالگی
در همین راستا نیز شاهسونی استفاده از انرژی‌های پاک، سوخت مناسب و توسعه ناوگان حمل‌ونقل عمومی را مهم‌ترین اقدامات برای کاهش غلظت آلاینده‌های هوا می‌داند و می‌گوید: در کشور ما از سال ۹۶ قانون هوای پاک تصویب شده و دارای ۳۴ ماده و ۱۴ آیین‌نامه اجرایی است و اگر این قانون به‌درستی اجرا شود، کمک زیادی به کاهش آلودگی هوا خواهد کرد.
رئیس گروه سلامت هوا و تغییر اقلیم وزارت بهداشت بر لزوم تسریع در فرآیند اسقاط خودروهای فرسوده نیز تاکید دارد و می‌گوید: تعداد زیادی از خودروها و موتورسیکلت‌هایی که در حال تردد هستند، فرسوده‌اند؛ در مجموع حدود ۲.۵میلیون خودرو فرسوده در کشور تردد می‌کنند که باید از رده خارج شوند.
وی معتقد است: در حال حاضر حدود ۱۲میلیون موتورسیکلت در کشور تردد می‌کنند که ۹۰ درصد آنها فرسوده است. سال گذشته نیز فقط ۶ هزار موتورسیکلت به مراکز معاینه فنی مراجعه کرده‌اند و بسیاری از وسایل حمل‌ونقل عمومی و سنگین هم معاینه فنی ندارند.
معرفی متخلفان عدم‌اجرای قانون هوای پاک به قوه قضاییه
در همین حال رئیس کمیته محیط‌زیست کمیسیون کشاورزی مجلس گفته؛ مجلس در حال بررسی موضوع عدم‌اجرای قانون هوای پاک و قوانین مرتبط در این زمینه است و قطعا به‌زودی برخورد با مسئولان و دستگاه‌های متخلف را آغاز خواهد کرد و متخلفان برای برخورد به دستگاه قضایی معرفی می‌شوند.
سمیه رفیعی بااشاره به وضعیت آلودگی هوا در کشور به‌ویژه پایتخت با بیان اینکه «مدیریت آلودگی هوا عملا رها شده است» اظهار کرد: متاسفانه وضعیت آلودگی هوا هر روز رو به بدتر شدن می‌رود و هیچ عزمی برای مدیریت این بحران مشاهده نمی‌شود.
وی بااشاره به مولفه‌های مختلف در آلودگی هوا گفت: باوجود ادعاهای مطرح‌شده و برابر گزارشات مراجع نظارتی، کیفیت سوخت توزیعی مطابق استانداردهای تعیین‌شده نیست و کاهش اکتان بنزین موجب شده تا حجم آلودگی خروجی از خودروها افزایش یابد.
نماینده مردم تهران در مجلس با بیان اینکه «عملا تغییر محسوسی در حوزه خودروهای تولیدی هم صورت نگرفته است»، افزود: براساس قانون هوای پاک و آیین‌نامه‌های اجرایی مربوطه، اسقاط خودروهای فرسوده، ارتقای کیفیت سوخت، مدیریت مصرف سوخت خانگی تجاری صنعتی و توسعه و نوسازی ناوگان حمل‌ونقل عمومی با مجموع سهم ۴۱درصدی مهم‌ترین محورهای مهار آلودگی هوا هستند.
به‌گفته وی، اجرای این بندهای قانونی با روندی کند همراه است و در عمل مدیریت آلودگی هوا به باد و باران واگذار شده است.
رفیعی بااشاره به مرگ‌ومیر سالانه بر اثر آلودگی هوا در کشور اظهار کرد: برابر گزارش وزارت بهداشت طی چند روز گذشته که آلودگی هوا در تهران افزایش یافته است، شاهد افزایش قابل‌توجه سکته‌های قلبی بودیم که مقصر و پاسخگوی این موارد قطعا مجریانی هستند که وظایف خود را به‌درستی انجام نداده‌اند.
وی تاکید کرد: وزارت بهداشت به‌عنوان متولی سلامت باید خیلی قاطعانه‌تر در این زمینه ورود کند، در حالی که عملا این وزارتخانه همانند سایر دستگاه‌ها منفعلانه در این زمینه رفتار می‌کند.
رئیس کمیته محیط‌زیست کمیسیون کشاورزی مجلس بااشاره به وضعیت اجرای قانون هوای پاک گفت: در شش‌ماهه اول سال ۱۴۰۳ تفاوتی محسوسی در اجرای احکام قانون هوای پاک توسط دستگاه‌های اجرایی صورت نگرفته و از ۲۲۸ حکم احصاشده مربوط به ۲۳دستگاه اجرایی، ۲۷ درصد احکام اصلی و تاثیرگذار قانون مزبور شامل ۶۲ حکم کمافی‌السابق توسط دستگاه‌های اجرا نشده و حدود ۶۱ درصد احکام شامل ۱۳۸ حکم نیز به‌صورت ناقص در حال انجام است.
رفیعی همچنین بااشاره به نقش نظارتی مجلس تاکید کرد: مجلس در حال بررسی موضوع عدم‌اجرای قانون هوای پاک و قوانین مرتبط در این زمینه است و قطعا به‌زودی برخورد با مسئولان و دستگاه‌های متخلف را آغاز خواهد کرد و متخلفان برای برخورد به دستگاه قضایی معرفی می‌شوند.
قطع مازوت‌سوزی راهکار موقت است
امسال به دستور رئیس‌جمهوری پزشکیان و به‌نفع سلامت مردم، مازوت‌سوزی در 3 نیروگاه متوقف شد؛ فارغ از نظرات موافق و مخالف در اثرگذاری این تصمیم در کاهش آلاینده‌های هوا، مانند سال‌های گذشته وزارت بهداشت نسبت به شرایط «بسیار ناسالم» هوای تهران هشدار داد و اعلام کرد باتوجه به پیش‌بینی پایداری هوا توسط سازمان هواشناسی کشور و افزایش غلظت آلاینده ذرات معلق کوچک‌تر از ۲.۵ میکرون، اعلام وضعیت شرایط اضطرار و درخواست تشکیل کارگروه شرایط اضطرار شده است.
در همین راستا فاطمه کریمی، سرپرست شرکت کنترل کیفیت هوای تهران درباره آلودگی این روزهای هوا در تهران تاکید دارد؛ دلیل بالا رفتن شاخص کیفیت هوای تهران، پایداری شرایط جوی و عدم‌وزش باد موثر است که همه‌ساله در همین ایام شاهد آن هستیم. این وضعیت زنگ خطری برای کاهش شرایط کیفی هوا در روزهای پیش‌رو است.
در عین حال سرپرست شرکت کنترل کیفیت هوای شهرداری تهران بر این نکته هم تاکید دارد که هرگونه کاهش مصرف سوخت از جمله سوخت مازوت و گاز مایع در نیروگاه‌های تولید برق تبعاتی به‌همراه دارد و لازم است مردم و به‌ویژه فعالان محیط‌زیست به این مسئله توجه داشته باشند.
به‌گفته این مقام مسئول، بخشی از رویکرد کاهش مصرف سوخت در نیروگاه‌های برق، رویکرد بهینه‌سازی استفاده از انرژی است که حتما باید در دستور کار وزارت نیرو، فعالان محیط‌زیست و سایر دستگاه‌های مربوطه قرار گیرد،زیرا هرچه در زمینه در سیاست‌گذاری برای کاهش آلودگی هوا فعالیت کنیم تا زمانی که مردم پای کار نیایند و اصلاح الگوی مصرف را رعایت نکنند، توفیق چندانی حاصل نمی‌شود، بنابراین بخش اعظم این موضوع به فعالیت‌های فرهنگی مربوط می‌شود و اصلاح الگوی مصرف باید برای مردم تبیین شود تا میزان مصرف به‌اندازه استانداردهای مطلوب باشد. بخش دیگر این رویکرد نیز به دستگاه‌های اجرایی از جمله وزارت نیرو مربوط می‌شود و این دستگاه‌ها باید سیاست‌های‌شان را به‌سمت استفاده از انرژی‌های تجدیدپذیر و پاک ببرند.
باتوجه به موارد یادشده و شرایط روز، روی دیگر سکه توقف مازوت‌سوزی که با خودنمایی بیشتری عیان شده، وضعیت اسفناک کمبود برق در کشور است.
سخن پایانی
مشخص است که سازمان‌های مسئول باید اقدامات فوری را در مناطق مستعد آلودگی و همچنین مناطق مستعد تولید گردوغبار اجرا کنند و حتی بسیاری از اقدامات در این راستا باید از سال‌های گذشته سنگ‌بنای آن گذاشته می‌شد تا امروز چنین وضعیتی را به‌ویژه در کلانشهرها و شهرهای صنعتی شاهد نباشیم.
البته براساس گزارش سازمان بهداشت جهانی، بیش از ۹۰ درصد از مردم دنیا در نقاطی زندگی می‌کنند که آلاینده‌های هوا بالاتر از شاخص‌های این سازمان است و بیش از ۸ میلیون مرگ به آلودگی هوا نسبت داده می‌شود و این معضل در حال حاضر از مهم‌ترین خطرات محیط‌زیستی برای سلامت انسان‌ها در دنیا است.
