نقش حمل‌ونقل ریلی در توسعه اقتصادی

حمل‌ونقل ریلی یکی از مهم‌ترین ارکان زیرساختی هر کشور است که نقش بسزایی در توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی آن دارد. ایران نیز باتوجه به موقعیت جغرافیایی و گستردگی سرزمینی، نیازمند سیستم حمل‌ونقل ریلی کارآمد و پیشرفته‌ای است. یکی از مزایای مهم حمل‌ونقل ریلی، کاهش ترافیک جاده‌ای و به‌تبع آن، کاهش آلودگی هوا است. با انتقال بخشی از حمل‌ونقل بار و مسافر به خطوط ریلی، فشار کمتری بر جاده‌ها وارد می‌شود که این امر منجر به کاهش ترافیک و بهبود کیفیت هوا می‌شود. به‌ویژه در شهرهای بزرگ و پرجمعیت، این مزیت می‌تواند تاثیر چشمگیری در کاهش آلودگی هوا و بهبود سلامت عمومی داشته باشد.

حمل‌ونقل ریلی از نظر اقتصادی نیز مزایای بسیاری دارد. هزینه حمل بار و مسافر از طریق راه‌آهن به‌مراتب کمتر از حمل‌ونقل جاده‌ای است. این امر به‌ویژه در حمل‌ونقل کالاهای حجیم و سنگین مانند مواد معدنی، نفت و گاز و محصولات کشاورزی، اهمیت بسیاری دارد. کاهش هزینه‌های حمل‌ونقل می‌تواند به افزایش رقابت‌پذیری محصولات ایرانی در بازارهای بین‌المللی نیز کمک کند. حمل‌ونقل ریلی از نظر ایمنی نیز برتری‌های زیادی نسبت به حمل‌ونقل جاده‌ای دارد. حوادث جاده‌ای یکی از مشکلات اساسی حمل‌ونقل جاده‌ای است که سالانه جان بسیاری از افراد را می‌گیرد، اما حمل‌ونقل ریلی به‌دلیل داشتن مسیرهای مشخص و کنترل دقیق‌تر، ایمنی بالاتری دارد. این امر می‌تواند به کاهش تلفات جانی و مالی در حوادث حمل‌ونقل کمک کند.

از سوی دیگر، حمل‌ونقل ریلی می‌تواند به توسعه مناطق روستایی و کم‌برخوردار نیز کمک کند. با ایجاد خطوط ریلی در این مناطق، دسترسی به بازارهای بزرگ‌تر و منابع اقتصادی برای ساکنان این مناطق فراهم می‌شود که می‌تواند به بهبود شرایط زندگی و افزایش فرصت‌های شغلی منجر شود. این امر می‌تواند به کاهش مهاجرت از روستاها به شهرها و توسعه متوازن کشور کمک کند. حمل‌ونقل ریلی به‌عنوان یک راه‌حل کارآمد و پایدار برای حمل‌ونقل بار و مسافر شناخته می‌شود. استفاده از انرژی‌های تجدیدپذیر و کاهش مصرف سوخت‌های فسیلی می‌تواند به کاهش اثرات زیست‌محیطی حمل‌ونقل کمک کند. همچنین، حمل‌ونقل ریلی به‌دلیل ظرفیت بالا و هزینه‌های کمتر، می‌تواند به‌عنوان یک راه‌حل دائمی برای مسائل حمل‌ونقل در ایران مطرح شود.

مشکلات متعدد حمل‌ونقل ریلی در ایران

با در نظر گرفتن تمام مطالبی که قبل‌تر گفته شد؛ حمل‌ونقل ریلی در ایران به‌عنوان یکی از ابزارهای حیاتی در سیستم حمل‌ونقل کشور با مشکلات متعددی روبه‌رو است که هرکدام از آنها، تاثیرات قابل‌توجهی بر کارآیی و بهره‌وری این بخش دارند. یکی از مشکلات اصلی حمل‌ونقل ریلی در ایران، کمبود و فرسودگی زیرساخت‌ها و تجهیزات ریلی است. بسیاری از خطوط ریلی و واگن‌های قدیمی، نیازمند نوسازی و بهسازی هستند. این کمبودها باعث کاهش کارآیی و افزایش زمان سفر می‌شوند و توان رقابتی حمل‌ونقل ریلی را در مقایسه با سایر روش‌های حمل‌ونقل کاهش می‌دهند.

همچنین حمل‌ونقل ریلی در ایران با کمبود سرمایه‌گذاری مواجه است. نبود سرمایه‌گذاری کافی برای توسعه و بروزرسانی زیرساخت‌های ریلی، باعث شده است که بسیاری از پروژه‌های توسعه‌ای ناتمام بماند و شبکه ریلی کشور نتواند به ظرفیت‌های کامل خود دست یابد. همچنین، کمبود منابع مالی برای نگهداری و تعمیرات منظم نیز موجب کاهش عمر مفید تجهیزات و افزایش هزینه‌های تعمیرات می‌شود. یکی دیگر از مشکلات حمل‌ونقل ریلی در ایران، مشکلات مدیریتی و بروکراسی سنگین است. نبود هماهنگی بین نهادهای مختلف دولتی و خصوصی، فرآیندهای پیچیده اداری و عدم‌شفافیت در تصمیم‌گیری‌ها موجب کاهش کارآیی و افزایش هزینه‌ها می‌شود. این مشکلات می‌توانند به تاخیر در اجرای پروژه‌های توسعه‌ای و کاهش بهره‌وری سیستم حمل‌ونقل ریلی منجر شوند.

از سوی دیگر،کمبود نیروی انسانی متخصص و آموزش‌دیده نیز از دیگر مشکلات این بخش است. نیروی انسانی ماهر و متخصص نقش مهمی در بهره‌وری و کارآیی سیستم حمل‌ونقل ریلی دارد. نبود برنامه‌های آموزشی مناسب و عدم‌جذب و نگهداری نیروی انسانی متخصص می‌تواند به کاهش کیفیت خدمات و افزایش خطرات ایمنی منجر شود. فقدان استفاده از فناوری‌های نوین و سیستم‌های مدیریتی هوشمند نیز از مشکلات حمل‌ونقل ریلی در ایران است. استفاده از سیستم‌های مدیریت ترافیک هوشمند، سیستم‌های اطلاعاتی پیشرفته و فناوری‌های نوین می‌تواند به بهبود کارآیی و کاهش هزینه‌ها کمک کند. اما عدم‌استفاده از این فناوری‌ها باعث کاهش بهره‌وری و افزایش زمان سفر می‌شود.

البته از این مورد نباید غافل شد که یکی دیگر از چالش‌های حمل‌ونقل ریلی، مسائل ایمنی و حفاظتی است. حوادث ریلی می‌توانند خسارت‌های جانی و مالی زیادی به‌بار آورند. نبود سیستم‌های ایمنی پیشرفته، کاهش نظارت‌ها و مشکلات در نگهداری و تعمیرات منظم می‌تواند به افزایش احتمال وقوع حوادث منجر شود.

حمل‌ونقل ریلی در ایران با چالش‌ها و مشکلات متعددی مواجه است که نیازمند توجه و اقدامات جدی از سوی دولت جدید است. برای بهبود وضعیت حمل‌ونقل ریلی، نیاز به سرمایه‌گذاری‌های بیشتر در زیرساخت‌ها، بروزرسانی تجهیزات، آموزش نیروی انسانی و استفاده از فناوری‌های نوین است. همچنین، اصلاحات مدیریتی و کاهش بروکراسی می‌تواند به افزایش کارآیی و بهره‌وری این بخش کمک کند. باتوجه به اهمیت حمل‌ونقل ریلی در توسعه اقتصادی و اجتماعی کشور، باید رفع این مشکلات و چالش‌ها از اولویت‌های اساسی دولت و نهادهای مرتبط باشد.

ساختار حمل‌ونقل متعادل نیست

علیرضا طالبی، کارشناس حمل‌ونقل به صمت توضیح داد: چالش‌های موجود در حمل‌ونقل ریلی کشور ما به مشکلات نهادی و روابط بین سازمان‌ها مربوط است و بیشتر مسائلی را درگیر کرده که خودمان ایجاد کرده‌ایم. در حوزه اقتصاد حمل‌ونقل، کشور ما در وضعیت ضعیفی قرار دارد و ساختار حمل‌ونقل به‌گونه‌ای است که ۹۰ درصد آن به جاده‌ها اختصاص دارد و تنها بخش کوچکی به حمل‌ونقل ریلی و هوایی مختص می‌شود. به‌همین‌دلیل، هرچند سرمایه‌گذاری‌هایی در این زمینه انجام گرفته، اما این سرمایه‌گذاری‌ها کافی نیستند.

وی در ادامه گفت: دسترسی منظم به حمل‌ونقل تاثیر عمده‌ای بر فعالیت‌های اقتصادی دارد. بسیاری از کسب‌وکارها و صنایع به حمل‌ونقل سریع و کارآمد نیاز دارند تا بتوانند مواد اولیه و محصولات را به‌موقع تامین کرده و تحویل دهند و سرمایه‌گذاری‌های پایداری را حفظ کنند که این موضوع می‌تواند به ایجاد درآمد منجر شود. ما باید درک کنیم که رشد اقتصادی به وجود حمل‌ونقل قابل‌اعتماد و موثر بستگی دارد، زیرا امکان گسترش تجارت را برای طیف وسیعی از ذی‌نفعان فراهم می‌آورد. این کاری است که تمام کشورهای توسعه‌یافته در حال جدی گرفتنش هستند.

طالبی خاطرنشان کرد: افزون بر این، حمل‌ونقل فرصت‌های زیادی را برای اشتغالزایی فراهم می‌کند. مردم چه به‌طورمستقیم در حمل‌ونقل مشغول به کار باشند و چه برای رفت‌وآمد به محل کار از این سیستم استفاده کنند، حمل‌ونقل بخش اساسی زندگی روزمره مردم را تشکیل می‌دهد. نقش‌های حمل‌ونقل در جامعه را می‌توان براساس جنبه‌های اقتصادی، اجتماعی، سیاسی و زیست‌محیطی دسته‌بندی کرد. بدون حمل‌ونقل، توسعه اقتصادی ممکن نخواهد بود.

وی تصریح کرد: تمامی فعالیت‌های تجاری به‌نوعی با حمل‌ونقل در ارتباط هستند و این ارتباطات تاثیر مستقیمی بر عملیات و کارآیی دارند. سازمان‌ها برای ارائه به‌موقع محصولات و خدمات خود به سیستم‌های حمل‌ونقل وابسته‌اند.

گردشگری یکی از بخش‌هایی است که به‎‌عنوان ابزاری موثر برای رشد اقتصادی شناخته و ۳۰ درصد از تجارت جهانی را شامل می‌شود. حمل‌ونقل به‌دلیل تاثیرات اجتماعی ـ اقتصادی و نقشی که در روابط بین کشورها ایفا می‌کند، از اهمیت بالایی برخوردار است.

این سیستم با جابه‌جایی افراد و کالاها، امکان سفر و گردشگری را فراهم می‌آورد و به مردم این امکان را می‌دهد که به مقاصد دلخواه خود سفر کرده و کالاهای موردنیازشان را تهیه کنند. بدون وجود حمل‌ونقل، توسعه اقتصادی ممکن نخواهد بود و آسیب‌های جدی به تجارت بین‌المللی وارد می‌شود.

طالبی در پایان گفت: مردم برای راحتی در سفر باید قدرت انتخاب زیادی داشته باشند که براساس عواملی مثل هزینه، راحتی و کارآیی انتخاب می‌شوند. حمل‌ونقل نقش حیاتی در ارتباط مسافران با مکان‌های مختلف ایفا می‌کند. به‌طورکلی، توسعه صنعت گردشگری به زیرساخت‌های حمل‌ونقلی که ایجاد شده، وابسته است.

 بسیاری از کشورها به‌دنبال ایجاد آرامش در یک بخش گردشگری پررونق هستند که می‌تواند به سودآوری و پر کردن شکاف‌های بودجه ملی کمک کند. تصور دنیایی که در آن مردم نتوانند سفر کرده یا مقاصد جدید را کشف کنند، دشوار است. حمل‌ونقل با ایجاد یک شبکه جهانی، رفت‌وآمد افراد به مکان‌های مختلف را تسهیل می‌کند، چراکه گزینه‌های متنوعی از وسایل حمل‌ونقل در دسترس قرار دارد.

سخن پایانی

حمل‌ونقل کلید توسعه یک کشور است. ثروت، برابری و رفاه را تقویت می‌کند و برای هر ملتی و کشور حیاتی است، حتی بیشتر برای کشورهای کمتر توسعه‌یافته. در کشورهای فقیرتر، جایی که بیشتر مردم در آرامش و رفاه زندگی نمی‌کنند، بهبود حمل‌ونقل عمومی برای رشد اقتصادی و کیفیت خوب زندگی ضروری است.

توسعه ارتباطات در پیشبرد فعالیت‌های حمل‌ونقل موجب شده است تا امروزه تبادلات و حمل‌ونقل نقش مهمی در اقتصاد و بازرگانی کشورها داشته باشد؛ اما وجود محدودیت‌هایی باعث شده است تا کشورهایی مانند ایران، بر حمل‌ونقل ریلی و جاده‌ای تمرکز کنند.