معدن زیربنای اقتصاد
معدن یک بازیگر کلیدی دیرینه در توسعه اقتصادی، اشتغال، زیرساخت‌ها و تامین مواد اولیه ضروری برای جامعه بوده است. این به‌عنوان یک مسیر مناسب برای تحول اقتصادی در کشورهای غنی از منابع مانند استرالیا، کانادا، ایالات‌متحده و بخش‌هایی از افریقا عمل کرده است. معدن نقش حیاتی در توسعه اقتصادی بسیاری از کشورها دارد. از نظر تاریخی در بسیاری از نقاط جهان توسعه‌یافته چنین بوده و در حالی که توسعه مواد معدنی عامل مهمی برای رشد اقتصادی است، اگر مسئولانه انجام شود، می‌تواند کاتالیزوری برای رشد اجتماعی در کشورهای در حال توسعه باشد. صنعت معدن جهانی با چالش‌های اجتماعی، اقتصادی و سیاسی تشدیدشده، مواجه است، به این معنی که شرکت‌ها باید سناریوهای پیچیده‌تری را در برنامه‌ریزی استراتژیک جدید بگنجانند.
خطر اصلی برای معادن و فلزات
تاثیر اقتصادی کنونی استخراج معدن باید از منظر گرایش‌های فعلی صنعت ارزیابی شود. به‌عنوان‌مثال، در حال حاضر اقتصادهای نوظهور در نقش بازیگر اصلی در تولید و در دسترس بودن کالاهای کلیدی مانند مس (۷۰ درصد)، بوکسیت (۴۰ درصد)، سنگ‌آهن، فلزات گرانبها، سرب، گرافیت، کبالت، تیتانیوم و ... در این محدوده هستند. همچنین روند نزولی مستمر نرخ فلزات واقعی طی ۳۵ سال گذشته چالشی دشوار برای شرکت‌های معدنی برای کاهش هزینه‌های تولید از طریق مدیریت فنی و مالی است.
گرایش کلیدی دیگر جهانی شدن و تسلط اقتصاد بازار با ۳ عنصر مهم است: (۱) ایجاد بازارهای جهانی سرمایه، کالا و خدمات. (۲) ایجاد ارتباطات جهانی و فضای اطلاعاتی و (۳)، ظهور ارزش‌های جهانی. در حالی که بخش معدن برای مدت طولانی در سطح جهانی فعالیت داشته، ایجاد اطلاعات و ارتباطات جهانی پیامدهای بسیار زیادی بر صنعت معدن داشته است، زیرا به این معنی است که تاثیرات و تجربیات مثبت و منفی در این بخش به‌سرعت گزارش و منتقل می‌شود.
ظهور ارزش‌های جهانی تا حد زیادی نتیجه تغییرات ارتباطات و اطلاعات جهان است، اما دلیل درستی است برای این درک روزافزون که اقدامات در یک کشور می‌تواند تاثیرات عمیقی بر سایر کشورها در سطوح اقتصادی، اجتماعی و زیست‌محیطی داشته باشد. افزایش ارزش‌های زیست‌محیطی مشترک در سراسر جهان مهم‌ترین تغییر برای صنعت و معدن، تا به امروز بوده است، اگرچه ظهور اخیر ارزش‌های اجتماعی ـ فرهنگی مشترک احتمالا تاثیر عمیق‌تری خواهد داشت.
افزایش سرمایه‌گذاری غیرتخصصی
سایر تحولات اخیر، مانند بحران‌های مالی و کاهش نرخ فلزات، در ترکیب با تداوم جهانی شدن، به‌ویژه باتوجه به دسترسی به ذخایر معدنی در مقیاس جهانی، منجر به ایجاد فضای رقابتی بی‌سابقه شده است. برای رقابت در همه سطوح در حوزه محیط‌زیست و حفاظت اجتماعی، قرار گرفتن صنعت در معرض تمرکز و آگاهی بیشتر عموم مردم، منجر به نیاز به پرداختن و ادغام این عوامل در طراحی و عملیات پروژه در مراحل اولیه توسعه می‌شود، به‌ویژه تاکید از تعریف محدود، پایداری زیست‌محیطی به یکی از «جوامع پایدار» تغییر کرده است. یعنی جوامعی که می‌توانند بخشی از ثروت تولیدشده توسط معدن را به یک پایگاه دارایی تبدیل کنند که نه‌تنها منجر به منافع گسترده از بهره‌برداری از معدن می‌شود، بلکه تضمین می‌کند که جامعه پس از استخراج معدن، آینده اقتصادی مستمری خواهد داشت. در نتیجه، گفتمان درباره سیاست و اقتصاد معدن از تمرکز اصلی دولت مرکزی به‌سمت دولت‌های منطقه‌ای و جوامع و همچنین جامعه بین‌المللی تغییر می‌کند.
بیشتر تحقیقات اقتصادی درباره معدن هنوز عمدتا به تاثیرات کلان اقتصادی صنعت می‌پردازد و به مزایا یا آثار نبود آنها برای اقتصاد ملی توجه می‌کند و شکی نیست که معدن می‌تواند منبع مهم درآمدهای ارزی و مالی برای دولت‌ها باشد و چارچوب قانونی و مالی مناسبی را فراهم کند. هنگامی که این منابع به‌خوبی مدیریت شوند، می‌توان از این منابع به‌عنوان موتوری برای رشد اقتصادی کلی استفاده کرد و نتیجه عملیات معدنی می‌تواند تاثیر قابل‌توجهی بر اقتصاد ملی داشته باشد، مانند شیلی، پرو، بوتسوانا، غنا، مالی.، پاپوآ گینه نو و …
تاثیرات مهم اقتصادی معدن
یکی دیگر از تاثیرات مهم اقتصادی معدن را می‌توان از نظر اشتغال و ایجاد درآمد سنجید. استخراج معادن در مقیاس تجاری، اشتغال و انتقال مهارت را برای بیش از ۲ میلیون کارگر فراهم می‌کند و علاوه بر این، یک اثر چندبرابری اشتغال با ضریب ۲ تا ۵ را ایجاد می‌کند؛ شغل برای کارگران و خانواده‌های آنها در سراسر جهان در کشورهایی مانند بولیوی، برزیل، کلمبیا، ونزوئلا، بورکینافاسو، غنا، ماداگاسکار، موزامبیک، تانزانیا و اندونزی و بسیاری دیگر.
با در نظر گرفتن روندهای فعلی موثر بر صنعت معدن، ارزیابی اثرات اقتصادی و اجتماعی معدن در سطح جامعه اهمیت فزاینده‌ای دارد. به‌تازگی دپارتمان معدن بانک جهانی یک مطالعه عمیق در شیلی، پرو و بولیوی و همچنین مطالعات دیگری درباره معادن در پاپوآ گینه نو و مالی، افریقای‌غربی برای ارزیابی چنین تاثیراتی انجام داده است.
مطالعات به‌وضوح نشان می‌دهد که مزایای اجتماعی و اقتصادی قابل‌توجهی برای جوامع محلی وجود دارد، اما آنها به‌طورخودکار به‌دست نمی‌آیند و پایداری آنها یک مسئله کلیدی است. مثبت‌ترین موارد مربوط به رشد فعالیت شرکت‌های کوچک و کسب‌وکارهای محلی، ارائه تدارکات و خدمات مرتبط به شرکت‌های معدنی، توسعه اقتصادی محلی و تنوع فعالیت است. از سوی دیگر، نیاز آشکار به توزیع مجدد درآمدهای مالیاتی بیشتر به دولت‌های محلی و ایجاد ظرفیت در سطح جامعه وجود دارد.
با این حال، موقعیت معدن همچنان بحث‌برانگیز است و توسعه پایدار واقعی فقط به جریان‌های مالی مربوط نمی‌شود، در حالی که معدن نقش مهمی در توسعه اقتصادی دارد، اما با ایجاد تعدادی از مشکلات اقتصادی، زیست‌محیطی و اجتماعی نیز همراه بوده است، که باعث شده بسیاری افراد، نتیجه اقتصادی استخراج معدن را زیرسوال ببرند و نظریه نفرین منابع را مطرح کنند. بنابراین صنعت برای کاهش اثرات منفی آن از نظر محیطی، اجتماعی ـ فرهنگی و سلامتی به‌چالش کشیده شده است.
گسترش صنعت معدن توسعه انسانی، حکمرانی، مدیریت کلان اقتصادی، فساد و همچنین موانع اقتصادی برای بازسازی و اثرات واقعی بر کاهش فقر و مفاهیم و اقداماتی را با هدف مشارکت صنعت و جامعه در فرآیند ساخت معدن، بهبود و ارتقا می‌بخشد. این صنعت باید اطمینان حاصل کند که مزایای آن در سطح محلی و ملی به‌شکلی پایدار مورداستفاده قرار می‌گیرد.
سهم معدن در توسعه پایدار باید از نظر قابلیت اقتصادی و فنی، پایداری اکولوژیکی و برابری اجتماعی در نظر گرفته شود. برای دستیابی به این هدف، دولت‌ها، شرکت‌های معدنی و جوامع محلی باید در مراحل مختلف یک پروژه معدنی و در یک بازه زمانی قابل‌توجه، از دوره اکتشاف تا بهره‌برداری معدن و تا پس از بسته شدن معدن، روی این موضوعات کار و همکاری کنند.
عوامل موثر در اقتصادی شدن یک معدن
حال که با موضوعی فراتر از معدن آشنا شدید، بیایید ببینیم عوامل موثر در اقتصادی شدن یک معدن می‌تواند شامل چه مواردی باشد و در بحث مطالعات فنی و اقتصادی چه مواردی را باید در نظر بگیریم.
همان‌طور که می‌دانیم، مواد معدنی یکی از مهم‌ترین زیربناهای اقتصادی و صنعتی را در جامعه امروز تشکیل می‌دهند. بشر از آغاز آفرینش خود و در طول تاریخ، برحسب نیازمندی‌ها و شناخت خود از مواد معدنی استفاده کرده و تاکنون نیز به شیوه‌های گوناگون به بهره‌برداری خود از این منابع ادامه داده است و هرچه زمان به جلو می‌رود، ما درمی‌یابیم که چگونه و به چه شکل می‌توان از منابع، بهتر و بهینه‌تر استفاده کرد.
براساس مطالعات جدید درباره یک «توفان کامل» از نیروهای همگرای جهانی، مانند تورم بی‌امان هزینه، نوسان بی‌سابقه نرخ کالاها، مقررات سختگیرانه و کمبود نیروی کار که بر شرکت‌های معدنی تاثیر می‌گذارد، هشدار می‌دهد. بیایید به شکل دقیق به سرفصل‌های این موضوع نگاه کنیم.
سرمایه‌گذاری روی آینده
مشکلات سرمایه‌گذاری روی پروژه‌های اکتشاف و استخراج معادن، با نوسان نرخ کالاها و افزایش شکاف بین عرضه و تقاضا، تعداد سرمایه‌گذاری‌ها روی پروژه‌های بخش معدن در سراسر جهان رو به افزایش است. شرکت‌های معدنی اکنون باید بر مدیریت ریسک‌هایی تمرکز کنند که می‌تواند با توانایی آنها برای دستیابی به اهداف تولید پایدار، تداخل ایجاد کند.
استفاده از تامین مالی غیرسنتی
منابع جدید تامین مالی، نیازمند سطوح جدیدی از دانش هستند. باوجود پول نقدی که شرکت‌ها در اختیار دارند، یافتن سرمایه کافی برای تقویت رشد همچنان دشوار است. کلید موفقیت در این تلاش‌ها به توانایی شرکت‌های معدنی برای ایجاد روابطی که برای دسترسی به بازارهای خارجی نیاز دارند و در عین حال بینش بهتری نسبت به آن مناطق به‌دست می‌آورند، بستگی دارد.
نوسانات بالای بازارها است که شرکت‌ها را مجبور می‌کند برای موارد غیرقابل‌پیش‌بینی برنامه‌ریزی کنند. اگرچه رویدادهای قو سیاه بنا به تعریف کمیاب، دارای تاثیرگذاری بالا و پیش‌بینی آن دشوار است، اما آنها در هر حال راه خود را به برنامه‌های شرکتی می‌یابند. آماده شدن برای این سورپرایزها احتمالا به تفکرات و قوانین خلاقانه بیشتری نیاز دارد که شرکت‌های معدنی به آن عادت دارند.
نیروی متخصص و هزینه‌های پرسنلی
وجود افراد متخصص و کاردان، رابطه مستقیم با میزان تولید و نرخ تمام‌شده ماده معدنی دارد. حقوق مهندسان معدن، تکنسین‌ها و معدنچیان در کشورهای جهان سوم پایین‌تر از کشورهای صنعتی است که خود موجب کاهش نرخ تمام‌شده ماده معدنی می‌شود.
اما ما هم‌اکنون بحران نیروی کار داریم! این یک هشدار بسیار جدی است، چراکه افراد کافی برای رشد پیش‌بینی‌شده شرکت معدنی وجود ندارند و هر سال شکاف‌های مهارتی به طیف وسیع‌تری از عملکردها گسترش می‌یابند. گام‌هایی که شرکت‌ها می‌توانند برای یافتن نیروی کار مشتاق بردارند، شامل بکارگیری علم در برنامه‌ریزی نیروی کار، معرفی آموزش‌های متقابل در سطح صنعت و ایجاد فرهنگ جهانی است.
بیایید کمی پای خود را در تاریخ به عقب برداریم، در طول دهه‌های ۱۹۸۰ و ۱۹۹۰، کاهش قیمت‌های انرژی و کالاها منجر به انقباضات شدید در بسیاری از صنایع استخراجی شد. اشتغال در صنایع زغال‌سنگ، معادن فلزی و صنایع نفت و گاز به‌شدت آسیب دید. در سال‌های اخیر، با افزایش تقاضا در سراسر جهان، قیمت‌ها به‌طورقابل‌توجهی افزایش و در نتیجه، سودآوری و اشتغال بهبود یافته است.
آب و هوا
شرایط آب و هوایی تاثیری زیادی روی مدت زمان بهره‌برداری در سال، میزان تولید در روز و راندمان تغلیظ و تصفیه دارد. پایین آمدن مقدار تولید در سال به‌دلیل نزولات جوی زیاد به‌ویژه برف و توفان شن و ماسه باعث بالا رفتن هزینه شده و در موارد خاصی بهره‌برداری از این ذخایر مقرون به‌صرفه نخواهد بود. به‌عنوان‌مثال می‌توان معدن زیرزمینی مس مزرعه واقع در شهرستان اهر در آذربایجان‌شرقی را نام برد که به‌علت بارش برف سنگین در فصل سرد سال در این منطقه، معدن تعطیل شده است.
سخن پایانی
معدن در تمام کشورهای دارای این ذخیره ارزشمند، یک ثروت ملی محسوب می‌شود و کشورها سعی بر این دارند تا با توان بالا، اکتشاف و استخراج را بهبود بخشند. معدن نقش مهمی در توسعه اقتصادی دارد، اما با ایجاد تعدادی از مشکلات اقتصادی، زیست‌محیطی و اجتماعی نیز همراه بوده است که نیاز داریم تا این مشکلات در کشورمان برطرف شود.
