اجرای طرح «جهش تولید در دیم‌زارها»

بررسی‌ها نشان می‌دهد کشت دیم کشور به طور بالقوه- به تنهایی و فارغ از ظرفیت کشاورزی آبی- توان تأمین خودکفایی در غذاهای اساسی کشور بویژه گندم را دارد. به طور کلی تولید محصولات کشاورزی متکی بر دو روش کشت دیم و کشت آبی است. کشت آبی به سیستمی اطلاق می‌شود که فرایند تولید در آن وابسته به آبیاری بوده و جهت تأمین آب مورد نیاز این اراضی، وابسته به ذخایر آب‌های تجدیدپذیر هستیم. روش دیگر در تولید محصولات کشاورزی، روش کشت دیم است که در این نوع از کشت، رشد و تولید محصول متکی بر بارندگی‌ها و رطوبت ذخیره شده در خاک بوده و نیازی به انجام آبیاری و استفاده از ذخایر آب‌های تجدیدپذیر ندارد. این مزیت با توجه به شرایط اقلیمی و ذخایر آب‌های تجدیدپذیر کشور یک مزیت کلیدی محسوب می‌گردد. در واقع با توسعه کشت دیم بدون هیچ‌گونه مصرف اضافی از منابع آبی تجدیدپذیر کشور، ظرفیت‌های تولید غذا افزایش خواهد یافت.

با همین نگاه طرح «جهش تولید در دیم‌زارها» به پیشنهاد وزارت جهاد کشاورزی و با حمایت و سرمایه‌گذاری ستاد اجرایی فرمان امام (ره) از پاییز ۱۳۹۹ تدوین شد.

این ساختار با هدف توسعه کشاورزی دیم و با تکیه بر دانش فنی مبتنی بر پژوهش در موسسه تحقیقات کشاورزی دیم کشور به منظور افزایش بهره‌وری تمام محصولات زراعی دیم در تمام مناطق دیم‌کاری کشور با مرکزیت مراغه اجرایی شد. در همین راستا اسفند ۱۴۰۰، ۲۰۰ میلیارد تومان، تامین اعتبار تسهیلات ارزان‌قیمت برای تامین نهاده‌های طرح جهش تولید در دیم‌زارهای کشور در قالب یک تفاهمنامه همکاری چهارجانبه میان وزارت جهاد کشاورزی، وزارت اقتصاد، صندوق کارآفرینی امید و ستاد فرمان اجرایی امام ( ره) انجام شد.

شرط تدوام خودکفایی گندم

صمت غلامرضا نوری وزیر جهادکشاورزی در آیین تجلیل از فعالان طرح جهش تولید در دیم‌زارها، با اشاره به اجرای دوره دوم طرح جهش تولید در دیمزارها بنابر توصیه مقام معظم رهبری و ارائه گزارش کوتاهی از عملکرد کشاورزی دولت چهاردهم گفت: با ادامه این طرح موفق، خودکفایی در گندم ادامه خواهد داشت.  وی در ادامه با اشاره به تشکیل جلسات شورای قیمت‌گذاری و استمرار آن برای تعیین تکلیف بهای خرید تضمینی گندم و دیگر کالاهای اساسی مشمول طرح افزود: با توجه به تعویق صورت گرفته در دوره قبل، جلسات شورا به صورت منظم و با لحاظ حقوق حقه کشاورزان تشکیل و قیمت گندم برای سال زراعی جدید به سرعت تعیین تکلیف شد.

به گفته غلامرضا نوری پرداخت مطالبه گندم‌کاران از دیگر اقدامات شاخص دولت وفاق بوده و ادامه داد: با وجود خرید گندم کشاورزان بیش از سقف معین شده در قانون و بودجه؛ دستور مقام معظم رهبری و تاکید فراوان رییس‌جمهور و تشریک مساعی قوا، پول گندم تامین و پرداخت شد.

نگاه ویژه آقای وزیر به احیای قنوات

صمتپرویز فتاح رئیس ستاد اجرایی فرمان امام(ره) در آغاز آیین تجلیل از فعالان طرح جهش تولید در دیمزار‌های کشور گفت: طرح جهش تولید در دیمزار‌ها، طرحی پربرکت و اثربخش در اقتصاد کشور است و اجرای این طرح در کاهش مصرف آب، تامین امنیت غذایی، بهبود وضع اقتصاد کشاورزان و جلوگیری از خروج ارز کمک شایانی می‌کند.  به گفته فتاح؛ مقام معظم رهبری با موفق خواندن این طرح همچنان پیگیر ادامه اجرای این طرح جهش تولید در کشور هستند.  وی افزود: با اجرای طرح در ۵.۲ میلیون هکتار از اراضی دیم کشور، بیش از ۲۲ هزار روستا در ۲۵ استان کشور تحت پوشش قرار گرفته و زمینه مشارکت ۵۱۰ هزار نیز کشاورز فراهم شده است. با پشتیبانی مسئولان ذی‌ربط امیدوارم بتوانیم خودکفایی برنج را در طرحی چند ساله اجرایی کنیم. رئیس ستاد اجرایی فرمان امام ضمن درخواست از وزیر جهاد کشاورزی به نگاه ویژه به احیای قنوات در کشور، ادامه داد: ستاد اجرایی فرمان امام اقدامات حمایتی از جمله بیمه محصولات کشاورزی برای ایجاد انگیزه در کشاورزان، آموزش در جهت تولید بهینه محصولات و اعطای تسهیلات بانکی برای جبران خسارات طبیعی و غیرطبیعی برای خرید ادوات اراضی دیم را در دستور کار داده است.

امید به افزایش تولید

صمتدر ادامه حجت‌الاسلام محمدی گلپایگانی رئیس دفتر مقام معظم رهبری نیز ضمن حضور در این مراسم گفت: امسال به برکت کوشش و زحمت فراوان کشاورزان ۱۲ میلیون تن گندم خریداری شده است و تولید بیش از ۱۴ میلیون تن بوده است. وی ضمن تشکر از کشاورزان ابراز امیدواری کرد که امسال کشاورزان با تلاش خود بتوانند میزان تولیدگندم را همچنان بالا ببرند. او ضمن اعلام رضایت مقام معظم رهبری از رئیس‌جمهوری بخاطر حمایتهای بی‌دریغشان از طرح ملی جهش تولید در دیمزارها و از وزیر جهاد کشاورزی برای این موفقیت تشکر کرد.

تداوم اجرای طرح «جهش تولید در دیم‌زارها»

علیرضا مهاجر معاون وزیر جهاد کشاورزی با اشاره به ۱۲ میلیون هکتار اراضی کشاورزی در کشور که ۶ میلیون هکتار آن دیمی بوده و حدود ۲.۵ میلیون هکتار نیز آیش است. گفت: در مجموع ۸.۵ میلیون هکتار اراضی دیم و آیش در کشور داریم. از سال ۱۳۹۹ به صورت پایلوت طرح جهش تولید در دیمزارها در ۶۷۰ هزار هکتار از اراضی کشور شروع شد و با ادامه این روند در سال بعد ۲ میلیون و ۴۰۰ هزار هکتار از این اراضی تحت پوشش قرار گرفت و سال بعدی آن نیز یعنی ۱۴۰۲، ۵ میلیون و ۲۰۰ هزار هکتار تحت پوشش قرار گرفت و امسال نیز ۶ میلون و هکتار از اراضی تحت پوشش طرح جهش تولید در دیمزارها با مشارکت وزارت جهاد کشاورزی و ستاد اجرایی امام خمینی قرار گرفت.

وی ادامه داد: تا به امروز حدود ۲۵ استان، ۲۵۵ شهرستان و ۲۲۸۴۱ روستا را تحت پوشش این پروژه قرار گرفته است و با توجه به دستاورد خوب این پروژه، از امسال تا ۵ سال بعد نیز ادامه خواهد داشت. مهاجر گفت: باتوجه به اینکه معمولا کشاورزان دیمزارها جزو کشاورزان محروم جامعه بوده و باتوجه به نگاه ستاد اجرایی فرمان امام(ره) در کمک به این افراد با مشارکت وزارت جهاد کشاورزی و با همکاری کارشناسان و مروجین اجرا شد.  در این طرح آموزش و ترویج جزو اولویت‌های اول بوده و در کنار آن کمک‌های فنی و اعتباری در رابطه با خرید تجهیزات مورد نیاز دیمزارها با بهره ۴ درصد نیز دیده شده که به منظور کمک به افزایش درآمد و تولید کشاورزان در اختیار کشاورزان قرار گرفته است. وی افزود: استفاده از عمیق کاران به دلیل بهره‌مندی از رطوبت خاک در عمق خاک، از دیگر موارد این طرح است و سعی می‌شود تا از بذور مقاوم در این عرصه‌ها استفاده شود.  در این طرح کمک می‌شود تا دانه‌های روغنی، گیاهان دارویی، علوفه و حبوبات نیز در کنار گندم و جو در دیمزارها کشت و موجب افزایش درآمد کشاورزان گردد.

مساحت زمین‌های «آیش زرد»

مظفر روستایی رئیس موسسه تحقیقات دیم وزارت جهاد کشاورزی نیز در گفت‌وگوی زنده تلویزیونی با اشاره به شروع فصل کشت در دیمزارهای کشور در مناطق سردسیر از اول مهر، در مناطق معتدل از نیمه آبان و مناطق گرمسیری نیز ۲۰ آبان تا ۲۰ آذر، گفت: در کشور ۸ تا ۸.۵ میلیون تن عرضه کشت زراعی در دیمزارها داریم که سالانه حدود ۶ تا ۶.۵ میلیون هکتار زیر کشت زیر کشت قرار می‌گیرد.

وی افزود: در زمان تغییرات اقلیمی و بروز خشکسالی در کشور، نخستین مراکزی که تحت تاثیر این تغییرات قرار خواهند گرفت دیمزارها هستند. در مقابل نتایج موسسه تحقیقاتی دیم و سازمان علوم تحقیقات نشان داده است که می‌توانیم در سال‌های خشک نیز عملکرد خوبی در تولید داشته باشیم و براساس این تحقیقات پروژه جهش تولید در دیمزارها طرح وبرنامه‌ریزی و با پشتیبانی مالی ستاد اجرایی فرمان امام(ره) کمک شد تا این یافته‌های تحقیقاتی وارد عرصه‌ها شده و کشاورزان از این تحقیقات در زمان‌های کاشت، داشت و برداشت در جهت افزایش تولید و بهره‌وری استفاده کنند.

روستایی با اشاره به ۳ موضوع در رابطه با حل چالش‌های موجود در دیمزارها، گفت: مدیریت نظام‌های زراعی برای افزایش بهره‌وری در دیمزارها، ارتقاء سازگاری به تحقیقات اقلیمی و استفاده از فناوری‌های جدید و تولید و معرفی ارقام مناسب، باکیفیت و سازگار به منظور پشتیبانی و حمایت علمی از این پروژه‌ها از جمله راه‌حل‌های چالش‌های موجود در دیمزارها است.

به گفته وی، با استفاده از اجرای طرح « جهش تولید در دیم‌زارها» در امسال بیشترین موفقیت را در کشت گندم دیم شاهد بودیم و تقریبا نیمی از خرید تضمینی گندم ۱۲ میلیون تنی در امسال محصول کشت در دیمزارها است. همچنین در سال زراعی گذشته برای نخستین بار حدود ۴۲۰ هزار تن علوفه خشک از دیمزارها تولید شده است. بنابراین براساس بررسی‌های به عمل آمده حدود ۲۵ تا ۳۰ درصد موفیقت در جهش تولید در دیمزارها را شاهد هستیم.

رئیس موسسه تحقیقات دیم وزارت جهاد کشاورزی با بیان اینکه رقم‌های بذرهای توزیع شده در بین کشاورزان تاب‌آوری بسیار بالایی به خشکسالی دارند، گفت: در سال جدید بیش از ۹ هزار ۸۰۰ تن بذر جدید را در سطح کشور توزیع کردیم تا برای سال زراعی جدید در اختیار کشاورزان قرار گیرد.

روستایی با اشاره به مساحت ۲ میلیون هکتاری از زمین‌های کشاورزی که آیش زرد هستند، گفت: برنامه داریم تا در این عرصه‌ها با کشت محصولات سازکار مانند علوفه، حبوبات و دانه‌های روغنی موجب افزایش درآمد کشاورزان شویم. در تکنیک آیش زرد، زمین قابل کشت، برای یک چرخه یا بیشتر بدون کشت رها می‌شود. هدف آیش اجازه دادن به زمین برای بازیابی و ذخیره مواد آلی ارگانیک در حالی‌ است که رطوبت خاک نگهداری و چرخه آفات و بیماری‌های خاکزاد از طریق حذف میزبان آنها قطع می‌شود.

وی با اشاره به اصلاح الگوی کشت گفت: در رویکرد جدید به کشاورزان که اغلب کود اوره را در بهار مصرف می‌کردند و به دلیل عدم بارندگی موجب از بین رفتن محصول در مزارع می‌شدند اعلام کردیم که این کود را در پاییز که بارندگی مناسبی دارد کشت کنند که خوشبختانه نتایج خوبی به همراه داشت. همچنین رویکرد دیگر تغییر تاریخ کاشت از زمان بهاره به پاییزه در محصولات نخود و عدس و... به دلیل احتمال کاهش بارندگی بهاره است.

سخن پایانی

در اغلب کشورهای دنیا شرایط دیم کاری برای تولید غذا اولویت خاصی دارد. اهمیت کشاورزی دیم در ایران نیز مشخص است؛ به طوری که بخش عمده غذا در شرایط دیم تولید می شود. دیم کاری به معنی کشت بدون آبیاری است و به زراعتی گفته می شود که با آب باران رشد نماید.

همچنین مطالعه منابع آبی کشور و میزان بارندگی‌ها نشان می‌دهد که سالانه از کل 430 میلیارد مترمکعب آب ورودی به کشور حدود 300 میلیارد مترمکعب در اثر تبخیر از دسترس خارج می‌شود. درحالی ‌که با مدیریت علمی و به‌کارگیری اصول صحیح کشت دیم می‌توان این منابع عظیم آبی (آب سبز) را در راستای تأمین غذای کشور به کار گرفت؛ از طرف دیگر کشور ایران دارای منابع خاکی فراوانی است که در صورت مدیریت صحیح کشت دیم، کیفیت آنها ارتقا یافته و نفوذپذیری آب حاصل از بارش را افزایش می‌دهد. این رهیافت موجب تقویت ذخایر زیرزمینی آب خواهد شد. با این حال اما توسعه کشت دیم مبتنی بر پژوهش طی سال‌های پیش ‌رو به دلیل خشکسالی و کاهش روزافزون منابع آبی اجتناب‌ناپذیر خواهد بود، اما تحقق آن به عقیده کارشناسان، به تغییر نگاه سنتی کشاورزان و تولیدکنندگان نسبت به این شیوه زراعت و در حقیقت به ایجاد تحول در روش سنتی کشت نیاز دارد.