اصولاً معاوضه ارزی در دهه ۱۹۹۰ میلادی با توجه به عمق بازار ارز خارجی با رشد چشمگیری مواجه شد به طوری که حجم معاملات روزانه در این بازار به صورت چشمگیری افزایش یافته است. البته باید به این نکته نیز اشاره کرد که عموماً سوآپ ارزی میان بانک‌های مرکزی و بانک‌های تجاری کشورها انجام می‌شود و کشورهایی که توانسته‌اند سیاست‌های تثبیت اقتصادی خود را به ثمر برسانند و وارد مرحله آزادسازی مالی شوند از این پیمان‌ها بهره برده‌اند؛ به عبارت دیگر پیمان‌های پولی همان استفاده از ارزهای ملی دو کشور در روابط تجاری است.

مذاکره برای سوآپ ارزی با ۲۰ کشور جهان

هر کشوری در بخش پیمان‌های پولی و برای استفاده از ارزهای ملی برای واردات و صادرات کالا، خدمات و سرمایه‌گذاری می‌تواند از الگوهای مختلفی بهره ببرد که یکی از آنها قراردادهای دوجانبه است. همین قراردادها هم در قالب چند نوع تعریف می‌شوند و به عبارت دیگر انواع مختلفی دارند، از جمله آنها هم می‌توان به ترتیبات بانکی و پرداخت اشاره کرد که از سوی بانک مرکزی ایران مورد استفاده قرار می‌گیرد، مدل دیگر مورد استفاده از سوی بانک مرکزی هم سوآپ ارزی است.

بانک‌های مرکزی تلاش می‌کنند سبدی از ارزهای مختلف تشکیل دهند و ارزهای جهان روا با توجه ارزش و میزان ریسک آنها می‌توانند سهمی در این سبد داشته باشند.

 با این تفاسیر و با توجه به شرایط و مختصات اقتصادی و غیراقتصادی کشور بدیهی بود بانک مرکزی در جهتی حرکت کند که قدرت تبدیل ارزی را افزایش دهد و جریان با ثبات واردات کالا و خدمات را برای کشور به وجود آورد. به این منظور هم باید به سمت ارزهای ملی حرکت می‌کرد حرکتی که از سوی بانک مرکزی انجام گرفت که درنتیجه از سال ۱۳۹۲ پیمان‌های پولی آغاز شده و تاکنون مذاکراتی با ۲۰ کشور جهان انجام گرفته است که در مواردی به امضای تفاهمنامه منجر شده و از میان این تفاهمنامه‌ها هم سرانجام دو قرارداد با کشورهای ترکیه و پاکستان به امضا رسیده است.

نخستین قرارداد پیمان پولی میان ایران و روسیه

ماه گذشته رئیس کل بانک مرکزی از امضای نخستین قرارداد پیمان پولی دوجانبه به منظور تأمین (معاوضه) نقدینگی به پول‌های ملی برای تبادلات تجاری میان ایران و روسیه خبر داد و گفت: با امضای قرارداد پیمان پولی دوجانبه، به زودی زیرساخت معاملات توافقی ریال برون مرزی (ریال آفشور) در مرکز مبادله ارز و طلای ایران، افتتاح شده و دستورالعمل‌های لازم به شبکه بانکی و بازرگانان ابلاغ خواهد شد.

وی یادآور شد: با پیمان پولی، مبادلات بر اساس ارزهای محلی ریال و روبل خواهد و نیازی نیست از ارز دیگری استفاده شود و شروعی برای جهش در مبادلات تجاری کشور خواهد بود و بسیاری از خطرات ناشی از تبدیل ارز و این امر مبادلات با سایر ارزها را پوشش می‌دهد. لذا این مهم برای تجار ایرانی و سرمایه‌گذاران روسی بسیار مطلوب است.

رئیس کل بانک مرکزی در ادامه با اشاره مناسبات پولی و بانکی ایران و روسیه گفت: در نشست دوجانبه هیأت تخصصی دو طرف، ضمن نهایی‌سازی الزامات اتصال شبکه پرداخت کارتی میر روسیه به شبکه شتاب ایران، این پروژه وارد مرحله عملیاتی شد که فاز اول آن تا اواخر ماه آینده میلادی (ابتدای شهریور ماه) برای اتباع ایرانی قابل استفاده خواهد بود. فرزین افزود: در این مرحله کارت‌های بانکی شبکه شتاب ایران در قالب طرح کارت هوشمند همراه بانکی (کهربا) در کلیه خودپردازهای کشور روسیه قابل استفاده خواهد بود و اتباع ایرانی خواهند توانست با کارت‌های بانکی خود از خودپردازهای روسیه اسکناس روبل دریافت کنند.

رئیس کل بانک مرکزی همچنین تصریح کرد: مرحله دوم این اتصال برای بهره‌مندی اتباع روسیه در ایران خواهد بود و در مرحله سوم کارت‌های شتاب ایران در پذیرنده‌های فروشگاهی روسیه پردازش خواهد شد.

تسهیل مبادلات تجاری

در همین حال محمود بهمنی با بیان اینکه انعقاد پیمان پولی با روسیه حاصل دیپلماسی فعال بانک مرکزی است، گفت: امضای توافقنامه پولی بین ایران و روسیه نخستین گام برای امضای چنین توافقاتی با سایر کشورها از جمله چین به عنوان یک اقتصاد بزرگ است.

رئیس کل اسبق بانک مرکزی در گفت‌وگو با ایسنا درباره پیمان پولی ایران و روسیه که اخیرا در سفر محمدرضا فرزین، رئیس کل بانک مرکزی به روسیه به امضای روسای کل دو کشور رسید، گفت: فعال‌سازی دیپلماسی اقتصادی رویکرد بسیار خوبی است که در دستور کار مدیریت کنونی بانک مرکزی است، این موضوع بدین جهت حائز اهمیت است که انعقاد پیمان‌های پولی، ارزی و بانکی دو جانبه یا چند جانبه از جهات بسیار مختلفی اعم از زمان تحریم یا غیر تحریم به نفع کشور است.

وی با بیان اینکه انعقاد پیمان پولی و توافق بر سر این موضوع به معنای افزایش مبادلات و تبادلات تجاری بین دو کشور است، تصریح کرد: این پیمان بدین جهت حائز اهمیت است که با وجود تحریم‌ها، ایران همچنان می‌تواند کالاهای مورد نیاز کشور هدف را صادر کند و کالاهای مورد نیاز خود را به نرخ مناسب و متعادل بدون نگرانی از وجود تحریم‌ها وارد کند.

بهمنی گفت: این پیمان پولی مهم است چرا که مراودات تجاری و اقتصادی بین ایران و روسیه را تسهیل می‌کند و به تبع آن در آینده‌ای نه چندان دور به تسهیل فضای کسب و کار، جهش تولید و رونق اقتصادی می‌افزاید.

رئیس اسبق بانک مرکزی ضمن اظهار امیدواری نسبت به این موضوع، تاکید کرد: امضای توافقنامه پولی بین ایران و روسیه نخستین گام برای برداشتن گام‌های بلند همکاری و امضای چنین توافقاتی با سایر کشورهای دوست و همسایه از جمله چین به عنوان یک اقتصاد بزرگ است.

وی افزود: باید روی این موضوع و تداوم انعقاد پیمان‌های پولی تمرکزی جدی داشت؛ لذا انتظار می‌رود بانک مرکزی این رویه را با جدیت بیشتری با سایر کشورها در دستور کار قرار دهد؛ چرا که این پیمان‌ها از جهات بیشماری منافع اقتصادی و تجاری ایران را تامین می‌کند.

پیمان دوسر برد

کارشناسان اقتصادی نیز معتقدند ایجاد هرگونه توافق و پیمان پولی دوجانبه در عرصه بین‌المللی با کشورهای مختلف به سود ایران است.

جلیل جلالی‌فر تحلیلگر و فعال تجارت خارجی در واکنش به امضای نخستین قرارداد پیمان پولی دوجانبه ایران که با روسیه به منظور تأمین (معاوضه) نقدینگی به پول‌های ملی برای تبادلات تجاری میان دو کشور منعقد شد، اظهار کرد: قطعا در حوزه توسعه تجارت بین‌المللی این تفاهمنامه‌ها و هرگونه توافق همکاری در امور گمرکی، استاندارد و خصوصا امور بانکی و نحوه تسویه مالی بسیار مهم و سازنده است. در واقع توسعه تجارت بر پایه همین مقررات و امور تسهیلگری استوار است که باید توسط دستگاه‌های دولتی تنظیم و انجام شود.

وی در خصوص نهایی‌سازی الزامات اتصال شبکه پرداخت کارتی میر روسیه به شبکه شتاب ایران افزود: با توجه به مناسبات پولی و بانکی ایران و روسیه و نشست دوجانبه هیات تخصصی دو طرف این پروژه وارد مرحله عملیاتی شده که فاز اول آن تا اواخر ماه آینده میلادی (ابتدای شهریورماه) برای اتباع ایرانی قابل استفاده خواهد بود. قطعا این مسئله کار بسیار منطقی و درستی است که موجب می‌شود تجار و توریست‌های دو کشور دیگر نیازی به دلار نداشته باشند. این فعال اقتصادی ادامه داد: نکته اساسی اینجاست که تنها مانع توسعه تجارت بین ایران و روسیه، نرخ تبدیل ارز است و باید نرخ تبدیل ارز از طریق کارت میر روسیه مشخص شود که البته شاید بانک مرکزی در این خصوص تصمیمات جدیدی اتخاذ کرده باشد. روس‌ها علاقه زیادی به سفر به ایران دارند، ولی تبدیل نرخ ارز، مشکل بزرگی برای آنها ایجاد کرده؛ به عنوان مثال اگر در این روند چیزی حدود ۲ تا ۴ هزار دلار با نرخ بالاتری خریداری شود، بسیار عالی خواهد شد و کمک زیادی به تقویت صنعت توریسم هر دو کشور خواهد بود. البته از سوی دیگر نرخ تبدیل ارز در حوزه تجارت تاثیر و جذابیت چندانی برای تجار ندارد.

جلالی فر ادامه داد: فعلا باید جزییات بیشتری از اتصال به سیستم میر روسیه مشخص شود تا ببینیم از نظر نرخ تبدیل ارز چه تفاوتی با سیستم‌های موجود دارد. چنانچه اگر نرخ تبدیل ارز به روز باشد، می‌توان این اقدام را بسیار عالی و مفید خواند، اما اگر نرخ آن پایین تر از نرخ روز باشد هیچ استقبالی از آن نخواهد شد.

سخن پایانی

لازمه همه انواع سرمایه‌گذاری‌ها انتقال پول آسان و راحت بوده و ایجاد تبادلات پولی دوجانبه می‌تواند این مهم را عملیاتی کند.

روابط تجاری ایران و روسیه در سال‌های گذشته با ارزهای دلار، یورو و روبل انجام می‌شد و با ریال صورت نمی‌گرفت؛ ولی با امضای پیمان پولی ایران و روسیه، بانک مرکزی روسیه پذیرفته است که با ریال ایران پوزیشن بگیرد که قطعاً به نفع اقتصاد کشور است و ریال برای استفاده تجار بدون ریسک می‌شود. یکی از مزایای این پیمان برای فعالان اقتصادی این است که صادرکنندگان ایرانی می‌توانند محصولات خود را به ریال به کشور روسیه صادر کنند که در نتیجه ریال برون مرزی کسب می‌کنند و با توجه به سازکاری که در مرکز مبادله ایران برای این ریال تعریف کردیم، آنان می‌توانند ریال صادراتی خود را در این مرکز به صورت توافقی به ریال عادی تبدیل کنند که یک مشوق صادراتی برای آنان محسوب می‌شود.