نرخ بیکاری یکی از شاخص‌هایی است که برای ارزیابی شرایط اقتصادی کشورها مورداستفاده قرار می‌گیرد. طرح آمارگیری نیروی کار با هدف برآورد شاخص‌های بازار کار به‌صورت فصلی و سالانه و همچنین تغییرات آن در کل کشور، نقاط شهری، نقاط روستایی و تغییرات سالانه در استان‌ها با روش نمونه‌گیری چرخشی در فصول مختلف سال اجرا می‌شود. این طرح نخستین‌بار در بهار ۱۳۸۴ آغاز و اجرای آن در ماه میانی هر فصل تاکنون ادامه یافته است.

نمونه پایه آمارگیری نیروی کار

در طرح آمارگیری نیروی کار به‌دلیل ماهیت ادواری آن از نمونه پایه استفاده می‌شود. نمونه پایه، نمونه‌ای است که می‌توان از آن برای چند دوره از یک آمارگیری ادواری یا چند آمارگیری، زیرنمونه‌هایی انتخاب کرد. برای انجام این طرح تاکنون از ۲ نمونه پایه استفاده شده است. نمونه پایه نخست این طرح برای سال‌های ۱۳۸۷ -۱۳۸۴ طی فرآیندی از چارچوب سرشماری عمومی کارگاهی ۱۳۸۱ ساخته شده است. پس از ساخت نمونه پایه، فهرست‌برداری از خانوارهای مربوط به خوشه‌های نمونه پایه در پاییز ۱۳۸۳ انجام شد تا براساس آن، بتوان خانوارهای نمونه را باتوجه به الگوی چرخش موردنظر برای دوره‌های مختلف آمارگیری انتخاب کرد. نمونه پایه دوم این طرح برای سال‌های ۱۳۹۱ - ۱۳۸۸ طبق اطلاعات فهرست‌برداری سرشماری سال ۱۳۸۵ طراحی شد و مورداستفاده قرار گرفت.

سهم زنان و مردان در آمار اشتغال

به‌گزارش صمت، براساس گزارش مرکز آمار، جمعیت ۱۵ساله و بیشتر ساکن ایران به ۶۴ میلیون و ۴۵۶ هزار و ۷۴۵ نفر رسیده که در مقایسه با تابستان سال گذشته بیش از ۷۵ هزار نفر افزایش داشته است. از این تعداد، ۳۲ میلیون و ۱۸۲ هزار و ۷۸۹ نفر را مردان و ۳۲ میلیون و ۲۶۹ هزار و ۵۵ نفر را زنان تشکیل می‌دهند. نکته قابل‌توجه این است که جمعیت زنان در یک سال گذشته، ۳۹۰ هزار و ۲۸۸ نفر افزایش یافته و این رقم برای مردان بیش از ۳۶۴ هزار نفر بوده است.نرخ مشارکت اقتصادی هم در مقایسه با مدت مشابه در سال ۱۴۰۱ گذشته با ۰.۶ درصد افزایش به ۴۱.۶ درصد رسیده است. در این گزارش رسمی تاکید شده است که در تابستان ۱۴۰۱ جمعیت فعال از نظر اقتصادی در کشور ۲۶ میلیون و ۱۱۲ هزار و ۱۷۱ نفر بود که امسال به ۲۶ میلیون و ۸۰۱ هزار و ۳۴۱ نفر افزایش یافت. افزونی ۶۸۹ هزار نفری جمعیت شاغل از نظر آماری شاید اتفاقی مثبت برای دولتمردان باشد، اما همچنان معضل جمعیت فعال ناچیز در کشور را به‌وضوح نشان می‌دهد. منظور از جمعیت فعال، آن بخشی از جامعه است که در مدت زمان آمارگیری یا شاغل بودند یا در پی یافتن شغل. کسانی که چنین وضعیتی ندارند، جزو جمعیت غیرفعال حساب به‌حساب می‌آیند. مرکز آمار معتقد است که تعداد این افراد ۳۷ میلیون و ۶۵۵ هزار و ۴۰۴ نفر بوده که ۱۱ میلیون بیش از جمعیت فعال است. نکته حائزاهمیت این است که نرخ جمعیت فعال برای ترکیه بیش از ۵۰ درصد و در اقتصادهای توسعه‌یافته اروپای غربی و شمالی همواره بیش از ۷۰ درصد است.در میان جمعیت فعال کشور، مردان سهمی ۲۲ میلیون و ۹۲ هزار نفری دارند و این نرخ برای زنان، تنها ۴ میلیون و ۷۰۹ هزار و ۳۳۲ نفر است. این مهم مشخص می‌کند که نرخ مشارکت اقتصادی برای مردان بزرگ‌تر از ۱۵سال به ۶۸.۶ درصد می‌رسد، اما برای زنان تنها ۱۴.۶ درصد است. هرچند ۰.۹ درصد در یک سال گذشته بر جمعیت فعال زنان افزوده شده، اما تردیدی نیست که بازار کار ایران همچنان مردانه است و زنان، شانس کمتری برای یافتن شغل دارند.

نرخ اشتغال ۳۸ درصدی

نرخ پایین مشارکت اقتصادی موجب شده است که از کل جمعیت بیش از ۶۴ میلیونی که در تابستان امسال بیشتر از ۱۵ سال سن داشتند، تنها ۳۸.۳ درصد از آنها که بالغ بر ۲۴ میلیون و ۶۸۵ هزار و ۵۱۳ نفر است، شاغل هستند. به‌عبارت‌دیگر، از تمام جمعیت بیش از ۸۰ میلیون نفری ساکن در ایران، تنها ۲۴ میلیون نفر آنها با درآمدهای حاصل از شغل خود زندگی می‌کنند و به تعبیری بار تمام اقتصاد کشور بر دوش اندکی بیش از یک‌سوم جمعیت کشور است. در این میان، تمام مردان ۱۵ساله و بیشتر که ۲۰ میلیون و ۷۰۱ هزار و ۳۷۸ نفر که معادل ۶۴.۳ درصد جمعیت آنان است، شاغل هستند که ۰.۹ درصد بیش از تابستان سال گذشته است. در میان زنان، این نرخ تنها ۱۲.۳ درصد محاسبه شده، یعنی تنها ۳ میلیون و ۹۸۴ هزار و ۱۳۵ نفر از زنان موفق به یافتن شغل شدند. این رقم نسبت به مدت مشابه در سال گذشته افزایش ۳۷۸ هزار و ۱۳۴ نفر را تجربه کرده است.

نرخ بیکاری یک درصد کاهش یافت

آمارهای مرکز آمار از کاهش نرخ بیکاری به‌میزان یک درصد در تابستان امسال خبر می‌دهد و بر این اساس، این شاخص را ۷.۹ درصد برآورد کرده‌اند. به بیان دیگر، این مرجع رسمی اعلام آمار معتقد است که از تمام جمعیت ۱۵ساله و بیشتر که فعال در مشارکت اقتصادی بودند، در تابستان امسال ۲ میلیون و ۱۱۵ هزار و ۸۲۸ نفر بیکار بودند. این نرخ در تابستان پارسال، ۲ میلیون و ۳۳۳ هزار و ۴۵۷ نفر بوده است. در آمار منتشرشده، نرخ بیکاری مردان هم کاهشی یک درصدی داشته است و به این ترتیب، تعداد مردان بیکار که در تابستان ۱۴۰۱، بیش از یک میلیون و ۵۸۵ هزار نفر بود، به یک میلیون و ۳۹۰ هزرار و ۶۳۱ نفر کاهش یافت. در حالی که گزارش اخیر، شدت کاهش بیکاری زنان را ۱.۸ درصد برآورد کرده است.

به اعتبار آمارهای منتشرشده اخیر، می‌توان گفت که از میان ۳۲میلیون و ۲۶۹ هزار و ۵۵ زن که ۱۵ سال و بیشتر سن داشتند، تنها ۴ میلیون و ۷۰۹ هزار و ۳۳۲ نفر از آنها از نظر اقتصادی مشارکت داشته‌ و ۲۷ میلیون و ۵۵۹ هزار و ۷۲۳ نفر نیز غیرفعال بوده‌اند. از میان تمام جمعیت مشارکت‌کننده زنان در تابستان امسال، ۳ میلیون و ۹۸۴ هزار و ۱۳۵ نفر شاغل و ۷۲۵ هزار و ۱۹۷ نفر نیز جزو بیکاران دسته‌بندی شدند.

درباره مردان، از جمعیت ۳۱ میلیون و ۸۲۳ هزار و ۶۳۳ نفر، ۶۸.۴ درصد که معادل ۲۲ میلیون و ۹۲ هزار و ۹ هستند مشارکت اقتصادی داشته‌ و ۱۰ میلیون و ۶۵ هزار و ۷۹۹ نفر نیز غیرفعال بوده‌اند. از میان تمام جمعیت مردان که مشارکت اقتصادی داشته‌اند، ۲۰ میلیون و ۱۷۲ هزار و ۷۱۳ نفر در تابستان امسال شاغل بودند و یک میلیون و ۵۸۵ هزار و ۱۲۱ نفر نیز بیکار ماندند.

راه دشوار جوانان برای یافتن شغل

در کنار بیکاری زنان، مسئله بیکاری جوانان هم از معضلات جدی کشور محسوب می‌شود که آمارهای رسمی نیز نشان می‌دهند محیط‌های کسب‌وکار فعلی کشور به زحمت آنها را در خود می‌پذیرد. بیکاری جوانان ۱۵ تا ۲۴ ساله باوجود اینکه ادعا می‌شود در یک‌سال گذشته کاهش ۲.۹ درصدی داشته، ۲.۵برابر نرخ میانگین کشور اعلام شد. نرخ بیکاری در میان جوانان ۱۵ تا ۲۴ ساله را ۲۰.۱ درصد اعلام کردند که بیانگر بیکاری ۵۳۶ هزار و ۱۸۱ نفر از جمعیت جوان کشور است. نرخ بیکاری برای مردان جوان ۱۷.۴ درصد و برای زنان جوان ۳۰.۴ درصد محاسبه شد که کاهش ۲.۵ درصدی بیکاری مردان جوان و ۸.۶ درصدی زنان جوان را نشان می‌دهد. تعداد مردان جوان بیکار و زنان جوان بیکار در تابستان ۱۴۰۲ را به‌ترتیب، ۳۶۸ هزار و ۴۹۶ نفر و ۱۶۷ هزار و ۶۷۵ نفر محاسبه کرده‌اند.

شدت بیکاری در میان گروه سنی ۱۸ تا ۳۵ساله، هرچند شدت بیکاری در جوانان ۱۵ تا ۲۴ساله را ندارد، اما همچنان نرخ آن حدود ۲برابر میانگین بیکاری کل جمعیت فعال است. بیکاری در این گروه سنی ۱۵درصد برآورد شده که می‌توان آن را این‌طور تفسیر کرد که از کل جمعیت بیکاران کشور، یک میلیون و ۵۲۰ هزار و ۶۳۵ نفر از آنها را افرادی که در این بازه سنی هستند، در بر گرفته‌اند. ۹۵۷ هزار و ۶۶۳ مردان ۱۸ تا ۳۵ ساله و ۵۶۲ هزار و ۹۷۲ زنانی که در این بازه سنی قرار دارند، در تابستان امسال موفق به یافتن شغلی نشدند.

ضمن اینکه آمارهای اخیر یک‌بار دیگر نشان داد که فارغ‌التحصیلان دانشگاه‌ها و آموزش عالی کشور در یافتن شغل مناسب کاری دشوار دارند که موجب شده است نرخ بیکاری در میان آنها ۷.۱ واحد درصد بیش از بیکاری تمام جمعیت ۱۵ساله و بیشتر باشد.

۹۰۵هزار و ۱۴۹ فارغ‌التحصیل دانشگاهی با نرخ ۱۲درصدی در تابستان امسال موفق به یافتن شغل مناسب نشدند و این در حالی است که نرخ بیکاری مردان دانشگاه‌رفته ۸.۱ درصد و زنان دانشگاه‌رفته ۲۰.۷ درصد اعلام شده است.

خدمات بیشتر از نصف مشاغل کشور را فراهم کرده است

در میان بخش‌های مختلف اقتصاد کشور، خدمات بیشتر از نصف مشاغل کشور را فراهم آورده است تا ۱۲ میلیون و ۴۵۸ هزار و ۸۲۸ نفر در این بخش به امرار معاش مشغول شوند. نکته مهم این است که در یک‌سال منتهی به تابستان امسال، تنها ۰.۱ درصد بر اشتغال این بخش افزوده شده است. در حالی که بنا به گزارش مرکز آمار، در سه‌ماهه نخست امسال، بخش خدمات با رشدی ۹.۳ درصد، بیشتر از نصف تولید ناخالص داخلی را که به رشد ۷.۹ درصدی منجر شده، تشکیل شده است. هرچند به‌دلیل اینکه عمده رشد خدمات ناشی از واسطه‌گری مالی بوده، این رشد به اشتغالزایی متناسب منجر نشده و فقط ۴۸ هزار شغل ایجاد کرده است. گفتنی است، در حالی که خدمات ۴۸.۸ درصد از اشتغال مردان را ایجاد کرده، ۵۸.۶ درصد از زنان شاغل در این بخش فعال هستند. بخش صنعت با افزایش ۳۷۰ هزار و ۵۰۳ شغل توانسته ۳۴ درصد از کل مشاغل کشور را تامین کند که نسبت به تابستان پارسال ۰.۲ درصد رشد کرده است. ۳۵.۵ درصد اشتغال مردان کشور و ۲۶.۵ درصد اشتغال زنان را صنایع تامین کرده‌اند. در مجموع صنعت ۸ میلیون و ۳۹۹ هزار و ۸۱۶ نفر را تا شهریور امسال صاحب شغل کرده است. در بخش کشاورزی تنها ۱۵.۵درصد شاغلان کشور فعال هستند. این بخش به‌دلیل خشکسالی تنها بخشی است که تعداد مشاغل آن ۰.۳ درصد کمتر از تابستان ۱۴۰۱ شده است. ۱۵.۶ درصد مشاغل مردان و ۱۴.۹ درصد اشتغال زنان به این بخش تعلق دارند. به‌طورکلی ۳ میلیون و ۸۲۲ هزار و ۲۰۰ نفر در کشاورزی امرار معاش کرده‌اند.

اشتغال ناقص در کشور، ۷.۹ درصد از جمعیت فعال اقتصادی را مشغول کرده که نسبت به مدت زمان مشابه در سال گذشته، کاهش ۱.۳ درصدی را به‌ثبت رسانده است. از آمار یک میلیون و ۹۴۲ هزار و ۱۶۱ نفری که به‌طورناقص شغلی (کمتر از ۴۴ ساعت در هفته) یافته، یک میلیون و ۷۴۹ هزار و ۲۰۳ شغل را مردان و ۱۹۲ هزار و ۹۵۸ شغل را زنان به‌دست آورده‌اند. سهم فارغ‌التحصیلان دانشگاهی از کل بیکاران کشور در تابستان امسال با افزایش ۱.۹ درصدی به ۴۲.۸ درصد رسید و همزمان سهم دانشگاه‌رفته‌ها از کل شاغلان کشور، تنها ۰.۳ درصد بیشتر شد و به ۲۶.۸ درصد افزایش یافت. نرخ بیکاری مردان دانشگاه‌دیده ۳۰.۵ درصد و برای زنان ۶۶.۳ درصد اعلام شده است و همزمان، مردان فارغ‌التحصیل دانشگاهی، ۲۳.۱ درصد از کل مردان شاغل را شامل می‌شوند. برای زنان، نرخ بیکاری و اشتغال به‌ترتیب ۶۶.۳ و ۴۶.۲ درصد محاسبه شده است.