چالش‌های پنهان حبوبات در سبد غذایی خانوار
حبوبات به‌عنوان یکی از منابع اصلی تامین پروتئین گیاهی و اقلام استراتژیک سبد غذایی خانوار، این روزها با چالش‌های جدی در تولید، واردات و قیمت‌گذاری روبه‌رو شده است؛ کاهش منابع آبی، انحصار واردات، نبود برنامه‌ریزی دقیق و نوسانات ارزی نه‌تنها تولید داخلی را با افت شدید روبه‌رو کرده، بلکه دسترسی عموم مردم به این کالای ضروری را دشوار کرده و سلامت غذایی جامعه را در معرض تهدید قرار داده است.
در سال‌های اخیر، تولید، توزیع و مصرف حبوبات در کشور با چالش‌های متعددی روبه‌رو شده است. کاهش منابع آبی، قطعی برق چاه‌های کشاورزی، نبود برنامه‌ریزی دقیق و نبود آمار جامع از سطح زیرکشت، موجب شده تولید داخلی حبوبات به‌ویژه در اقلامی همچون لوبیا با افت چشمگیری روبه‌رو شود، درعین‌حال واردات این محصولات نیز به‌صورت محدود، انحصاری و بعضا غیرشفاف انجام می‌شود که موجب افزایش قیمت‌ها و کاهش دسترسی مصرف‌کنندگان به این ماده غذایی مهم شده است. نوسانات ارزی، حذف ارز ترجیحی و جایگزینی آن با ارز نیمایی و سپس ارز توافقی با نرخ‌های بالا، فشار مضاعفی را بر واردات حبوبات وارد کرده و موجب افزایش بی‌رویه قیمت این کالا در بازار شده است. از سوی دیگر، نبود سیاست‌گذاری‌های بلندمدت در وزارت جهاد کشاورزی، فقدان اطلاعات دقیق از میزان تولید، مصرف، واردات و نبود حمایت کافی از تولیدکنندگان داخلی، منجر به ایجاد یک چرخه معیوب در بازار حبوبات شده است.
کم‌آبی و قطعی برق، لوبیا را گران کرد
سیدمسعود بحق، رئیس اتحادیه برنج و خواروبار اصفهان درباره توزیع حبوبات به ایسنا گفت: در این استان توزیع حبوبات بسیار کم و تنها در منطقه دهاقان از توابع شهرستان شهرضا کشت می‌شود، تولید در این منطقه به‌دلیل کم‌آبی بسیار کم و غیرقابل توجه است. تاکید بر این نیست که آیا استان اصفهان تولیدکننده حبوبات هست یا خیر، چراکه در نهایت هر استانی که تولید داشته باشد، محصولات خود را به سایر استان‌ها ارسال می‌کند، با این حال گرانی لوبیا بیشتر ناشی از کم‌آبی و قطعی برق چاه‌ها در سال گذشته بوده است؛ به همین علت تولید لوبیاچیتی در هر هکتار به‌شدت کاهش پیدا کرده و عملکرد آن به حدود یک‌سوم میزان معمول رسیده که دلیل آن تامین نشدن آب کافی برای کشاورز در زمان اوج نیاز گیاه به آب بوده و همین امر موجب کاهش جدی در تولید آن شده است.
رئیس اتحادیه برنج و خواروبار اصفهان در ادامه با اشاره به واردات حبوبات گفت: واردات به‌صورت قطره‌چکانی و امتیاز آن تنها به گروه و شرکت‌های خاص تعلق می‌گیرد، حال واردات محدود و انحصاری به نفع جامعه نیست، چراکه برخی اقلام با قیمت بالاتر به بازار عرضه می‌شود که هیچ سودی برای مردم و جامعه ندارد.
بحق ادامه داد: در حال‌حاضر، بسیاری از حبوبات مصرفی کشور وارداتی است و تنها برخی همچون لوبیاچیتی، لوبیا سفید، مقداری لوبیا قرمز و لوبیای کشاورزی اقلام داخلی هستند، با این وجود به‌دلیل کمبود آب و قطعی برق چاه‌ها، تولید کاهش پیدا کرده که نتیجه آن افزایشی شدن قیمت‌ها بوده است. تا اسفند ۱۴۰۲، واردات حبوبات با ارز ۲۸ هزار و ۵۰۰ تومانی انجام می‌شد، اما از ابتدای ۱۴۰۳ اعلام کردند این ارز دیگر پرداخت نمی‌شود و واردات به ارز نیمایی موکول شد، بعدازاین مرحله ارز نیمایی به ارز توافقی با نرخ حدود ۷۰ هزار تومان تغییر پیدا کرد. زمانی که واردات با دلار ۷۰ هزارتومانی انجام می‌شود، طبیعی است که قیمت محصول بالا می‌رود، اگر واردات هم در اختیار افراد محدود و انحصاری باشد؛ قیمت، به‌دلیل اینکه دیگر رقابتی وجود ندارد، بیشتر افزایش پیدا خواهد کرد، به‌عنوان‌مثال، اگر واردات برای واردکننده هزار تومان هزینه داشته باشد، آن را با دو برابر قیمت به بازار عرضه می‌کند.
رئیس اتحادیه برنج و خواروبار اصفهان با اشاره به این موضوع که کشور به‌دلیل کم‌آبی توانایی کشت گسترده محصولات وارداتی برای رسیدن به خودکفایی را ندارد، اظهار کرد: باتوجه به اینکه برای کشت حبوبات به آب کافی نیاز داریم و سال جاری میزان بارندگی‌ها بسیار کم بوده، قادر به کشت بسیاری از اقلام همچون عدس، نخود، لپه، ماش و لوبیا چشم‌بلبلی که وارداتی هستند، نیستیم و تا زمانی که وزارت جهاد کشاورزی آمار دقیقی از سطح زیر کشت نداشته باشد، نمی‌توان سیاست کلانی برای واردات داشته باشیم، چراکه طبق آمار دقیق از میزان تولید داخلی می‌توان نیاز کشور به واردات برای جبران کمبود کالا را تخمین زد.
بحق افزود: ازآنجایی‌که بررسی و جمع‌آوری اطلاعات درباره میزان مساحت زیر کشت بر عهده وزارت جهاد کشاورزی است، این سازمان باید یک دید ۴تا ۵ساله داشته باشد و سال‌به‌سال برای رسیدن به اهداف مشخص‌شده، آنها را به‌صورت عملیاتی پیاده‌سازی کند، چراکه با کاهش مصرف حبوبات بیماری‌ها افزایش پیدا خواهد کرد و با ادامه روند گرانی‌ها، حبوبات به کالایی نیمه‌لوکس تبدیل خواهد شد و مردم دیگر قدرت خرید آن را نخواهند داشت. درحال‌حاضر، قیمت عمده لوبیاچیتی حدود ۳۰۰ هزار تومان است که با احتساب هزینه‌ها، با قیمت حدود ۳۵۰ هزار تومان به دست خرده‌فروش می‌رسد، در این شرایط مصرف‌کننده نهایی دیگر توان خرید را نخواهد داشت. ازآنجایی‌که حبوبات جزء اقلام ضروری است، باید برای آن سیاست و برنامه‌ریزی‌های دقیقی انجام شود.
سخن پایانی
وضعیت حبوبات در کشور به‌ویژه از منظر تولید داخلی، واردات و قیمت‌گذاری مطلوب نیست و نیازمند بازنگری اساسی در سیاست‌های کلان کشاورزی و بازرگانی است. بحران کم‌آبی، قطعی برق چاه‌ها، نبود آمار دقیق از سطح زیر کشت و نبود برنامه‌ریزی بلندمدت از سوی وزارت جهاد کشاورزی، موجب کاهش شدید تولید داخلی شده است، همچنین انحصار در واردات، تخصیص ارز با نرخ‌های متغیر و غیرقابل پیش‌بینی و نبود رقابت سالم در بازار موجب قیمت نهایی حبوبات برای مصرف‌کننده به شکل نگران‌کننده‌ای افزایش پیدا کند.
