تاراج انرژی در ساختمان‌ها
درحالی بخش ساختمان متوسط ۳۰ درصد از مصرف گاز طبیعی کشور را به خود اختصاص داده است که مبحث ۱۹مقررات ملی ساختمان پس از ۳دهه به‌طورکامل اجرا نمی‌شود. این در حالی است که با رعایت قوانین و ضوابط در این بخش می‌توان سالانه از اتلاف انرژی به ارزش ۷ میلیارد دلار جلوگیری کرد. برآوردها حاکی از آن است که انرژی ساختمان‌ها ۲۱ درصد از پنجره، ۲۱ درصد از طریق کف و ۳۶ درصد از دیوار به هدر می‌رود. البته نباید فراموش کرد که در ساختمان‌های قدیمی به‌علت فرسودگی تاسیسات و استهلاک بنا، هدررفت انرژی دوچندان است. در نگاه اول، شاید اجرای قوانین جلوگیری از هدررفت انرژی در ساختمان‌ها، موجب افزایش هزینه‌ها می‌شود، اما در نهایت افزایش تولید ناخالص داخلی را به‌دنبال خواهد داشت.
به‌گفته کارشناسان، ارزان بودن حامل‌های انرژی و عدم‌فرهنگ‌سازی در رعایت مبحث ۱۹ مقررات ملی ساختمان موجب شده است پرونده اسراف انرژی در واحدهای مسکونی و تجاری همچنان باز باشد. به‌همین‌علت باید تغییراتی در قوانین و نحوه نظارت بر اجرای مقررات ایجاد شود تا از هدررفت انرژی جلوگیری شود.
صمت در گزارش امروز به بررسی هدررفت انرژی در ساختمان‌ها پرداخته است که در ادامه می‌خوانید.
ضرورت آزادسازی نرخ گاز
در همین زمینه مهدی هاشم‌زاده، کارشناس انرژی به صمت گفت: ناترازی گاز، ریشه در مصرف بی‌رویه واحدهای مسکونی و تجاری دارد. در واقع از یک‌سو، تعرفه پایین گاز موجب افزایش مصرف شده است و از سوی دیگر، شاهد هدررفت گاز از وسایل گرمایشی فرسوده در ساختمان‌ها هستیم. به این ترتیب باید استفاده از بخاری‌های بدون دودکش و بازدهی بالا رواج یابد. براساس گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس، اگر این جایگزینی فقط برای ۵ میلیون بخاری انجام شود،حدود ۱۰۰ میلیون مترمکعب در روز کاهش انرژی خواهیم داشت.
وی با بیان اینکه برای صرفه‌جویی در مصرف انرژی نباید آزادسازی نرخ در تمام بخش‌ها انجام شود، گفت: یارانه انرژی باید صرفا به مشترکان درون الگو بهینه تعلق بگیرد، چراکه بالغ بر ۷۵ درصد مشترکان درون الگوی بهینه مصرف قرار می‌گیرند و مصرف مازاد ندارند، اما ۲۰ درصد مشترکان هستند که متوسط به‌اندازه ۶ برابر مشترکان عادی برق و گاز مصرف می‌کنند. این مصرف غیربهینه در بخش خانگی اتفاق می‌افتد، البته جرایمی برای آنها در نظر گرفتند، اما انتظار داریم که کلیه مشترکان پرمصرف یارانه، انرژی‌شان حذف و با نرخ معادل نرخ صادراتی با آنها برخورد شود و مشترک کم‌مصرف به‌اندازه مصرف الگوی بهینه یارانه انرژی دریافت کند و قادر باشد مازاد یارانه انرژی را بفروشد تا از صرفه‌جویی خود درآمد کسب کند. در حال حاضر به‌علت نبود کنتور هوشمند برق و گاز زیرساخت‌های آن آماده نیست، اما به‌محض اینکه هوشمندسازی انجام شود، دولت از قیمت‌گذاری انرژی در بخش خانگی خارج می‌شود و بازار عملا تعیین‌کننده نرخ خواهد بود.
رفع مشکل اسراف با هوشمندسازی کنتور
هاشم‌زاده تصریح کرد: اگر شاهد آن هستیم که مبحث ۱۹ مقررات ملی ساختمان که مربوط صرفه‌جویی انرژی است، رعایت نمی‌شود. ریشه در گرانی ابزارآلات استاندارد، تاسیسات و مصالحی دارد که هدررفت انرژی ندارند. به‌عبارت دیگر، برای اینکه هزینه ساخت‌وساز پایین بیاید، از پنجره‌ها و عایق‌کاری مناسبی برای صرفه‌جویی انرژی استفاده نمی‌شود. این موارد با هوشمندسازی کنتور برق و گاز و همزمان پیاده‌سازی الگوی بهینه مصرف انرژی رفع خواهد شد، به‌طوری‌که خانوارها به‌دنبال سیستم‌های گرمایشی، سرمایشی و ابزارآلاتی در ساختمان خواهند رفت که هدررفت انرژی کمتری داشته باشد. کمااینکه تجربه هدفمندی یارانه‌ها نشان می‌دهد که کیفیت واحدهای مسکونی و تجاری قبل از سال ۸۹ و پس از آن بسیار بالاتر رفته که کاملا در انتخاب پنجره‌ها و مدل چینش و بتن‌ریزی دیوارها مشهود است.
این کارشناس مسائل اقتصادی با بیان اینکه صرفه‌جویی در انرژی فقط با فرهنگ‌سازی و اطلاع‌رسانی رخ نخواهد داد، گفت: با پیاده‌سازی الگوی بهینه مصرف از آنجایی که خانوارها ذی‌نفع می‌شوند و هدررفت انرژی را باید کنترل کنند، عملا اصلاح ساخت‌وساز به‌خودی‌خود انجام خواهد شد.
صرفه‌جویی از طراحی آغاز می‌شود
همچنین عباس اکبرپور، دبیر انجمن مهندسان راه و ساختمان ایران به صمت گفت: بکارگیری شیوه‌های طراحی می‌تواند زمینه‌های صرفه‌جویی انرژی را مهیا کند، اما در بیشتر ساختمان‌ها رعایت نمی‌شود. این در حالی است که در کشورهای دیگر ساختمان را به‌گونه‌ای طراحی می‌کنند که مصرف انرژی متعادل شود بر فرض مثال در یک ساختمان ۱۵طبقه، هر طبقه قابلیت چرخش دارد، به این صورت که هنگام طلوع خورشید طبقات می‌چرخند تا میزان تابش آفتاب را در حد متوسط برای همه واحدها در ۴ طرف حفظ کنند. به‌عبارتی، ساختمان‌ها یک کُر مرکزی دارند و دور آن، طبقات می‌چرخند؛ این نمونه‌ای است که حتی یک مورد هم در ایران یافت نمی‌شود، اما در کشور امارات چنین ساختمان‌هایی دیده شده است.
بروزرسانی تاسیسات بودجه می‌خواهد
دبیر انجمن مهندسان راه و ساختمان تصریح کرد: باتوجه به اینکه هدررفت انرژی در ساختمان‌هایی که در گذشته ساخته شده‌اند، بیشتر است و مالکان از عهده هزینه بروزرسانی تاسیسات آن برنمی‌آیند، باید دولت لایحه‌ای به مجلس ارائه و بودجه‌ای به آن اختصاص دهد. البته نباید فراموش کرد برای رسیدن به هدف کاهش مصرف انرژی، عزم ملی وزارت راه و شهرسازی، سازمان نظام‌مهندسی و انجمن‌های علمی لازم است.
اکبرپور اظهار کرد: در ساختمان‌های جدیدی که ساخته می‌شود مبحث ۱۹ مقررات ملی ساختمان چندان رعایت نمی‌شود، اما بهتر از هیچی است. برای تغییر شرایط فعلی باید شناسنامه فنی ساختمان صادر شود، چراکه در حال حاضر آن‌طور که باید و شاید به آن اهمیت نمی‌دهند. این در حالی است که اگر ساختمان‌ها از لحاظ چگونگی ساخت و طراحی درجه‌بندی شوند، مشخص خواهد شد که چه میزان هدررفت انرژی دارند.
دبیر انجمن مهندسان راه و ساختمان ایران ادامه داد: برای صرفه‌جویی انرژی می‌توان از پنجره‌های دوجداره یا سه‌جداره استفاده کرد، اگرچه نسبت به گذشته بیشتر به‌کار می‌رود، اما از آنجایی که جنبه‌های تشویقی در نظر نگرفتند، هنوز به‌طورکامل استفاده نمی‌شود.
وی با بیان اینکه سیستم تاسیسات ساختمان‌ها به‌روز نیست، گفت: سیستم گرمایشی، سرمایشی، لوله‌کشی‌ها و سیستم خروج آب از شیرها به‌صورتی تعبیه نشده که حداکثر صرفه‌جویی را انجام دهد و در تمام ساختمان‌ها فشار آب در طبقات بالا نسبت به طبقات پایین، کمتر است، همچنین لوله‌کشی گاز در بسیاری از ساختمان‌های قدیمی غیراستاندارد است و موجب هدررفت انرژی می‌شود.
اکبرپور اظهار کرد: زمانی که ساختمان نمای استانداردی نداشته باشد و مصالح باکیفیتی در آن به‌کار نرفته باشد، دمای بیرون به‌راحتی به داخل ساختمان نفوذ پیدا می‌کند، بنابراین ناخواسته موجب استفاده بیشتر از وسایل گرمایشی یا سرمایشی خواهد شد.
فرسودگی وسایل گرمایشی
دبیر انجمن مهندسان راه و ساختمان ایران تاکید کرد: اگر در حال حاضر شاهد آن هستیم که مصرف گاز ایران یک‌چهارم قاره اروپاست، از یک‌سو ریشه در فرسودگی سیستم‌های گرمایشی دارد و از سوی دیگر، به عملکرد مسئولان برمی‌گردد که به‌طورجزیره‌ای عمل می‌کنند.
جای پژوهش‌های علمی خالی است
وی گفت: برای بهبود شرایط فعلی، جای استفاده از پژوهش‌های علمی خالی است. این در حالی است که می‌توان چگونگی جلوگیری از هدررفت انرژی را منطقه به منطقه و شهر به شهر بررسی کرد. همچنین باید کلاس‌های آموزشی برای مهندسان برگزار شود تا در این زمینه از لحاظ علمی و تجربی دانش لازم را داشته باشند.
لزوم اعطای مشوق
اکبرپور تصریح کرد: برای اینکه مردم در جلوگیری از هدررفت انرژی همراهی کنند، باید مشوق‌هایی برای سازندگان و مالکان در نظر گرفت. به‌عبارتی دیگر باید به‌جای تنبیه از سیاست تشویق استفاده کرد تا مصرف بهینه انرژی نهادینه شود. برای مثال به سازندگانی که طی ساخت مبحث ۱۹ مقررات ساختمان را رعایت می‌کنند، وام‌های کم‌بهره اختصاص یابد. اگر چنین اقداماتی انجام شود، مالکان و سازندگان مشتاق می‌شوند از ابزارآلات وسایل گرمایشی یا سرمایشی استفاده کنند که هدررفت انرژی ندارند.
دبیر انجمن مهندسان راه و ساختمان ایران در پاسخ به این سوال که آیا تحریم‌های بین‌المللی مانع دستیابی به بروزرسانی تاسیسات و وسایل گرمایشی یا سرمایشی ساختمان‌ها نیست، گفت: تحریم‌ها تاثیر آنچنانی ندارند و می‌توان بسیاری از تجهیزات لازم و به‌روز را از کشور چین وارد کرد، نظیر پنل‌های خورشیدی که چین فناوری لازم را در این زمینه دارد.
خلأ قانونی و کوتاهی در اجرا
وی در پاسخ به این سوال که در زمینه هدررفت انرژی آیا خلأ قانونی داریم یا در اجرای قوانین کوتاهی می‌شود، گفت: تجمیعی از موارد به‌چشم می‌خورد، در واقع این بسازبفروش‌ها هستند که برای طراحی و ساخت یک ساختمان تصمیم می‌گیرند. آنها به‌علت بالارفتن هزینه‌های ساخت، تمایلی چندانی به رعایت قوانین ندارند.
اکبرپور افزود: اگر در ایران شاهد آن هستیم که نظارتی بر اجرای قوانین وجود ندارد، مشکل از جای دیگری است. در واقع تا زمانی که مسئولان تخصص لازم را ندارند و اطلاعات و دانش‌شان مربوط به ۴۰ سال پیش است، چرا باید انتظار داشت نظارت دقیق بر اجرای قوانین وجود داشته باشد.
وی ادامه داد: همچنین باید مهندسان معمار و تاسیسات با هم در تعامل باشند و براساس یک نقشه‌راه برای کاهش هدررفت انرژی حرکت کنند.
دبیر انجمن مهندسان راه و ساختمان ایران افزود: از آنجایی که ساختمان‌ها در ایران سرمایه‌های ملی تلقی نمی‌شوند، همواره شاهد دور باطل بازسای و نوسازی ساختمان‌ها بدون استفاده از تکنولوژی‌های نوین هستیم، به‌همین‌علت عمر مفید ساختمان‌ها در ایران کوتاه و حدود ۳۰ سال و در کشورهای دیگر حدود ۷۰ تا ۸۰ سال است.
سخن پایانی
در برنامه هفتم توسعه برآورد شده است که با الزام رعایت مبحث ۱۹ مقررات ملی ساختمان در بناهای نوساز از اتلاف انرژی حدود ۸.۱۵ هزار بشکه معادل نفت خام در روز جلوگیری شود. همچنین با انجام پروژه‌های مبتنی بر بازار بهینه‌سازی مصرف انرژی حدود ۲۳۳ هزار بشکه معادل نفت خام در روز صرفه‌جویی رقم می‌خورد که در مجموع میزان صرفه‌جویی تحقق‌یافته در پایان برنامه هفتم توسعه، سالانه ۱۷درصد کل مصرف انرژی در بخش ساختمان است. اگرچه از سال‌ها قبل، قوانین و مقرارتی برای مصرف بهینه انرژی در ساختمان‌ها مصوب شده، اما به‌علت عدم‌نظارت آن‌طور که باید اجرا نمی‌شود. این در حالی است که به‌علت اینکه عمر ساختمان‌ها کوتاه است، اتلاف انرژی در ایران بسیار بالاتر از سایر کشورها است و باید با عایق‌کاری حرارتی پوسته خارجی ساختمان، نصب پنجره‌های دوجداره، عایق‌کاری حرارتی تاسیسات، نصب سیستم‌های کنترل‌کننده موضعی دما و استفاده از سیستم‌های کنترل مرکزی هوشمند مجهز به سنسور اندازه‌گیری دما از هدررفت انرژی جلوگیری کرد.
