در همین شرایط، ورق به‌سرعت برگشت و در میانه هفته و همزمان با انتشار خبرهایی از سوی وزارت اقتصاد درباره تدوین بسته حمایتی از بازار سرمایه، شاخص‌ها جان گرفتند. ورود جریان پول حقیقی و سبز شدن تابلوی بسیاری از صنایع، در فضایی رخ داد که بسیاری از تحلیلگران انتظار عکس آن را داشتند.

تحلیلگران بازار با طرح این سوال که چرا و چگونه در میانه چنین فضای پرتنشی، شاخص‌های بورسی مسیر صعودی را در پیش گرفتند، به طرح این سوال پرداخته‌اند که آیا وعده بسته حمایتی وزارت اقتصاد توانسته بر سنگینی اخبار سیاسی غلبه کند یا این سبزپوشی هم، محصولی موقتی و دستوری است؟

همچنین باوجود خبرهای مبنی بر فعال شدن مکانیسم ماشه به‌عنوان یکی از تهدیدهای اقتصاد ایران، عامل اصلی حرکت خلاف جهت شاخص بورس چیست و این سبزپوشی چقدر پایدار خواهد بود؟

صمت در گزارش پیش‌رو به بررسی چرخش غیرمنتظره بازار سرمایه در سایه مکانیسم ماشه پرداخته که در ادامه می‌خوانید.

 

چرخش ناگهانی شاخص‌ها در روزهای پرالتهاب

هفته گذشته برای فعالان بازار سرمایه با شوک بزرگی آغاز شد. سقوط ۳۵ هزار واحدی شاخص کل، قرمزپوشی اغلب نمادها و صف‌های فروش سنگین، نشان می‌داد که خروج سرمایه‌گذاران حقیقی به‌سمت بازارهای موازی مانند ارز و طلا شدت گرفته است. بسیاری از تحلیلگران این وضعیت را نتیجه ترکیب اخبار منفی سیاسی و ضعف مزمن سیاست‌گذاری اقتصادی دانستند. در همین شرایط، بازار ارز و سکه رونق گرفت و پیش‌بینی‌ها حاکی از آن بود که بورس در مسیر یک ریزش سنگین‌تر قرار گرفته است.

اما بازار سرمایه به‌شکل ناگهانی در روندی مثبت قرار گرفت و توانست پول حقیقی جذب کند؛ روندی که برای 4 روز متوالی معاملاتی حفظ شد و در پایان هفته نیز، رشد مناسبی را به سهامداران وفادار هدیه داد. اما بازار در میان حجم اخبار منفی سیاسی چطور سبزپوش شد و توانست اعتماد سرمایه‌گذاران حقیقی را جلب کند؟ چه شد که سهامداران تصمیم گرفتند سرمایه خود را دوباره وارد بازار سرمایه کنند؟

برخی تحلیلگران معتقدند؛ اخباری مانند فعال شدن مکانیسم ماشه دیگر تاثیر بلندمدت خود بر بازار سرمایه را از دست داده است و صرفا تاثیری مقطعی به‌دنبال خواهد داشت. اما آیا چنین رفتاری نسبت به اخبار سیاسی، نشان‌دهنده بلوغ بازار سرمایه است یا پایداری بازار سرمایه در برابر اخبار کوتاه‌مدت را نشان می‌دهد؟

عده‌ای در این میان به نقش بسته حمایتی وزارت اقتصاد و اثر آن بر انتظارات اشاره می‌کنند. مدنی‌زاده، وزیر اقتصاد دولت چهاردهم، در روزهای اخیر اعلام کرده که بسته‌ حمایتی برای تقویت بازار سرمایه آماده شده، هرچند جزئیات دقیق این بسته هنوز منتشر نشده است، اما وعده‌های مبهم از جنس حمایت‌های نقدی، معافیت‌های مالیاتی یا تسهیلات اعتباری، توانسته اعتماد بخشی از فعالان بازار را جلب کند.

کارشناسان بر این باورند که بورس تهران به‎‌شدت به اخبار و وعده‌های سیاست‌گذار حساس است و هر خبر حمایتی می‌تواند دست‌کم در کوتاه‌مدت، روند معاملات را تغییر دهد. سعید اسلامی بیدگلی، کارشناس بازار سرمایه در گفت‌وگویی با رسانه‌ها تاکید کرده است: بازار سرمایه ایران به‌دلیل کمبود ابزارهای پوشش ریسک و ضعف عمق بازار، بیشتر از سایر بازارها تحت‌تاثیر اخبار قرار دارد، در نتیجه هرگونه وعده حمایتی ولو مبهم، می‌تواند رفتار کوتاه‌مدت سرمایه‌گذاران خرد را تغییر دهد.

به‌همین‌‎دلیل، همزمانی وعده بسته حمایتی با اخبار منفی مکانیسم ماشه، این نتیجه را رقم زد که بخش قابل‌توجهی از معامله‌گران، تهدید سیاسی را موقتی و وعده حمایتی را دارای اثر فوری تلقی کنند. اما پرسش اساسی این است که این اثر تا چه زمانی ماندگار خواهد بود؟

در بررسی دلایل رشد مجدد شاخص‌ها، نمی‌توان از نقش مستقیم سیاست‌گذار چشم‌پوشی کرد. وزارت اقتصاد در سال‌های گذشته همواره تلاش کرده است با مداخلات مقطعی از ریزش‌های عمیق جلوگیری کند. از بسته‌های حمایتی گرفته تا سیاست‌های اعتباری و حتی دخالت در جریان عرضه و تقاضا، همگی نشان‌دهنده تلاش دولت برای کنترل دستوری بازار سرمایه است. اما تجربه گذشته نشان داده است که این نوع حمایت‌ها عمدتا کوتاه‌مدت بوده و قادر به حل ریشه‌ای مشکلات بازار نیستند.

کامران ندری، اقتصاددان و کارشناس مسائل پولی و مالی، دراین‌باره می‌گوید: بازار سرمایه زمانی می‌تواند به‌طورپایدار رشد کند که اعتماد عمومی به سیاست‌های اقتصادی بازگردد. وعده‌های مقطعی تنها مسکن‌هایی هستند که شاید برای چند روز شاخص را سبز کنند، اما به‌محض بروز نخستین شوک سیاسی یا اقتصادی، اثر خود را از دست می‌دهند.

به‌عبارت دیگر، سبزپوشی اخیر بورس بیش از آنکه محصول بهبود واقعی متغیرهای اقتصادی یا افزایش سودآوری شرکت‌ها باشد، نتیجه تزریق روانی سیاست‌گذار به بازار است. این مسئله از نگاه بسیاری از فعالان به‌معنای شکننده بودن روند صعودی اخیر تلقی می‌شود.

 

ریسک‌های سیستماتیک تهدید جدی سرمایه‌گذار

هاتف شاملو، کارشناس بازار سرمایه درباره وضعیت هفته گذشته بازار عنوان کرد: بازار سرمایه هفته اخیر همچنان تحت‌تاثیر کمبود نقدینگی و ریسک‌گریزی سرمایه‌گذاران نوسان کرد. در این میان سرمایه‌گذاران به‌دلیل نگرانی‌های ناشی از ریسک‌های سیستماتیک، تمایلی به سرمایه‌گذاری مطلوب در این بازار را نشان نمی‌دهند. از سوی دیگر، کمبود انرژی، شامل برق، آب و گاز، به یکی از بزرگ‌ترین چالش‌های پیشروی شرکت‌های بورسی تبدیل شده است. این عوامل دست‌به‌دست هم دادند تا اعتماد سرمایه‌گذاران به بازار کاهش یابد و حجم معاملات به‌شدت افت کند. در تعطیلی روز یکشنبه ۲ شهریور، تقویم معاملاتی بازار تغییر کرد.

شاملو ادامه داد: بازارها هفته اخیر بیش از گذشته به اخبار مذاکراتی واکنش نشان دادند، به‌طوری‌که مذاکرات اخیر در سطح معاونان وزارت امور خارجه روز سه‌شنبه، به نتیجه ملموسی منجر نشد. فعال‌سازی احتمالی مکانیسم ماشه که می‌تواند تحریم‌های بین‌المللی را بازگرداند، نه‌تنها تحریم‌های ایالات‌متحده بلکه محدودیت‌هایی از سوی سایر کشورها را نیز به‌دنبال خواهد داشت. این امر مشکلات شرکت‌های صادراتی را تشدید می‌کند. در حال‌ حاضر، برخی شرکت‌ها محصولات خود را با تخفیف‌های قابل‌توجه (تا ۲۵ درصد) از طریق واسطه‌ها به‌فروش می‌رسانند، اما با تشدید تحریم‌ها، حتی این واسطه‌ها نیز ممکن است از همکاری با شرکت‌های ایرانی خودداری کنند. این موضوع به کاهش فروش، درآمد و سودآوری شرکت‌ها منجر شده است و نسبت نرخ به سود (P/E) را تغییر خواهد داد که خود عاملی برای کاهش جذابیت سرمایه‌گذاری در بورس محسوب می‌شود.

شاملو در پایان پیش‌بینی کرد: بدون تزریق نقدینگی قابل‌توجه (در حدود ۵۰ تا ۱۰۰ همت) از سوی دولت یا کاهش ریسک‌های سیستماتیک، مانند لغو تحریم‌ها یا بهبود روابط بین‌المللی، بورس در مسیر نزولی باقی خواهد ماند. اگرچه بازگشت‌های موقت در سطوح حمایتی مانند ۲ میلیون و ۳۰۰ هزار یا ۲ میلیون و ۲۵۰هزار واحدی ممکن است رخ دهد، اما چشم‌انداز کلی بازار همچنان منفی پیش‌بینی می‌شود. در این شرایط، متولیان بازار با محدودیت‌های جدی مواجه هستند. تلاش‌های اولیه برای حمایت از بازار با تزریق ۳۳ همت به جای ۱۲۳همت وعده داده‌شده، نتوانست مانع از تشدید فشار فروش شود. برخی تغییرات مقطعی، مانند اصلاح حجم مبنا یا دامنه نوسان، ممکن است تاثیرات کوتاه‌مدتی داشته باشد، اما بعید است که بدون تغییر اساسی در شرایط بازار، بورس بتواند از این وضعیت خارج شود

صندوق‌های اهرمی تاثیرگذار در جهت‌گیری بازار سرمایه

ایمان رئیسی، کارشناس بازار سرمایه در رابطه با وضعیت هفته گذشته بازار گفت: بازار سرمایه در هفته‌های اخیر شاهد نوسانات قابل‌توجهی بوده است. شاخص کل بورس در روزهای گذشته در محدوده ۲ میلیون و ۴۰۰ هزار تا ۲ میلیون و ۵۲۰هزار واحدی در حال نوسان بود و همچنان نتوانسته از این بازه خارج شود. با این وجود محدوده ۲ میلیون و ۲۵۰ هزار واحدی یک سطح حمایتی کلیدی محسوب می‌شود که در صورت افزایش فشارهای بازار، می‌تواند به‌عنوان کف محکم بازار عمل کند.

یکی از موضوعات تاثیرگذار روزهای اخیر، عملکرد صندوق‌های اهرمی بوده است. این صندوق‌ها که برای سرمایه‌گذاری غیرمستقیم طراحی شده‌اند، اکنون به‌عنوان یکی از عوامل تاثیرگذار در جهت‌گیری بازار شناخته می‌شوند. در هفته‌های گذشته، منفی شدن این صندوق‌ها و فشار فروش ناشی از ابطال واحدهای سرمایه‌گذاری، فشار مضاعفی بر بازار وارد کرده است. این موضوع به‌ویژه در سهام شرکت‌های بزرگ و شاخص‌ساز که بخش عمده‌ای از پرتفوی این صندوق‌ها را تشکیل می‌دهند، مشهود بوده است. با این حال، حمایت‌هایی که به‌تازگی از این صندوق‌ها صورت گرفته، منجر به متعادل شدن یا حتی مثبت شدن برخی از آنها و حتی تشکیل صف خرید شده است. از سوی دیگر، بحث فعال شدن مکانیسم ماشه، اگرچه در گذشته نیز وجود داشته، اما از نظر روانی بر بازار اثرگذار بوده است.

این فشارها باعث شده است تا صندوق‌های طلا، به‌ویژه در بخش سکه، روند بهتری نسبت به بازار سرمایه داشته باشند. بسیاری از سرمایه‌گذاران حقیقی که از سال ۱۳۹۹ تجربه بازدهی بالای صندوق‌های طلا را دیده‌اند، به‌سمت این صندوق‌ها سوق پیدا کردند تا از بازدهی آنها عقب نمانند. در مقابل، حقوقی‌ها در برخی سهام‌ها به‌عنوان خریداران اصلی عمل کردند. تورم موجود و افزایش هزینه‌های تحمیلی به شرکت‌ها، تولید و سودآوری آنها را تحت‌فشار قرار داده است. این فشارها به بخش خصوصی نیز منتقل شده است و می‌تواند بر وضعیت اشتغال تاثیر منفی بگذارد. ناترازی‌های اقتصادی نه‌تنها در صنایع، بلکه در زندگی روزمره مردم نیز قابل‌لمس است. به‌نظر می‌رسد تنها اخبار مثبت و تحولات اقتصادی می‌توانند روند صعودی فعلی در صندوق‌های کالایی، به‌ویژه صندوق‌های طلا را تقویت کنند. این صندوق‌ها در حال‌ حاضر به‌عنوان گزینه‌ای جذاب برای سرمایه‌گذاری محسوب می‌شوند.

 

سخن پایانی

یکی از پرسش‌های کلیدی این روزها این است که آیا واقعا بسته حمایتی وزیر اقتصاد توانست اثر منفی فعال شدن مکانیسم ماشه را خنثی کند یا نه. واقعیت این است که مکانیسم ماشه به‌عنوان یک تهدید بلندمدت علیه اقتصاد ایران، ظرفیت آن را دارد که بر جریان سرمایه‌گذاری داخلی و خارجی اثر جدی بگذارد. اما بازار سرمایه ایران در سال‌های اخیر نشان داده که حساسیتش به اخبار سیاسی، کوتاه‌مدت شده است.

تحلیلگران معتقدند؛ دلیل این تغییر رفتار آن است که فعالان بازار پس از تجربه‌های مکرر اخبار مشابه، آموخته‌اند که واکنش هیجانی نشان ندهند. در واقع بازار به‌نوعی دچار «عادت سیاسی» شده است. آنچه می‌تواند بر رفتار سرمایه‌گذاران اثر بگذارد، نه‌فقط یک خبر سیاسی، بلکه مجموعه‌ای از سیاست‌های اقتصادی پایدار و شفاف است. از این منظر، وعده بسته حمایتی هرچند جزئیات نداشت، اما در کنار عادت بازار به اخبار منفی سیاسی، توانست فضا را به‌نفع شاخص‌ها تغییر دهد.

با این حال، کارشناسان هشدار می‌دهند که اگر بسته حمایتی تنها در حد وعده باقی بماند و پشتوانه اجرایی قوی نداشته باشد، بازار بار دیگر با بی‌اعتمادی مواجه خواهد شد. به‌گفته یوسف کاووسی، کارشناس بانکی و مالی، بازار سرمایه نیازمند اصلاح ساختاری و ایجاد ثبات در سیاست‌هاست. وعده‌های مبهم شاید برای چند روز شاخص را سبز کنند، اما سرمایه‌گذار حقیقی زمانی اعتماد می‌کند که بداند سیاست‌ها قابل‌پیش‌بینی و پایدار هستند.

بازار سرمایه در روزهای اخیر سبزپوش شد، اما این سبزی بیش از آنکه محصول رونق اقتصادی یا چشم‌انداز مثبت بنیادی شرکت‌ها باشد، حاصل ترکیب وعده‌های حمایتی دولت و کاهش حساسیت بازار به اخبار سیاسی بود، هرچند بسته حمایتی وزیر اقتصاد توانست به‌طورموقت اثر منفی مکانیسم ماشه را خنثی کند، اما تجربه گذشته نشان می‌دهد که چنین حمایت‌هایی اگر به اقدامات واقعی و پایدار منتهی نشوند، اعتماد بازار را بیش از پیش فرسوده خواهند کرد.

بورس ایران در نقطه‌ای قرار دارد که برای خروج از چرخه ریزش و صعودهای دستوری، نیازمند اصلاحات عمیق، شفافیت و کاهش مداخلات سیاسی است. اگر سیاست‌گذار همچنان به حمایت‌های مقطعی و وعده‌های مبهم بسنده کند، سبزپوشی اخیر چیزی جز یک «سراب سبز» نخواهد بود.