هشدار سازمان هواشناسی برای گرمای بی‌سابقه

سازمان هواشناسی کشور در گزارشی از تشدید موج گرمای بی‌سابقه در روزهای آینده خبر داد و درباره پیامدهای خطرناک این افزایش دما برای بخش کشاورزی و دامداری گفت: تنش دمایی شدید در دام‌ها، طیور و آبزیان، افزایش خطر آتش‌سوزی در مراتع، باغ‌ها و مزارع خشک، آسیب به محصولات زراعی و باغی به‌ویژه سبزیجات، صیفی‌جات و نهال‌های جوان، افزایش مصرف برق در گلخانه‌ها و سالن‌های پرورش دام و طیور و احتمال بروز گرمازدگی در کارگران مزرعه از پیامدهایی است که این موج گرما می‌تواند برای کشاورزان، باغداران و دامداران به‌همراه داشته باشد.

مدیریت انرژی و مصرف برق (استفاده از برق اضطراری در واحدهای گلخانه‌ای، مرغداری و دامداری)، جلوگیری از تنش حرارتی (آبیاری در ساعات خنک روز، استفاده از سایه‌بان‌ها، دمای محیط را در باغ‌ها و مزارع حساس)، حفاظت از طبیعت و جلوگیری از آتش‌سوزی، حفاظت از سلامت نیروی انسانی خودداری (از کار در فضای باز در ساعات میانی روز، استفاده از لباس مناسب، کلاه و آب کافی برای کارگران) از توصیه‌های کاربردی برای مدیریت شرایط بحرانی است.

تدارکات وزارت کشاورزی برای مقابله با آثار خشکسالی

نگرانی از کمبود مواد غذایی از جمله مواردی است که همواره در خشکسالی‌ها افزایش می‌یابد، بر همین اساس غلامرضا نوری قزلجه، وزیر کشاورزی در این زمینه گفت: براساس آمارهای هواشناسی و پیش‌بینی‌های موجود، در اسفند سال گذشته، تدارکات لازم را برای مقابله با آثار این پدیده فراهم آوردیم و تهیه اقلامی را که ممکن است در خشکسالی با کمبود آنها مواجه شویم، انجام دادیم.

وی بااشاره به بحران آب، راه نجات را کشاورزی دانش‌بنیان دانست و ادامه داد: گلخانه‌های فناوری پیشرفته، نمونه موفق این رویکرد است که می‌توانند بازدهی سرمایه را در کمتر از 3 سال تضمین کنند. وی از پژوهشگران و کشاورزان پیشرو خواست تا راهکارهای نوین برای مصرف بهینه آب ارائه دهند.

نوری گفت: باتوجه به خشکسالی، پیش‌بینی کرده‌ایم مقدار بیشتری کالا از جمله گندم، وارد کشور کنیم و همه این موارد به‌خوبی برنامه‌ریزی شده است. دامداران نباید نگران باشند که به‌سمت مولدکشی یا حذف دام‌های خود بروند. نبود سفارشات اخیر ناشی از مشکلات داخلی برخی معاونت‌ها بوده و این امر به‌هیچ‌وجه نشان‌دهنده نبود کنترل یا مدیریت نیست.

زخم‌های خشکسالی و بی‌پولی بر پیکر کشاورزی گلستان

در سال زراعی گذشته، خشکسالی سهمگین، ضربه سختی به مزارع و تولید گندم گلستان زد. آن‌طور که ابراهیم هزارجریبی، رئیس سازمان جهاد کشاورزی گلستان اعلام کرده، بیش از ۸۰ هزار و ۸۲۳ هکتار از اراضی گندم شامل ۷۲ هزار و ۷۵۵ هکتار گندم دیم و بیش از ۸ هزار هکتار گندم آبی به‌طور ۱۰۰ درصد از بین رفته است. باوجود این خسارت سنگین، کشاورزان گلستانی همچنان توانستند ۸۱۷ هزار تن گندم تولید کرده و همچنان جایگاه دوم تولید این محصول راهبردی را در کشور حفظ کنند.

به‌گزارش تسنیم، در کنار خشکسالی شدید که بخش وسیعی از مزارع گندم را نابود کرده و باعث خسارت چشمگیر به کشاورزان شده، تاخیرهای طولانی‌دولت در پرداخت مطالبات گندمکاران، صدای اعتراض و گلایه را در میان زحمت‌کشان بخش کشاورزی بالا برده است. در حالی که با پایان فصل برداشت، دولت طبق قانون موظف است گندم تولیدی کشاورزان را به‌صورت تضمینی خریداری کرده و بهای آن را در زمان مشخص پرداخت کند. قانونی که سال‌هاست به بدترین شکل انجام می‌شود و اثر اجرای بد این قانون خوب در ناامید کردن کشاورزان برای ادامه تولید، حتی بیشتر از فشار خشکسالی است!

پای درددل کشاورزان

 یکی از کشاورزان در این‌باره گفت: امسال باوجود خشکسالی شدید، سختی زیادی کشیدیم، اما وقتی پول محصول‌مان را نمی‌دهند، حتی نمی‌توانیم هزینه‌های زندگی و خرید بذر برای کشت دوباره را تامین کنیم. بعضی‌ها مجبور شدند زمین‌های‌شان را خالی بگذارند.

دیگری هم می‌گوید: برای اینکه کشاورزی صرفه اقتصادی ندارد، همیشه دست‌مان خالی است. برای کاشت یک محصول باید وام بگیریم و قرض کنیم، اما وقتی محصول را به دولت می‌فروشیم تا ماه‌ها خبری از پول نیست. آیا دولت در این چند ماه که دست کشاورز خالی و از همه‌جا کوتاه است، یک‌بار اعلام کرده است که بانک‌ها از کشاورزان جریمه دیرکرد اقساط‌شان را نگیرند یا وام‌ها را به این دلیل امهال کرده است؟!

از سوی دیگر، عدم‌پرداخت به‌موقع مطالبات، علاوه بر ایجاد فشار مالی، باعث شده است کشاورزان بسیاری، امکان کشت دوم را از دست بدهند؛ کشت دومی که می‌توانست به بهبود وضعیت تولید محصولات کشاورزی کمک کند. این مسئله در بلندمدت می‌تواند به کاهش تولید و حتی ضربه به امنیت غذایی کشور منجر شود.

تاخیر در پرداخت پول گندمکاران، تنها مسئله مالی نیست؛ این مشکل به مسائل اجتماعی و روانی نیز دامن زده است. کشاورزان که بخش عمده درآمد سالانه خود را از محل فروش گندم تامین می‌کنند، در صورت دریافت دیرهنگام مطالبات، برای تامین نیازهای روزمره زندگی، پرداخت بدهی‌ها و برنامه‌ریزی برای سال آینده به مشکل می‌خورند. این شرایط منجر به افزایش فشار اقتصادی و روانی بر خانواده‌های کشاورز شده و از طرفی، کاهش انگیزه در بخش کشاورزی و افت تولید در سال‌های آتی را به‌دنبال خواهد داشت.

در شرایطی که کشاورزان گلستانی در مقابله با خشکسالی بی‌سابقه تاب می‌آورند، سیاست‌های ناپایدار پرداخت مطالبات دولت می‌تواند ضربه نهایی را به پیکره کشاورزی استان وارد کند. بی‌اعتمادی به وعده‌های دولتی، کاهش سرمایه در گردش کشاورزان و تهدید به کاهش تولید در سال‌های آینده، همگی زنگ خطری برای امنیت غذایی کشور به‌شمار می‌روند.

راهکارهای پیشنهادی برای مدیریت خشکسالی

کارشناسان حوزه کشاورزی، راهکار پیشنهادی برای مدیریت خشکسالی و همزیستی با این پدیده را استفاده از تجربیات موفق جهانی، جمع‌آوری و ثبت تجربه‌های سازمان‌ها و موسسات و مستندسازی و ساماندهی آنها، ترجمه مقالات و کتاب‌های بین‌المللی در ارتباط با کاهش اثرات ناشی از خشکسالی می‌دانند.

به‌گفته آنها؛ انجام اقدامات فنی و مدیریتی در آبیاری شامل مدیریت آب کشاورزی، آبیاری تکمیلی در اراضی دیم، آبیاری با استفاده از سیلاب‌های دوره‌ای و روش کم‌‎آبیاری در بخش کشاورزی به‌منظور مدیریت خشکسالی است. توسعه شبکه‌های جمع‌آوری فاضلاب‌های شهری و روستایی، بهبود تصفیه فاضلاب از طریق احداث ایستگاه‌های مدرن همچون رآکتورها و استفاده مطلوب از این منبع غنی پیشنهاد شده است.

مدرن‌سازی سامانه‌های آبیاری با استفاده از رهیافت‌های مشارکتی و یکپارچه، سبب افزایش بهره‌وری آب بدون افزایش مصرف کل آب می‌شود، به‌نحوی‌که انجام عملیات توسعه روش‌های نوین آبیاری و اصلاح و بهبود روش‌های آبیاری سنتی با کاهش اثرات خشکسالی همراه است.

احداث آب‌بندان‌ها، احیای و مرمت قنوات، احداث استخرهای ذخیره آب قبل از انجام پروژه‌های آبیاری و پرورش ماهی در این استخرها، تحویل حجمی آب به بهره‌برداران، ایجاد ساماندهی نظام بهره‌برداری و نگهداری تاسیسات آب و آبیاری به مدیریت خشکسالی و همزیستی با آن منتهی می‌شود.

توسعه سامانه‌های نوین آبیاری، استفاده از فناوری‌های هوشمند مانند سنسورهای رطوبت و پهپادهای پایش مزارع، تدوین برنامه ملی سازگاری با تغییرات اقلیمی و اصلاح الگوی مصرف آب در سطوح فردی تا سازمانی، فرهنگ‌سازی برای کاهش مصرف و افزایش بهره‌وری آب، آموزش مستمر کشاورزان و مشارکت نهادهای رسانه‌ای، تغییر شیوه تولید محصولات پرمصرف مانند برنج از غرقابی به روش‌های کم‌آب، توسعه گلخانه‌ها و تشویق به کشت‌های قراردادی و فراسرزمینی، انسجام در ساختار مدیریتی و تخصیص بودجه و حمایت کافی از کشاورزان، از جمله راهکارهایی هستند که می‌توانند کشور را در برابر شوک‌های آبی مقاوم‌تر کنند.

یکی از مهم‌ترین دلایل هدررفت آب

محمدصابر باغخانی‌پور، پژوهشگر حوزه آب در گفت‌وگو با مهر، بااشاره به مشکلات آب در کشور گفت: بخش عمده مشکلی که اکنون در زمینه آب وجود دارد، ناشی از سیاست‌گذاری‌ها، راهبردها و مشخصا حکمرانی‌های گذشته در این بخش است و اگر به‌گونه دیگری عمل می‌شد، باوجود تغییر اقلیم، ما درگیر چنین بحرانی نمی‌شدیم.

بخش عظیمی از آب کشور در حوزه کشاورزی مصرف می‌شود، در حالی که می‌توانیم با تغییر رویه در این بخش، کشاورزی پایدار و حفاظتی با حداکثر بهره‌وری و حفظ منابع آبی داشته باشیم، اما متاسفانه براساس برآوردها بیش از نصف آب مصرفی این بخش در واقع هدررفت آب است.

این پژوهشگر حوزه آب بااشاره به دلیل این میزان هدررفت آب عنوان کرد: یکی از مهم‌ترین دلایل هدررفت آب در بخش کشاورزی، عدم‌مکانیزه بودن این بخش و توسعه نیافتن کشاورزی و آبیاری هوشمند است. بخش دیگر هدررفت آب در بخش کشاورزی از ناحیه هدررفت محصولات اتفاق می‌افتد؛ یعنی برای تولید محصول، آب مصرف می‌شود، اما آن محصول به‌دلایلی به‌مصرف نمی‌رسد و از بین می‌رود که در نگاه سطحی شاید میزان هدررفت آب از این محل، چندان رقم چشمگیری نباشد، اما واقعیت خلاف این است. علاوه بر این مسائل، بخش مهمی از هدررفت آب در بخش کشاورزی در مسیر انتقال اتفاق می‌افتد و شاهد این امر نیز، اختلاف آماری است که در زمینه آب رهاشده از سدها و آب دریافت‌شده در بخش کشاورزی وجود دارد که دلیل این هدررفت، کانال‌های درجه ۲ و ۳ انتقال آب است.

سخن پایانی

بحران آب، موضوعی است که آینده امنیت غذایی را با تهدید مواجه می‌کند، بنابراین زمان آن رسیده است که دولت درصدد پیاده‌سازی سیاست‌هایی باشد که چالش‌های بخش کشاورزی را مرتفع و میزان آب موجود در کشور را به‌درستی مدیریت کند، چراکه با ادامه این اتفاق در آینده نه‌چندان‌دور، شاهد نوسانات قیمتی محصولات غذایی، کمبودهای مقطعی و احتمال بروز درگیری‌های محلی بر سر منابع آبی و... خواهیم بود که همه اینها نشان‌دهنده عمیق‌تر شدن تاثیر کمبود آب و خشکسالی بر بخش کشاورزی است.