افت ۴۰ درصدی بارش‌ها نسبت به سال گذشته

عیسی بزرگ زاده، سخنگوی صنعت آب در نشستی خبری در روز یکشنبه، ۲۹ تیر ماه اظهار داشت: بارش‌های کل کشور تا ۲۸ تیرماه به ۱۴۷.۲ میلیمتر رسیده که نسبت به بارش‌های سال گذشته افتی ۴۰ درصدی و نسبت به متوسط دوره بلندمدت ۳۸ درصد کسری دارد.

وی افزود: استان‌های سیستان و بلوچستان، هرمزگان، بوشهر و خوزستان بیشترین میزان کم بارشی را با بیش از ۵۰ درصد کاهش بارش داشته‌ است.

بزرگ زاده با یبان اینکه تهران در پنجمین سال خشک پیاپی خود به سر می‌برد، گفت: انباشتگی خشکسالی سالانه موجب بروز خشکسالی القایی می‌شود و مدیریت خشکسالی در هر سال سخت‌تر می‌شود.

وی ادامه داد: ۲۲ میلیارد و ۷۶۰ میلیون مترمکعب ورودی آب امسال به سد‌ها بوده که نسبت به ورودی ۳۹ میلیارد و ۶۳۰ میلیون متر مکعبی، ۴۳ درصد کاهش داشته است.

سخنگوی صنعت آب خاطرنشان کرد: بارش سال آبی جاری، یکی از خشک‌ترین سال‌های آبی در دوره آمارشی کشور بوده و رتبه ۵۶ را در ۵۷ سال آمار به خود اختصاص داده است.

وی ادامه داد: ۵۰ شهر در ۲۴ استان کشور دارای تنش آبی هستند که برای مدیریت تنش آنها ۱۶۹ پروژه را تعریف کردیم و در دست اجرا داریم؛ در پیشانی شهر‌های دارای تنش، تهران آبی با جمعیتی بیش از ۲۰ میلیون نفر را در برمی گیرد.

بزرگ زاده با بیان اینکه هدفگذاری مدیریت مصرف ۲۵ درصدی برای تابستان امسال داشتیم که محقق نشد، گفت: در شهر تهران توانستیم ۲.۵ درصد فقط مدیریت مصرف داشته باشیم که این میزان تنها رشد جمیعیت تهران را پوشش داد، یعنی به اندازه سال گذشته داریم برای تهران تأمین آب می‌کنیم؛ درحالی که در پنجمین سال خشکسالی تهران، می‌بایست ۲۵ درصد از مصرف را کاهش می‌دادیم.

وی افزود: ۵۶۷ طرح مهم آب و آبفا داریم که از این تعداد ۲۷۲ طرح اولویت دار است که این طرح‌های اولویت دار نیازمند ۲۰۰۰ میلیارد تومان بودجه است، که البته برای سال ۱۴۰۴ به میزان ۶۰ همت در نظر گرفتند که این میزان جوابگوی نیاز پروژه‌های اولویت دار نیست.

بزرگ زاده با بیان اینکه در کل تهران آبی از قزوین تا تهران و البرز، ۵۰ درصد از ذخایر سطحی و ۵۰ درصد از ذخایر زیرزمینی تأمین می‌شود، گفت: این میزان برای شهر تهران حدود ۴۰ درصد سطحی و ۶۰ درصد زیرزمینی است.

وی ادامه داد: مجموع سد‌های تهران در حال حاضر ۴۰۳ میلیون مترمکعب ذخیره آبی دارد که نیمی از آن حجم مفید و بقیه رسوب است و درصد پرشدگی میانگین سد‌های تهران ۲۱ درصد است؛ این یعنی اگر مدیریت مصرف آب انجام نشود؛ حجم آبی برای سد‌ها باقی نمانده، نحیف‌تر خواهد شد و اثر خودش را در تأمین رفاه آبی شهروندان خواهد گذاشت.

تعرفه‌های آب بازدارنده نیست

سخنگوی صنعت آب با بیان اینکه شهر تهران چند منبعی است و خشکی کامل و سناریوی آخرالزمانی برای آن مطرح نیست، گفت: وضعیت ذخایر آبی تهران نگران کننده است و نیاز داریم صرفه جویی ۲۵ تا ۳۰ درصدی اعمال شود؛ اما اگر شهروندان نسبت به کاهش مصرف اقدام نکنند، شرایط تأمین آب سخت‌تر و سخت‌تر می‌شود و تنش آبی تهران گسترده‌تر خواهد شد. 

بزرگ زاده با بیان اینکه ۳۳ هزار و ۳۸۲ انشعاب غیرمجاز در تهران شناسایی شده است، گفت: ۳ هزار و ۲۶۰ فضای سبز در تهران داریم که ۷۰۰ چاه در سطح شهر تهران در اختیار شهرداری و فضای سبز است که ۵۵ حلقه از این چاه‌ها کیفیت آب شرب دارند.

وی افزود: این چاه‌ها باید در اختیار وزارت نیرو قرار بگیرد که نگرفته است، قانون شهرداری را مکلف می‌کند آبیاری فضای سبز را با پساب انجام دهد که وزارت نیرو در این زمینه آمادگی کامل دارد.

بزرگ زاده با بیان اینکه تعرفه‌های آب بازندارنده نیست، گفت: مصرف کنندگان آب که زیر الگو مصرف آب دارند به طور متوسط در هر ماه ۱۴ هزار و ۶۲۵ تومان آب بها پرداخت می‌کنند.

وی افزود: قبض آب ماهانه مشترکان تا ۱.۵ برابر الگوی مصرف ۸۸ هزار و ۴۸۱ تومان، برای مشترکان بین ۱.۵ تا ۲ برابر الگو ۲۰۱ هزار و ۸۴۵ تومان و بیش از ۲ تا ۳ برابر الگو ۴۸۰ هزار و ۶۸۷ تومان است که اصلا ارقامی بازدارنده نیست.

سخنگوی صنعت آب خاطرنشان کرد: شهر تهران حدود ۸۰۰ متر ارتفاع دارد، برای هر ۳۰ متر ارتفاع یک فشارشکن در طول شبکه می‌گذارند تا خطوط لوله ناشی از فشار آب دچار آسیب نشود. ۲۱ هزار کیلومتر طول لوله‌های تهران است، اگر کاهش فشار داده نشود، ۸۰ میلیون مترمکعب در سال نشت آب خواهیم داشت.

وی افزود: در شرایط فعلی، به منظور توزیع عادلانه آب، افت فشار بیشتری در شبکه ایجاد شده تا مدیریت شبکه آب تهران به مقیاس محلات برسد.

سقوط رفاه آب‌پایه

وی در پاسخ به سوال خبرنگار صمت، مبنی بر این که با توجه به گفته‌های وزیر نیرو درباره امکان از مدار خارج شدن سد ماملو و دیگر سدهای شهر تهران، شرایط تامین آب در چنین شرایطی به چه صورت خواهد بود، گفت: در این باره وزیر نیرو گفته‌اند «اگر» این وضعیت ادامه پیدا کند، سد ماملو از مدار خارج خواهد شد. به نظر من نباید این «اگر» اتفاق بیفتد. اما در صورت رخ دادن این اتفاق چیزی که می‌توان گفت این است که سطح رفاه ‌آب‌پایه مردم تهران به صورت جدی تنزل پیدا خواهد کرد.

وی در پاسخ به سوال دیگر خبرنگار صمت مبنی بر این که پروژه رفع تنش آبی توسط وزارت نیرو همراه با چه سیاست‌گذاری‌های کوتاه‌مدت و بلندمدت خواهد بود، گفت: پروژه «رفع تنش آبی»، یک سیاست کوتاه‌مدت است.

وی یکی از اولویت‌های اصلی پروژه‌های رفع تنش آبی را فعال‌سازی، تسریع و تقویت طرح‌های پایدار منطقه‌ای دانست. وی دومین گام اساسی رفع تنش آبی، تمرکز بر مدیریت مصرف قید کرد که شامل تلاش‌های گسترده برای بهینه‌سازی الگوهای مصرف آب به روش‌های مختلف می‌شود. گام سوم نیز شامل احداث مخازن در سطح شهرها است.

عیسی بزرگ‌زاده ادامه داد: این مخازن در تهران با ظرفیت‌های بزرگ‌تر و در شهرهای کوچک‌تر با ظرفیت‌های کمتر ساخته می‌شود. هدف اصلی این مخازن، عمل کردن به عنوان نوسان‌گیر برای شبکه آب شهری است. در تهران، در حال حاضر بیش از دو میلیون مخزن در نقاط مختلف شهر وجود دارد و با افزودن مخازن کوچک‌تر، این ظرفیت افزایش می‌یابد. دلیل این رویکرد این است که در طول ۲۴ ساعت شبانه‌روز، توانایی تأمین آب ثابت است، اما میزان مصرف نوسان دارد. به عنوان مثال، اگر میزان تأمین ۳۰ متر مکعب در ثانیه باشد، مصرف ممکن است در شبانه‌روز به طور متوسط ۲۵ متر مکعب باشد، اما در ساعات اوج مصرف، این میزان به شدت افزایش می‌یابد؛ وجود مخازن می‌تواند به تعادل بخشیدن به این نوسانات و کمک به توزیع پایدار آب در واحدها کمک کند.

کاهش ۶۷ درصدی ذخایر سدهای تهران

متوسط بارش سال آبی جاری (تا ۲۸ تیر ۱۴۰۴) در سراسر کشور تنها ۱۴۷ میلی‌متر بوده که کاهش ۳۸ درصدی نسبت به دوره مشابه بلندمدت و کاهش ۴۰ درصدی نسبت به سال گذشته را نشان می‌دهد. این وضعیت منجر به تنش آبی در ۵۰ شهر در ۲۴ استان کشور شده است.

میزان آب ورودی به مخازن سدهای کشور حدود ۴۳ درصد و تقریبا معادل بارش، کاهش یافته است. میزان پرشدگی حجم مخازن سدهای در مجموع حدود ۴۴ درصد است. در برخی از سدها مانند امیرکبیر، لتیان-ماملو، زاینده رود و دوستی، این میزان بسیار کمتر از متوسط است.

وضعیت بارش در استان‌های مختلف به شدت وخیم است؛ به عنوان مثال، سیستان و بلوچستان با ۸۳٪، هرمزگان با ۷۱٪ و بوشهر با ۴۶٪ کاهش بارش نسبت به سال آبی گذشته بوده‌ است. استان تهران نیز از این وضعیت مستثنی نیست و با ۱۵۶.۶ میلی‌متر بارش در سال آبی جاری، ۳۱ درصد کمتر از سال آبی گذشته بارش دریافت کرده است. این کاهش بارش، فشار بی‌سابقه‌ای بر ذخایر سدهای تهران و منابع آب زیرزمینی وارد آورده است.

سدهای اصلی تأمین‌کننده آب شرب تهران و البرز در وضعیت بحرانی قرار دارد. تا تاریخ ۲۸ تیر ۱۴۰۴، مجموع حجم مؤثر این سدها تنها ۴۰۲ میلیون متر مکعب بوده است. درصد اختلاف پرشدگی سدهای امیرکبیر، لار، طالقان و لتیان-ماملو با سال گذشته به ترتیب ۶۰-، ۲۵-، ۳۳ـ درصد است. سد لار با ۶ درصد و ماملو با ۹ درصد پرشدگی، بحرانی‌ترین وضعیت را نشان می‌دهد. حتی سدهای امیرکبیر و طالقان نیز به ترتیب تنها ۳۶ درصد و ۵۱ درصد پر است.

تعرفه‌ها بازدارنده نیست

تعرفه‌های آب در تهران نیز به عنوان یک عامل بازدارنده مؤثر برای مصرف بالا عمل نمی‌کند. حتی برای مصرف‌کنندگانی که تا سه برابر الگوی مصرف آب استفاده می‌کنند، مبلغ ماهانه کمتر از ۵۰۰ هزار تومان است. به طور کل میانگین قیمت برای زیر الگو ۱۴۶۲۵ تومان، برای تا یک و نیم برابر الگو ۸۸۴۸۱ تومان، برای یک و نیم تا دو برابر الگو ۲۰۱۸۴۵ تومان و برای بیش از ۲ تا۳ برابر الگو ۴۸۰۶۸۷ تومان است. این تعرفه‌های پایین، انگیزه کافی برای صرفه‌جویی را فراهم نمی‌کند و به همین دلیل، هدف ۲۵ درصدی کاهش مصرف آب تنها به ۲.۵ درصد محقق شده است.

بنا بر اعلام سخنگوی صنعت آب کشور اقداماتی برای مدیریت شرایط آغاز شده است. از جمله این اقدامات می‌توان به پایش ۳,۰۰۱ انشعاب پرمصرف اشاره کرد که تنها ۱,۶۳۸ مورد از آن‌ها موفق به کاهش ۲۵ درصدی مصرف خود شدند. وضعیت بحرانی آب در تهران و بسیاری از شهرهای کشور، نیازمند اقدام فوری و هماهنگ است. با وجود پایش ۳,۰۰۱ انشعاب پرمصرف، تنها نیمی از آن‌ها به هدف کاهش مصرف رسیده است؛ در حالی که ده‌ها هزار مورد استفاده غیرمجاز از پمپ و انشعاب ثبت شده است. ۱,۷۳۲ انشعاب حساس شناسایی شده‌ که ۱,۱۸۱ مورد از آن‌ها به مخازن ذخیره مجهز شده‌ است. ۳,۲۶۰ فضای سبز نیز مورد پایش قرار گرفته‌ است. چالش‌های عمده شامل شناسایی ۸۵,۱۴۵ مورد استفاده غیرمجاز از پمپ بدون مخزن و ۳۳,۳۸۲ انشعاب غیرمجاز است که منجر به هدررفت و اختلال در شبکه توزیع می‌شود. همچنین، عدم واگذاری ۵۵ حلقه چاه با کیفیت آب شرب توسط شهرداری تهران به شرکت آب و فاضلاب، یک مشکل دیگر را نشان می‌دهد.

سخن پایانی:

وضعیت بحرانی آب کشور، نتیجه سال‌ها بی‌توجهی و فقدان سیاست‌های مؤثر در صرفه‌جویی و حفاظت از منابع آبی است. کاهش تنها ۲.۵ درصدی مصرف در برابر هدف ۲۵ درصدی، نشان‌دهنده ضعف جدی در برنامه‌ریزی و اجرا است. تعرفه‌های ناکافی و عدم برخورد قاطع با مصرف غیرمجاز، تنها این بحران را عمیق‌تر کرده است.