مواد ناریه چیست؟

عملیات معدنکاری برای آنکه بتواند به‌صورت اصولی و با راندمان بالا به فعالیت خود ادامه دهد، نیازمند انفجار است که اکنون، تامین مواد ناریه برای انفجارهای اکتشافی، با مشکلات بزرگی مواجه شده است. لازم به‌ذکر است که مواد ناریه به موادی گفته می‌شود که تامین‌کننده سوخت‌های انفجاری هستند و برای عملیات معدنکاری، کاربردی اساسی دارند. کمبود مواد ناریه، چالشی اساسی بر سایر چالش‌های بخش معدن است که به آنها اضافه شده است. مواد ناریه به موادی گفته می‌شود که قادر به تولید انفجار یا احتراق شدید هستند. این مواد از ترکیبات شیمیایی خاصی تشکیل شده‌اند که تحت شرایط مناسب مانند ضربه، گرما یا اصطکاک، واکنش‌های شیمیایی سریعی را آغاز می‌کنند و در نتیجه انرژی زیادی به‌صورت ناگهانی آزاد می‌شود. مواد ناریه (مواد منفجره) به‌طورکلی به ۲ دسته اصلی تقسیم می‌شوند: مواد ناریه کم‌قدرت و مواد ناریه پرقدرت. هریک از این دسته‌ها ویژگی‌ها و کاربردهای خاص خود را دارند. مواد ناریه باتوجه به کاربردهای مختلفی که دارند، نقش مهمی در صنایع نظامی و غیرنظامی ایفا می‌کنند. از آنها در صنایع مختلفی مانند معدنکاری، ساخت‌وساز، و صنایع نظامی و دفاعی استفاده می‌شود. به‌دلیل ماهیت خطرناک‌شان، استفاده از این مواد نیاز به رعایت دقیق اصول ایمنی دارد تا از حوادث احتمالی جلوگیری شود. استفاده صحیح و ایمن از این مواد می‌تواند به بهبود فرآیندها، افزایش کارآیی و ایجاد جلوه‌های بصری شگفت‌انگیز کمک کند. عملیات معدنی شامل فعالیت‌های مختلفی می‌شود که هرکدام به‌صورت مجزا می‌توانند بر نرخ تمام‌شده اثرگذار بوده و آن را افزایش دهند؛ این در حالی است که بخش معدن درگیر چالش‌هایی است که هرکدام به‌طوراختصاصی باعث شده است تا با افزایش هزینه‌ها، معدنی‌ها را نسبت به ادامه راه دلسرد کند. حال تامین مواد ناریه و افزایش نرخ آن از چالش‌هایی است که این روزها معدنی‌ها با آن مواجهند و باید دولت با تصمیمات کارشناسی به‌سمت رفع آن برود. بخش معدن در حوزه تامین مواد ناریه با چالش‌ها و مشکلات بسیاری همراه است و در صورتی که به هر دلیلی بخش انفجار یک معدن با مشکلات متعددی روبه‌رو شود، بدون شک روی بخش اعظمی از عملیات معدنکاری تاثیر مستقیم خواهد گذاشت.

نیازمند تصمیمات سریع هستیم

حسن حسینقلی، رئیس اتحادیه صادرکنندگان فرآورده‌های صنایع و معادن سرب و روی ایران، در ارتباط با چالش‌های جدی صنایع و معادن ایران به صمت گفت: باید تصمیمات فوری و کارشناسی برای تامین مواد اولیه برای انفجار در معادن و جلوگیری از تعطیلی واحدهای تولیدی گرفته شود. در حالی که کشورمان درگیر چالش‌های جدی ناشی از تجاوز ظالمانه رژیم‌صهیونیستی و پیش از آن تحریم‌های گسترده است، صنایع و معادن ایران در وضعیتی نامناسبی قرار گرفته‌اند که نیازمند تصمیمات فوری و کارشناسی است.

حسینقلی ادامه داد: در طول ۱۲‌روزه جنگ تحمیلی دوم، باوجود مشکلات و گرفتاری‌های فراوان، توانستیم بخش‌هایی از معدن و کارخانه‌ها را فعال نگه داریم، اما باتوجه به آنکه منطقه (پارچین) مورداصابت قرار گرفت، نگران تامین مواد ناریه هستیم. مواد ناریه، برای انفجارهای معدنی استفاده می‌شود و باید گفت که کاربردهای بسیاری دارد.

وی گفت: در شرایط دشوار کنونی که کشور با پیامدهای مستقیم و غیرمستقیم جنگ و تحریم دست‌وپنجه نرم می‌کند، صنایع و معادن کشور با فشارهایی مواجه شده‌اند. البته این فشارها تنها به مسائل اخیر محدود نمی‌شود، بلکه ریشه در مشکلاتی دارد که پیش از آغاز بحران فعلی نیز وجود داشته‌اند. نارسایی در تامین برق، گاز، تامین گازوئیل، تامین مواد اولیه، قطعات و همچنین مشکلات مرتبط با واردات و صادرات، طی سال‌ها، گریبان تولیدکنندگان داخلی را گرفته است. اگر مجموعه‌هایی مانند (پارچین) و دیگر واحدهای تولیدی، نتوانند مواد ناریه تولید کنند، زنجیره تولید در معادن و صنایع وابسته متوقف خواهد شد و این مسئله تبعات گسترده‌ای به‌دنبال خواهد داشت.

دولت می‌تواند وارد عمل شود

وی در پاسخ به این سوال که در شرایط فعلی چه پیشنهادی برای دولت دارید، افزود: پیشنهاد مشخص ما این است که برای تامین مواد ناریه، اجازه واردات فوری داده شود. این امر می‌تواند از سوی افراد مورداعتماد که سابقه حضور در نهادهای مسئول و جاهای مرتبط را داشته‌اند، صورت گیرد؛ البته در این زمینه، دولت نیز می‌تواند به‌صورت مستقیم وارد عمل شود. این موضوع باید زمان‌بندی مشخصی داشته باشد و در نظر گرفته شود که چه زمانی واحدهای آسیب‌دیده دوباره به چرخه تولید بازمی‌گردند. علاوه بر این، لازم است مسیرهای ترانزیتی امن تعریف شود تا تولید در معادن متوقف نشود.

رئیس اتحادیه صادرکنندگان فرآورده‌های صنایع و معادن سرب و روی ایران بااشاره به وضعیت برق نیز گفت: تصمیمی که تولیدکنندگان با مصرف بالای یک مگاوات را موظف به تولید برق خود می‌کند، در عمل قابل‌اجرا نیست. متاسفانه نه منابع مالی برای تامین تجهیزات تولید برق وجود دارد و نه تخصص کافی برای طراحی، ساخت و نگهداری نیروگاه‌های گازی یا خورشیدی! اگر دولت انتظار دارد که صنایع خاموش نشوند، باید فورا موانع واردات ژنراتورهای برق (اعم از گازی، گازوئیلی، خورشیدی یا بادی) را حذف کرده و اجازه دهد این تجهیزات بدون نیاز به انتقال ارز و با شرایط ساده وارد کشور شوند. متاسفانه مطرح می‌کنند که تولیدکننده باید نیروگاه ایجاد کند، این در حالی است که ما اصلا تخصص ایجاد نیروگاه را نداریم. لازم است صادرات گاز و برق تا زمانی که نیاز داخل به‌طورکامل تامین نشده، متوقف شود. معادنی که گاز آنها نصف شده، عملا به نصف ظرفیت تولید خود کاهش یافته‌اند. این یک زنجیره مخرب ایجاد می‌کند که بر صنایع فلزی و سایر بخش‌های فرآوری نیز اثرگذار است.

پاسخ‌ها شفاف نیست

رئیس اتحادیه صادرکنندگان فرآورده‌های صنایع و معادن سرب و روی ایران ادامه داد: در حال ‌حاضر مازوت را صادر می‌کنند، در حالی که از سوی دیگر، ما واحدهایی در کشور داریم که می‌توانند مازوت را تصفیه کرده و به سوخت تبدیل کنند. اما به‌دلیل نبود پاسخ شفاف درباره تامین و ارائه مازوت، این ظرفیت نیز بلااستفاده مانده است. در چنین شرایطی، سیاست‌های قبلی باید بازنگری شود. گرفتن عوارض سنگین و پایبندی به شعارهایی مانند جلوگیری از خام‌فروشی، در این شرایط که صنایع در آستانه تعطیلی هستند، به‌هیچ‌عنوان منطقی نیست. اکنون وقت آن است که به صنایع و معادن کشور کمک شود، نه اینکه با موانع اداری و مالی بیشتر مسیر فعالیت آنها را سد کرد.

تاثیر مستقیم کمبود مواد منفجره بر عملیات معدنکاری

مشکلات کمبود و تامین مواد ناریه بحث جدی است و در این مورد، نایب رئیس کمیسیون معدن و صنایع‌معدنی اتاق ایران اظهاراتی را ارائه داده است. سجاد غرقی، نایب رئیس کمیسیون معدن و صنایع‌معدنی اتاق ایران اظهار کرد: بخش معدن در تامین مواد ناریه با مشکلات بسیاری مواجه است. اگر بخش انفجار یک معدن با مشکلاتی روبه‌رو شود، بر بیشتر عملیات معدنکاری تاثیر مستقیم خواهد گذاشت. به‌طور کلی، ۷۰ درصد هزینه‌های عملیاتی معدن شامل، بارگیری، حمل‌ونقل و انفجار است. یکی از دلایل استفاده معادن کوچک و متوسط از انفجار برای استخراج، فرسودگی ماشین‌آلات معدنی در کشور است. براساس آمار، متوسط عمر ماشین‌آلات پرکاربرد معادن روباز حدود ۱۹سال است.

غرقی در ادامه خاطرنشان کرد: ما با مشکلات بسیاری مواجهیم که یکی از آنها انحصاری بودن حمل مواد ناریه است. تا چندی پیش، حمل مواد ناریه تنها در انحصار یک شرکت بود. اما از آبان ۱۴۰۲، ۳ شرکت دیگر نیز به این حوزه اضافه شده‌اند. با این وجود، این موضوع همچنان شبه‌انحصاری است و منجر به افزایش هزینه‌های حمل مواد ناریه شده است.

انفجار معادن از منظر ایمنی هم منطقی و توجیه‌پذیر است

وی گفت: واضح است بدون انفجار، هزینه زمانی و نیروی انسانی فرآیند تخریب و کندن سنگ‌ها بسیار زیادتر می‌شود. انفجار، استخراج مواد معدنی ارزشمند از سنگ‌ها را با شکستن آنها به قطعات کوچک‌تر آسان‌تر می‌کند. این امر میزان کار دستی موردنیاز را کاهش می‌دهد و کارآیی فرآیند استخراج را افزایش می‌دهد. انفجار معادن از منظر ایمنی هم منطقی و توجیه‌پذیر است. یک انفجار کنترل‌شده بسیار ایمن‌تر از استفاده از کار دستی و نیروی انسانی و ماشینی برای شکستن سنگ‌ها است. استفاده از مواد منفجره خطر تصادفات و صدمات ناشی از کار دستی را کاهش می‌دهد. وی افزود: انفجار از جنبه‌های زیست‌محیطی هم حائزاهمیت است. استخراج معادن به هر روشی می‌تواند تاثیر قابل‌توجهی بر محیط‌زیست و آلایندگی زمین و هوا و آب داشته باشد و روش انفجار معدن و آتش‌کاری نیز از این قاعده مستثنا نیست. با این حال، انفجار کنترل‌شده معادن می‌تواند با کاهش میزان ضایعات تولید شده و به‌حداقل رساندن اختلال در اکوسیستم‌های اطراف، تاثیر استخراج بر محیط‌زیست را کاهش دهد. انفجار کنترل‌شده معادن خود فرزند فناوری است و بیش از یکی ۲ قرن از دستیابی انسان به این تکنولوژی‌ها نمی‌گذرد و از آنجا که انفجار یک فن میان‌رشته‌ای است؛ طی این دهه‌ها با پیشرفت دانش؛ مواد منفجره و روش‌های انفجار همواره بهبود یافته و ایمن‌تر شده است. استفاده از علوم مختلف در توسعه آتشکاری منجر به توسعه روش‌های کارآمدتر و ایمن‌تر و کم‌هزینه‌تر انفجار شده است. برای مثال، مدل‌سازی و شبیه‌سازی رایانه‌ای، پیش‌بینی رفتار سنگ در هنگام انفجار را امکان‌پذیر کرده است و امکان تولید الگوهای دقیق‌تر و کارآمدتر انفجار را فراهم می‌کند.

سخن پایانی

فرآیند انفجار یک مرحله حیاتی در فرآیند استخراج از معادن است و نیاز به برنامه‌ریزی و اجرای دقیق و پایش لحظه به لحظه و کار گروهی منظم برای اطمینان از ایمنی و کارآیی دارد. پیشرفت‌های فناوری منجر به توسعه روش‌های کارآمدتر و ایمن‌تر انفجار شده و نوآوری و بهبود مستمر در فناوری انفجار و پروتکل‌های ایمنی برای صنعت معدن ایمن و پایدار ضروری است.