کاسه صبر کامیونداران لبریز شد
در هفته‌های اخیر، اعتراضات کامیونداران در نقاط مختلف کشور بار دیگر توجه‌ها را به چالش‌های عمیق و مزمن این بخش مهم اقتصادی جلب کرده است. هرچند این نارضایتی‌ها تازگی ندارد، اما تداوم و شدت آنها نشان می‌دهد که مشکلات کامیونداران نه‌تنها حل‌نشده، بلکه به مرور پیچیده‌تر شده است. کاهش سهمیه گازوئیل، افزایش بی‌رویه هزینه‌های بیمه، کرایه‌های پایین حمل بار و عدم‌تحقق مطالبات صنفی، بار سنگینی را بر دوش این قشر زحمتکش گذاشته است. با وجود اینکه این مسائل مدت‌هاست بر سر زبان‌هاست و به هیچ وجه پنهان نیست، متأسفانه تاکنون راهکارهای عملی و مؤثری برای رفع آنها ارائه نشده است. بی‌توجهی به مشکلات کامیونداران، علاوه بر آسیب به معیشت این افراد، زنجیره تامین کالا و اقتصاد کشور را نیز با مخاطره جدی مواجه خواهد کرد. صمت در این گزارش، نظر فعالان و کارشناسان حوزه حمل‌ونقل را جویا شده تا تصویری روشن‌تر از وضعیت موجود و راهکارهای پیشنهادی ارائه دهد.
روزگار سخت کامیونداران
محمد خان‌بلوکی، مدیرعامل اتحادیه شرکت‌های تعاونی کامیونداران حمل کالای سراسر کشور با اشاره به مشکلات عدیده‌ای که کامیونداران مدت‌هاست با آنها روبه‌رو هستند به صمت گفت: مشکلات کامیونداران برای امروز و دیروز نیست، مدت‌هاست فعالان این بخش مهم اقتصاد دچار چالش هستند و دغدغه‌های فراوانی برای ادامه فعالیت در این بخش دارند. از جمله مشکلات این صنف می‌توان به دو برابر شدن حق بیمه تامین اجتماعی رانندگان، افزایش عوارض بزرگراه‌ها، سهمیه‌بندی سوخت و مشکل تامین تایر اشاره کرد که هزینه‌ها را به‌شدت بالا برده و مشکلات زیادی برای کامیونداران ایجاد کرده است. به‌دلیل شرایط اقتصادی و مسیر پرچالش کامیونداران، درحال‌حاضر، بسیاری از رانندگان به‌دلیل هزینه‌های بالای تعمیرات و نگهداری، حتی قادر به تامین تایر مناسب برای خودروهای خود نیستند.
مدیرعامل اتحادیه شرکت‌های تعاونی کامیونداران حمل کالای سراسر کشور افزود: اگرچه در روزهای اخیر داستان اعتراض رانندگان و اعتصاب آنها خبرساز شده و نگرانی‌هایی ایجاد کرده، اما باز هم فعالیت آنها ادامه دارد و درحال‌حاضر در بندرعباس و بندر امام، بارگیری‌ها به‌خوبی انجام می‌شود. بااین‌حال نمی‌توان مشکلات کامیونداران را نادیده گرفت. مشکلاتی درباره تامین سوخت و فرسودگی ناوگان وجود دارد که با وجود آنها صدای اعتراض این قشر باید به گوش متولیان امر برسد. فرسودگی موضوع بسیار مهمی است که در برنامه‌های سهمیه‌بندی و تخصیص سوخت نادیده گرفته می‌شود. محدودیت‌ها و سهمیه‌بندی‌های سوخت برای کامیون‌های بزرگ‌ترین چالش این بخش است.
اجرای یک طرح بدون کار کارشناسی
خان‌بلوکی ادامه داد: کامیونداران از حذف کارت‌های سوخت آزاد گلایه دارند و معتقدند این تصمیم بدون مشورت با صنف و کارشناسان گرفته شده است. دولت سهمیه گازوئیل را براساس ماشین‌های نو اختصاص می‌دهد و خودروهای با عمر بالای ۳۰ سال سهمیه کمتری دریافت می‌کنند؛ درحالی‌که بسیاری از کامیون‌ها عمر بالایی دارند و به همین دلیل مصرف سوخت آنها بیشتر از حد استاندارد است.
برخی از کامیون‌ها در ۱۰۰ کیلومتر ۶۰ تا ۶۵ لیتر سوخت مصرف می‌کنند، درحالی‌که براساس استاندارد یک کامیون نو به همه این کامیون‌ها ۳۰ تا ۳۵ لیتر گازوئیل اختصاص می‌دهند. سازمان‌های مربوطه در برنامه‌ریزی برای این بخش هیچ توجهی به وضعیت کلی ناوگان نمی‌کنند. بااین‌حال رانندگان مجبورند در این شرایط نامساعد و با هزینه بیشتر هم فعالیت‌شان را ادامه دهند. بی‌توجهی به ابعاد گوناگون اجرای یک طرح نشأت گرفته از نظرخواهی نکردن سیاست‌گذار از فعالان و ذی‌نفعان یک بخش است.
پیش از اجرای برنامه‌هایی مانند تخصیص سوخت هیچ‌گونه اطلاع‌رسانی و هماهنگی با انجمن‌ها و اتحادیه‌های این صنف انجام نشده است و به همین دلیل برنامه‌هایی که بعضا با اهداف قابل‌قبول اجرا می‌شوند در عمل به ضرر و زیان تعداد زیادی از فعالان اقتصادی ختم می‌شود.
ردپای قاچاق سوخت
مدیرعامل اتحادیه شرکت‌های تعاونی کامیونداران حمل کالای سراسر کشور با تاکید بر اینکه مهم‌ترین مشکل کامیونداران همچنان موضوع سوخت است، ادامه داد: از سال گذشته سهمیه گازوئیل کامیونداران کاهش یافته و تاکنون تغییری در این وضعیت ایجاد نشده است. رانندگان برای بارگیری در بنادر با مشکلات جدی مواجه هستند. بخش مهمی از مشکل کامیونداران ما ناشی از قاچاق سوخت است. صدها هزار لیتر گازوئیل ایران به صورت غیرقانونی خارج می‌شود و این موضوع روی قیمت‌ها و دسترسی کامیونداران به سوخت تأثیر منفی گذاشته است. ما نیاز به همکاری بیشتر از سوی سازمان‌ها داریم تا بتوانیم این مشکلات را حل کنیم و شرایط بهتری برای کامیونداران فراهم کنیم.
خان‌بلوکی در پایان تاکید کرد: ضمن اینکه به‌عنوان فعالان این بخش مهم تلاش می‌کنیم خللی در کارها ایجاد نشود، اما انتظار داریم این‌بار صدای کامیونداران شنیده شود و چالش‌هایی که مدت‌هاست با آنها دست‌وپنجه نرم می‌کنند، حل شود و دست‌کم سیاست‌گذار و متولی امر بر بار مشکلات این بخش مهم اقتصاد نیفزاید.
از اعتراض کامیونداران درس بگیرید
علی‌اصغر جانجانی، دبیر و عضو هیات مدیره کانون شرکت‌های حمل‌ونقل داخلی کالا کشور نیز با تاکید بر اینکه مشکلات کامیونداران حل‌شدنی است به‌شرط حمایت جدی، به صمت اظهار کرد: مشکلات کامیونداران در سال‌های اخیر به‌تدریج انباشته شده و متأسفانه رسیدگی مناسبی به آنها نشده است. این انباشت مشکلات باعث شده برخی از رانندگان ناچار به توقف فعالیت‌های خود شوند؛ آن هم با تمایل شخصی، بلکه به‌دلیل شرایطی که واقعا سخت و غیرقابل‌تحمل است. یکی از مهم‌ترین مسائل، افزایش چشمگیر حق بیمه تامین اجتماعی رانندگان است که به‌ویژه در سال‌های اخیر بسیار زیاد شده است. یارانه‌ای که دولت باید به این بخش اختصاص دهد، هر سال کمتر می‌شود و از طرفی هم رانندگان تازه‌وارد از این حمایت‌ها محروم هستند. درحالی‌که هزینه‌های بیمه به‌شدت افزایش یافته رانندگان، برخلاف وعده‌ها، از حمایت‌های لازم برخوردار نیستند.
به بهانه مبارزه با قاچاق سوخت
دبیر و عضو هیات مدیره کانون شرکت‌های حمل‌ونقل داخلی کالا کشور ادامه داد: مشکل دیگر، کاهش تدریجی سهمیه سوخت رانندگان با کارکرد واقعی است. قاچاق سوخت هست و شاید تعداد بسیار اندکی از کامیونداران در این زمینه خطاکار باشند، اما متأسفانه به جای اینکه راهکارهای اصولی برای این موضوع ارائه شود، صرفا با راهکار سهمیه‌بندی نامناسب سوخت، صورت‌مسئله پاک می‌شود و تعداد زیادی از کامیوندارانی که کوچک‌ترین خلافی در این زمینه مرتکب نشده‌اند متحمل خسارت و دشواری می‌شوند. درحالی‌که تعداد بسیار کمی از رانندگان ممکن است در قاچاق سوخت دخالت داشته باشند، اما این موضوع به‌شدت بزرگنمایی شده و به جای تمرکز بر راه‌حل‌های دقیق، سهمیه سوخت رانندگان واقعی کاهش یافته است. این تصمیمات بدون مشورت با صنف و کارشناسان گرفته شده و باعث سردرگمی و نارضایتی شده است. به‌نوعی به جای شناسایی رانندگان با کارکرد واقعی سهمیه را کم کردند.
وی ادامه داد: داستان سوخت به همین‌جا ختم نشده و در این میان شاهد کج‌سلیقگی در اعلام احتمال سه نرخی شدن نرخ گازوئیل هستیم آن هم در شرایطی که خبرهایی درباره احتمال توقف فعالیت برخی کامیونداران به نشانه اعتراض شنیده شده است. جد از اینکه سه نرخی شدن نرخ گازوئیل درست است یا خیر، زمان اعلام آن از سوی شرکت پالایش و پخش قابل دفاع نیست. حتی با تاکید بر اینکه فعلا قصد اجرای آن را ندارند. ناگفته نماند که سه نرخی شدن گازوئیل قطعا به ضرر رانندگان است. درحال‌حاضر به‌غیراز دلار که داستان خود را دارد، کدام کالا سه نرخی است؟ چرا متولی امر به این موضوع توجه ندارد که از ۳۰۰ تومان به ۴۲ هزار تومان تفاوت زیاد است و این تفاوت فاحش در آینده چالش بزرگی در بخش حمل‌ونقل کشور ایجاد خواهد کرد.
جانجانی در ادامه به طرح سوخت‌گیری در مسیر برای مبارزه با قاچاق سوخت نیز اشاره کرد و گفت: برای اجرای سوخت‌گیری در مسیر هنوز بسیاری از سیستم‌هایی مربوطه مشکل دارد. اینکه راننده به هردلیلی از مسیر خارج شد، به آن سوخت تعلق نمی‌گیرد، اگرچه انجام‌شدنی است اما در شرایطی که هنوز زیرساخت لازم فراهم نیست اجرای آن جز دردسر برای رانندگان با کارکرد واقعی، نتیجه‌ای در برنخواهد داشت. در این بخش انتظار می‌رود نخست سیستم نظارتی مربوطه ایجاد و در بخش‌هایی اصلاح شود و در چارچوب آن نسبت به اجرا این برنامه اقدام کنند. بهتر است در یک رویکرد درست متولی امر نخست نسبت به فراهم‌سازی زیرساخت‌ها اقدام کند، سپس طرح به صورت آزمایشی اجرا شود و در نهایت در کل کشور به اجرا درآید. وقتی سیستم‌های کنترلی و نظارتی هنوز به‌درستی اصلاح نشده‌اند اجرای این طرح کامیونداران را متضرر خواهد کرد.
وقتی رانندگان از مسیر می‌ترسند
دبیر و عضو هیات مدیره کانون شرکت‌های حمل‌ونقل داخلی کالا کشور افزود: علاوه بر این سایر نهادهای نظارتی هم کم‌کاری‌هایی درباره کامیونداران دارند. درحال‌حاضر امنیت جاده‌ها نیز یکی از نگرانی‌های جدی رانندگان است. در برخی مسیرها، رانندگان با تهدیدات جدی مانند حمله موتورسواران، شکستن شیشه خودرو و آسیب به لاستیک‌ها مواجه هستند و هیچ نهاد پاسخگویی برای این مشکلات وجود ندارد. نبود امنیت کافی در جاده‌ها، ترس و نگرانی رانندگان را افزایش داده و بر فعالیت آنها تأثیر منفی گذاشته است. مشکل که ایجاد می‌شود و صداها که بالا می‌رود مقطعی واکنش‌هایی را می‌بینیم، اما از فردای همان روز باز هم در روی همان پاشنه می‌چرخد.
جانجانی در پایان با تاکید بر اینکه تنها با همکاری و همراهی نهادها و متولیان این بحران برطرف خواهد شد، گفت: برای حل این بحران، نیازمند ورود سریع و جدی دولت در چند حوزه کلیدی اصلاح سیاست‌های سوخت‌رسانی، بهبود امنیت جاده‌ها، سوخت و ایجاد سازکارهای حمایتی واقعی برای رانندگان هستیم. تنها با همکاری نهادهای مختلف و توجه به مطالبات صنفی، می‌توان به‌تدریج شرایط را بهبود بخشید و از توقف ناخواسته فعالیت‌های حمل‌ونقل جلوگیری کرد. امیدواریم مسئولان از این صدای اعتراض درس بگیرند و با اقدامات عملی و مشورت با کارشناسان و فعالان این بخش، این مشکلات دیرینه را برطرف کنند و بر چالش‌های این بخش مهم از حمل‌ونقل کشور نیفزایند.
سخن پایانی
به هر حال واقعیت این است که اعتراضات گسترده کامیونداران در ایران، بازتابی از بحران عمیق اقتصادی و صنفی این قشر زحمتکش است که سال‌هاست با مشکلاتی نظیر کاهش سهمیه سوخت، افزایش هزینه‌های بیمه، پایین بودن کرایه حمل بار و نبود حمایت‌های واقعی مواجه هستند.
در این شرایط انتظار می‌رود مسئولان به جای راهکارهای موقتی و مقطعی، سیاست‌های جامع و پایدار برای بهبود شرایط آنها اتخاذ کنند. کامیونداران ستون فقرات حمل‌ونقل کشور هستند و توقف فعالیت‌هایشان می‌تواند زنجیره تامین کالاها را مختل کند و به اقتصاد ملی آسیب جدی وارد سازد. بنابراین، ضروری است دولت با همکاری تشکل‌های صنفی، به اصلاح نظام تخصیص سوخت، کاهش هزینه‌های بیمه، افزایش منصفانه کرایه‌ها و ارتقای امنیت جاده‌ها بپردازد. فعالان این بخش تاکید دارند که ایجاد فضای گفت‌وگوی سازنده و شفاف میان رانندگان و مسئولان می‌تواند به کاهش تنش‌ها و یافتن راه‌حل‌های عملی کمک کند. اگر این مطالبات به‌طورجدی پیگیری نشود، اعتصابات و نارضایتی‌ها ادامه خواهد یافت و پیامدهای آن دامنه‌دارتر خواهد شد. اکنون زمان آن است که مسئولان با درک عمق مشکلات، اقدام عاجل و اثرگذاری برای حمایت از کامیونداران و حفظ پایداری حمل‌ونقل کشور انجام دهند.
