تامین امنیت شغلی در صدر درخواست‌های کارگران
در سال‌های اخیر، صنعت ساخت‌وساز ایران با چالش‌های متعددی مواجه شده که یکی از مهم‌ترین آنها، کمبود نیروی کار ماهر است. در این میان، کارگران مهاجر ازجمله مهاجران افغانستانی به‌عنوان یکی از ارکان اصلی نیروی انسانی در این حوزه شناخته شده‌اند و سهم قابل‌توجهی در اجرای پروژه‌های عمرانی دارند. حضور گسترده این نیروها نه‌تنها در ساختمان‌سازی، بلکه در حوزه‌های مرتبط مانند سنگ‌بری، تولید مصالح ساختمانی و خدمات شهری، نقش تعیین‌کننده‌ای داشته است. وابستگی زیاد برخی استان‌های ایران از جمله تهران، اصفهان، یزد و اهواز، به کارگران افغانستانی موجب شده است که خروج ناگهانی یا کاهش تعداد این نیروی کار موثر، مشکلات جدی برای پیمانکاران و کارفرمایان ایجاد کند.
از سوی دیگر، تفاوت دستمزد و بهره‌وری میان کارگران بومی و غیر بومی، یکی از موضوعات مهم در تصمیم‌گیری کارفرمایان برای بکارگیری این نیروها است. برخی معتقدند کارگران مهاجر، علاوه بر گرفتن دستمزد کمتر، بهره‌وری بالاتری دارند و به تعهدات کاری خود پایبندتر هستند. این ویژگی‌ها باعث شده است که بخش قابل‌توجهی از نیروی کار صنعت ساخت‌وساز از میان کارگران افغانستانی انتخاب شود. در این شرایط، دولت و سیاست‌گذاران باید به‌دنبال راهکارهای مناسبی باشند تا ضمن ساماندهی بازار نیروی کار، تعادلی میان هزینه‌ها، بهره‌وری و اشتغال نیروی انسانی ایجاد شود. در این گزارش به بررسی جایگاه کارگران در صنعت ساخت‌وساز پرداخته ایم.
چالش‌های ناشی از کمبود نیروی کار
صنعت ساخت‌وساز یکی از ارکان اصلی توسعه اقتصادی هر کشور محسوب می‌شود و در ایران نیز، این بخش تاثیر مستقیمی بر شاخص‌های اقتصادی و اشتغال دارد. در سال‌های اخیر، کمبود نیروی کار در حوزه ساختمانی به یکی از دغدغه‌های جدی کارفرمایان و فعالان این صنعت تبدیل شده است. کارگران افغانستانی، با حضور پررنگ خود در این بخش، توانسته‌اند خلأ ناشی از کمبود نیروی انسانی را تا حد زیادی پر کنند. اما با تغییرات مختلف در سیاست‌های مهاجرتی و اقتصادی، این وابستگی به نیروی کار افغانستانی، چالش‌هایی را برای پیمانکاران و دولت ایجاد کرده است.
برخی از کارفرمایان معتقدند یکی از مهم‌ترین تفاوت‌های نیروی کار افغانستانی و ایرانی، میزان بهره‌وری و تعهد کاری آنها است. کارگران افغانستانی، با داشتن تجربه گسترده در ساخت‌وساز و پشتکار بالا، به‌طورمیانگین ساعات مفید بیشتری را به کار اختصاص می‌دهند و این موضوع، پیمانکاران را به جذب بیشتر این نیروها سوق داده است. همچنین، کاهش هزینه‌های اجرایی یکی دیگر از دلایلی است که کارفرمایان به استفاده از این کارگران تمایل بیشتری دارند. در کنار این مزایا، مهارت فنی بالای این کارگران و توانایی آنها در انجام کارهای ساختمانی با دقت و کیفیت مطلوب، نقش مهمی در روند توسعه پروژه‌های عمرانی ایفا می‌کند.
با توجه به نقش نیروی کار یدی در صنعت ساخت و ساز، دولت باید سیاست‌گذاری مناسبی برای مدیریت نیروی انسانی در این حوزه انجام دهد تا ضمن ایجاد تعادل در این بخش، امنیت شغلی و حقوق کارگران نیز تامین شود. همچنین، لازم است اقداماتی در راستای آموزش و ارتقای مهارت‌های نیروی کار داخلی انجام گیرد تا وابستگی به نیروی کار مهاجر کاهش یابد و توانمندی نیروهای ایرانی در رقابت با این کارگران افزایش پیدا کند. تنظیم بازار کار و تدوین قوانین مشخص برای حمایت از تمامی کارگران، چه داخلی و چه خارجی، می‌تواند به بهبود شرایط صنعت ساخت‌وساز و توسعه پایدار این بخش کمک کند.
وضعیت نیروی کار در صنعت ساخت‌وساز
جمشید برزگر، رئیس کانون انبوه‌سازان در گفت‌وگو با صمت به بررسی وضعیت نیروی کار در صنعت ساخت‌وساز پرداخت و تاکید کرد: کارگران افغانستانی سهم مهمی در این حوزه دارند و حضور آنها در بسیاری از مشاغل ساختمانی و تولیدی به یک عنصر اساسی در اقتصاد کشور تبدیل شده است. طی چند سال اخیر، بحث کمبود نیروی کار در صنعت ساختمانی مطرح و این موضوع با خروج کارگران افغانستانی از برخی حوزه‌ها، از جمله واحدهای تولیدی، مرغداری‌ها و گاوداری‌ها، تشدید شده است. علاوه بر ساخت‌وساز، این کارگران در صنایع سنگ‌بری، حمل‌ونقل و حتی خدمات شهری نیز نقش موثری ایفا می‌کنند. مهارت و تجربه این نیروی کار باعث شده است که بسیاری از کارفرمایان به آنها اعتماد کرده و از خدمات‌شان در پروژه‌های مختلف استفاده کنند. در برخی استان‌ها مانند آذربایجان‌غربی این مشکل کمتر دیده می‌شود، اما در مناطقی مانند تهران، اهواز، اصفهان و یزد، وابستگی بالایی به این نیروی کار وجود دارد و کمبود آنها می‌تواند اجرای پروژه‌های عمرانی را با چالش‌های جدی مواجه کند.
برزگر بااشاره به بهره‌وری کارگران افغانستانی، بیان کرد؛ این نیروی کار نسبت به کارگران ایرانی، زمان مفید بیشتری را به کار اختصاص می‌دهد. وی گفت: به عنوان مثال در ساختمان‌سازی، برخی از این کارگران به‌طورمیانگین ۷ ساعت از ۸ ساعت کاری را به‌صورت موثر مشغول کار هستند، در حالی که گاهی مشاهده می‌شود این میزان برای برخی کارگران ایرانی، کمتر است. این تفاوت بهره‌وری می‌تواند به دلایل متعددی از جمله تجربه کاری، سرعت اجرای پروژه و میزان تمرکز در هنگام انجام وظایف مرتبط باشد. این ویژگی‌ها باعث شده است که بسیاری از پیمانکاران و کارفرمایان، نیروی کار افغانستانی را برای انجام پروژه‌های خود ترجیح دهند، زیرا آنها می‌توانند کار را با کیفیت مطلوب و در مدت‌زمان کوتاه‌تری به‌اتمام برسانند.
برزگر با اشاره به قدرت کنترل هزینه نیروی کار از سوی کارفرما گفت: اگر یک نیروی ایرانی در پروژه‌ای، متری ۱۰میلیون تومان هزینه داشته باشد، همان کار توسط یک کارگر افغانستانی با ۹ میلیون تومان انجام می‌شود. این اختلاف باعث شده است؛ پیمانکاران به استفاده از نیروی کار اتباع تمایل بیشتری داشته باشند. علاوه بر کاهش هزینه، پیمانکاران به بهره‌وری بالاتر این نیروها نیز توجه دارند. همچنین، تجربه و مهارت آنها در انجام کارهای ساختمانی سبب شده است که کیفیت کارشان نیز قابل‌توجه باشد. بسیاری از کارفرمایان بر این باورند که کارگران افغانستانی در اجرای تعهدات خود دقت بیشتری داشته و کار را در زمان تعیین‌شده به‌اتمام می‌رسانند. در نتیجه، وجود این تفاوت‌ها در دستمزد، بهره‌وری و کیفیت باعث شده است که بخش قابل‌توجهی از نیروی کار صنعت ساخت‌وساز از میان کارگران افغانستانی انتخاب شود.
علاوه بر تفاوت دستمزد، برزگر به تعهد و اخلاق کاری نیروی کار نیز تاکید کرده و گفت: هر نیروی کاری که با جدیت و پشتکار بالایی کار کند و متعهد به تحویل کار باکیفیت باشد در اولویت انتخاب کارفرما خواهد بود. این گروه از نیروی کار، سختکوشی خاصی دارند که در برخی مواقع، بهره‌وری بالاتری را برای پروژه‌های ساختمانی به‌همراه دارد. این تعهد کاری باعث می‌شود کارفرمایان به این دست از نیروی کار، اعتماد بیشتری داشته باشند، زیرا آنها نه‌تنها کار را در زمان مقرر تحویل می‌دهند، بلکه در بسیاری از موارد، کیفیت بالاتری ارائه می‌کنند. همچنین، تجربه گسترده‌ای که این کارگران در حوزه‌های مختلف ساختمانی دارند، موجب شده است تا مهارت‌های فنی آنها تقویت شده و اجرای پروژه‌ها با دقت و ظرافت بیشتری انجام شود. روحیه همکاری بالا و هماهنگی با سایر نیروهای کاری از فاکتورهای مثبتی است که می‌تواند در افزایش بهره‌وری مجموعه‌های ساختمانی تاثیر قابل‌توجهی داشته باشد. بسیاری از پیمانکاران بر این باورند که حضور این نیروهای کاری در پروژه‌های عمرانی، نقش کلیدی در افزایش سرعت و کاهش هزینه‌های اجرایی دارد.
نقش کلیدی در صنایعی فراتر از ساخت‌وساز
به‌گفته برزگر، نقش کارگران افغانستانی تنها به صنعت ساختمان محدود نمی‌شود. وی تاکید کرد: این نیروهای کاری در صنایعی مانند سنگ‌بری، تولید مصالح ساختمانی، واحدهای صنعتی، مرغداری‌ها و حتی کشاورزی نقش پررنگی دارند. بسیاری از این مشاغل به‌دلیل نیاز به نیروی انسانی ماهر و تجربه‌دار، وابستگی زیادی به کارگران مهاجر و اتباع دارند. مهارت فنی بالای این نیروها در بخش‌هایی مانند تولید آجر، فرآوری سنگ‌های ساختمانی و فعالیت‌های کشاورزی، موجب شده است که حضور آنها در این صنایع حیاتی باشد. در شهرهایی مانند تهران، کرج، اهواز و مشهد، بخش قابل‌توجهی از مشاغل توسط این کارگران اداره می‌شود و نبود آنها، می‌تواند منجر به کاهش بهره‌وری و افزایش هزینه‌های عملیاتی در بسیاری از صنایع شود. این موضوع نشان‌دهنده نقش اساسی نیروی کار اتباع در تامین نیازهای تولیدی و صنعتی کشور است.
چالش‌های نیروی کار و نیاز به سیاست‌گذاری دقیق‌تر
رئیس کانون انبوه‌سازان تاکید کرد: دولت باید برای مدیریت این وضعیت، سیاست‌گذاری مناسبی انجام دهد و بر روند کار در استان‌های مختلف نظارت بیشتری داشته باشد. بازار نیروی کار باید ساماندهی و تعادلی میان هزینه‌ها، بهره‌وری و اشتغال ایجاد شود. همچنین، در نظر گرفتن سیاست‌های حمایتی برای کارفرمایان و کارگران می‌تواند به ایجاد یک محیط کاری پایدارتر کمک کند. هم‌اکنون تعداد کارگران روزمزد بسیار اندک است و بیشتر نیروهای فعال در این بخش به‌صورت پیمانکاری مشغول به کار هستند که این موضوع در برخی موارد به بی‌ثباتی شغلی منجر شده است. اتخاذ راهکارهای عملی برای توسعه مهارت‌های نیروی کار و افزایش امنیت شغلی از جمله اقداماتی است که می‌تواند تاثیر مثبتی بر بازار کار داشته باشد. حمایت از کارفرمایان از طریق ارائه تسهیلات مالی و سیاست‌های تشویقی نیز می‌تواند به بهبود وضعیت نیروی انسانی در صنعت ساخت‌وساز کمک کند.
وی در پایان سخنان خود از وزارت صنعت، معدن و تجارت درخواست کرد: در تولید و تامین مصالح ساختمانی، نظارت بیشتری اعمال کنند تا صنعت ساخت‌وساز از نوسانات اقتصادی آسیب نبیند. نرخ دلار در مسائلی از جمله خرید آهن‌آلات، مشکلات متعددی را برای فعالان این حوزه ایجاد کرده و نیاز است که تدابیری برای کاهش تاثیرات این نوسانات اتخاذ شود. افزایش هزینه‌های تولید و تامین مواد اولیه موجب کاهش سرعت اجرای پروژه‌های عمرانی شده و پیمانکاران را با چالش‌های متعددی روبه‌رو کرده است. نوسانات ارزی نیز تاثیر مستقیمی بر نرخ تمام‌شده واحدهای ساختمانی دارد که این موضوع می‌تواند فشار بیشتری بر مصرف‌کنندگان و خریداران وارد کند. تامین به‌موقع مصالح و جلوگیری از افزایش بی‌رویه قیمت‌ها، نیازمند یک نظارت منسجم و پایدار است تا روند تولید و ساخت‌وساز بدون اختلال ادامه پیدا کند. باتوجه به نقش مهم کارگران افغان و شرایط بازار کار، به‌نظر می‌رسد صنعت ساخت‌وساز ایران نیازمند راهکارهای اساسی برای تنظیم بازار نیروی انسانی، افزایش بهره‌وری و کاهش هزینه‌های اجرایی باشد. اتخاذ سیاست‌های حمایتی و ارائه تسهیلات به فعالان این حوزه می‌تواند به کاهش مشکلات کمک کند و مسیر توسعه پایدار را هموار سازد.
سخن پایانی
صنعت ساخت‌وساز یکی از پایه‌های اصلی توسعه اقتصادی در هر کشور است و تامین نیروی انسانی ماهر و کارآمد، نقش کلیدی در موفقیت این حوزه دارد. در ایران، کارگران افغان بخش قابل‌توجهی از نیروی کار ساختمانی را تشکیل می‌دهند و حضور آنها در پروژه‌های عمرانی به‌دلیل تعهد کاری، مهارت بالا و هزینه‌های پایین‌تر، مورد استقبال کارفرمایان قرار گرفته است. بررسی‌های انجام‌شده نشان می‌دهد که این نیروی کار علاوه بر ساختمان‌سازی، در صنایعی مانند سنگ‌بری، تولید مصالح، حمل‌ونقل و کشاورزی نیز نقش موثری دارند و نبود آنها می‌تواند موجب اختلال در روند اجرایی بسیاری از فعالیت‌های اقتصادی شود.
باتوجه به این شرایط، دولت و سیاست‌گذاران باید به مسئله نیروی کار در صنعت ساخت‌وساز توجه ویژه‌ای داشته باشند. ساماندهی بازار کار، تدوین سیاست‌های حمایتی برای کارگران و کارفرمایان و ایجاد تعادل میان هزینه‌ها، بهره‌وری و اشتغال، از جمله اقداماتی است که می‌تواند به مدیریت بهتر این بخش کمک کند. همچنین، افزایش امنیت شغلی و حمایت از نیروی کار داخلی از طریق برنامه‌های آموزشی و مهارتی، می‌تواند در کاهش وابستگی به نیروی کار مهاجر موثر باشد.
در نهایت، آینده صنعت ساخت‌وساز وابسته به برنامه‌ریزی‌های بلندمدت و مدیریت صحیح بازار نیروی کار است. استفاده از ظرفیت‌های انسانی، بهینه‌سازی هزینه‌ها و حمایت از نیروی کار ماهر، از جمله اقداماتی است که می‌تواند به رونق این بخش کمک کند و توسعه پایدار اقتصادی را به‌همراه داشته باشد.
