حرکت برای حضور در بازارهای صادراتی و پررنگ شدن نقش فعالان معدنی ایران در عرصه‌های بین‌المللی یکی از راه‌های توسعه و رشد بخش معدن و صنایع معدنی به‌شمار می‌آید؛ به‌عبارتی صادرات و تبدیل شدن به یکی از مهم‌ترین مهره‌های تجارت بین‌الملل در بخش معدن و صنایع معدنی از وجوه رونق به حساب می‌آید؛ از این رو توجه به بسترهای لازم برای تحقق این مهم، از ضرورت زیادی برخوردار است.

در این گزارش با فعالان و کارشناسان معدن و صنایع معدنی درباره شرایط موجود و زیربناهای لازم صنعت سنگ‌های ساختمانی و گران‌قیمت برای دستیابی به جایگاه مناسب در بازارهای صادراتی به گفت‌وگو پرداخته است. با این گزارش همراه باشید:

کوچک‌مقیاس بودن معادن سنگ

سیامک اخطاری، فعال صادراتی صنعت سنگ ایران در گفت‌وگو با صمت اغلب معادن سنگ ساختمانی کشور را کوچک‌ مقیاس معرفی کرد و درباره ابعاد زنجیره و بازار این صنعت گفت: جز موارد محدودی، می‌توان گفت بیشتر معادن سنگ ساختمانی و تزئینی در مقیاس کوچک طبقه‌بندی می‌شوند؛ از این رو صنایع وابسته به این زنجیره نیز متناسب با ظرفیت‌های اسمی و حقیقی این معادن و همچنین نیازهای بازار در مقیاس کوچک توسعه یافته‌اند؛ به‌بیانی دیگر به‌دلیل کوچک‌مقیاس بودن معادن سنگ ساختمانی، صنایع و واحدهای ارزش افزوده مرتبط با این زنجیره نیز کوچک‌مقیاس هستند و بازار نیز بر پایه این معادن و صنایع وابسته شکل گرفته است. این قاعده در سطوح بین‌المللی نیز جریان دارد و صرف‌نظر از تعداد محدودی، اغلب واحدهای مرتبط با سنگ ساختمانی در مقیاس‌های کوچک طبقه‌بندی می‌شوند. وی درباره حضور فعالان بخش خصوصی در صنعت سنگ ساختمانی بیان کرد: همان‌طور که انتظار می‌رود، عمده صاحبان معادن و صنایع فرآوری وابسته به این حوزه را فعالان بخش خصوصی تشکیل می‌‌دهند اما در این میان مجموعه‌هایی نیز وجود دارند که به‌صورت سهمیه‌ای و وابسته به نهادهای دولتی اداره می‌شوند؛ بنابراین می‌توان گفت بخش خصوصی نقش پررنگی در معادن و صنایع سنگ ساختمانی ایفا می‌کند.

وجود برنامه‌ بهره‌مندی از معادن

این فعال تجاری در حوزه معدن در ادامه صحبت‌های خود به لزوم بهره‌گیری هدفمند از منابع معدنی موجود در کشور اشاره کرد و گفت: توسعه صنعتی-معدنی ارتباط مستقیمی با بسترهای زمین‌شناسی و منابع اکتشافی و در نهایت نحوه بهره‌مندی از آنها دارد. کشور ما از نظر تنوع و گستره ذخایر معدنی، دارای پراکندگی زیادی است و ما شاهد توزیع منطقه‌‌ای منابع در سراسر ایران هستیم. به‌عنوان مثال واحدهای تولیدی نزدیک مرزها، موقعیتی راهبردی برای دستیابی به بازارهای صادراتی کشورهای همسایه برای ما ایجاد کرده‌اند و باید فعالان بخش معدن و صنایع معدنی از فرصت‌های اینچنینی نهایت بهره‌مندی را داشته باشند. اخطاری در ادامه افزود: فعالان معدنی و صاحبان معادن و صنایع نقش مهم و غیرقابل‌انکاری در افزایش صادرات و درآمدهای غیرنفتی دارند و اگر از طریق انسجام صنفی، فعالیت‌های این حوزه سازماندهی شود، در ادامه شاهد یک وحدت رویه و سیاست‌گذاری‌های مفید و موثر خواهیم بود.

انسجام صنفی و حل مشکلات

اخطاری در ادامه به تشریح مشکلات و مسائل فعالان حوزه سنگ ساختمانی و راهکارهای رفع آنها پرداخت و گفت: می‌توان گفت مشکلات موجود در صنعت سنگ ساختمانی ایران از طریق تشریک مساعی و انسجام صنفی قابل‌حل است. سازماندهی صنفی با شناسنامه‌دار کردن مشاغل و تقویت شفاف‌سازی یکی از راهکارهای حل مشکلات این حوزه است، چراکه در این صورت امکان پیگیری مطالبات صنفی از جمله تامین نقدینگی و سرمایه در گردش، تامین ماشین‌آلات و تجهیزات، مسائل مرتبط با معارضان محلی و مناقشات زیست‌محیطی به‌وجود خواهد آمد. وی ادامه داد: همچنین توسعه نگاه صادرات‌محور در بخش فرآوری سنگ ساختمانی و فراهم‌سازی چیدمان صادراتی و سازماندهی‌هایی از این قبیل را نباید فراموش‌ کرد. با گسترش این رویه، نگرش‌های مثبت به توسعه صنعتی ایجاد می‌شود و در ادامه حرکت سرمایه‌ها به سمت صنعت سنگ را شاهد خواهیم بود. باید به این نکته اشاره کرد که تا زمانی که برای رشد بازارهای صادراتی اقدامی صورت نگیرد و سرمایه‌گذاری‌های هدفمند نداشته باشیم، در کوتاه‌‌مدت و میان‌مدت شاهد شکوفایی صادرات در صنایع و معادن به‌ویژه صنعت سنگ ساختمانی نخواهیم بود. به‌عقیده این فعال تجاری، پیشرفت در بازارهای صادراتی نیازمند برنامه‌های میان‌مدت و بلندمدت ۳ تا ۵ ساله است. او همچنین مشارکت و همکاری چند واحد معدنی و فرآوری در قالب یک برنامه صادراتی را یکی از برنامه‌هایی دانست که می‌تواند معادن کشور را در صادرات به ارتقا برساند.

رابطه میان اکتشاف و صادرات

حضور در بازارهای صادراتی تنها دغدغه فعالان سنگ ساختمانی نیست و ایجاد شرایط و بسترهای لازم برای تبادلات جهانی و صادرات سنگ‌های تزئینی و قیمتی نیز شایان توجه است. عبدالنبی مکابر، عضو هیات مدیره اتحادیه تولیدکنندگان و صادرکنندگان طلا، جواهر، نقره و سنگ‌های قیمتی در گفت‌وگو با، سهم عمده صادرات کشور در حوزه سنگ‌های قیمتی را مربوط به سنگ‌های فیروزه و عقیق اعلام کرد. او در این باره توضیح داد: غیر از صادرات انواع محدودی سنگ قیمتی و زینتی، بخشی از صادرات سنگ در این حوزه خام‌فروشی و صادرات سنگ‌های خام‌ فرآوری‌نشده است. البته باید گفت گام نخست رونق صادرات در حوزه سنگ‌های قیمتی، توسعه اکتشاف است، چراکه در این صورت میزان استخراج‌ به‌حدی خواهد رسید که صنایع از مواد اولیه تولید داخل استفاده خواهند کرد و در ادامه می‌توانیم محصولات فرآوری شده باکیفیت برای عرضه به بازارهای جهانی داشته باشیم. متاسفانه به‌دلیل کمبود اکتشافات در حوزه سنگ گران‌قیمت، درحال‌حاضر بالای ۷۰ درصد مواد اولیه موردنیاز تراشکاران و فعالان، از کشورهای خارجی و همجوار ایران وارد می‌شود.

جای خالی فناوری برای تولیدات

مکابر در ادامه کمبود فناوری مناسب برای فرآوری سنگ‌های قیمتی را از دیگر موانع رشد صادرات در این زمینه عنوان کرد و گفت: در تراش سنگ‌های به‌اصطلاح کریمه مانند یاقوت، زمرد، عقیق و... دارای مشکلات فراوانی هستیم. به‌عنوان مثال تراش و فرآوری این سنگ‌های در میزان انبوه نیازمند تجربه، مهارت و فناوری ویژه است و بکارگیری افراد متخصص و دستگاه‌های ‌روزآمد جهانی را می‌طلبد. البته ما تولیدکنندگان و تراشکاران حرفه‌ای در کشور داریم اما حوزه کاری آنان سنگ‌های نیمه‌قیمتی مانند فیروزه و عقیق و کواترز است، نه سنگ‌های قیمتی، به همین دلیل اغلب مشکلات و کمبودهای ما مرتبط با صنعت سنگ‌های قیمتی است. وی ادامه داد: برای ورود به عرصه صادرات باید تولیدات ما قابل‌رقابت با کالاهای مشابه خارجی باشد. متاسفانه در بحث صادرات سنگ‌های گران‌قیمت از سایر کشورهای رقیب عقب هستیم و در تراش و فرآوری سنگ‌های قیمتی هنوز به رشدی نرسیدیم که کالای داخلی قابل‌رقابت و به‌اصطلاح بازارگیر باشد. بنا بر آنچه گفته شد باید برای ارتقای کیفیت تولید در این بخش برنامه‌ریزی کنیم و با یک برنامه مدون تعداد و کیفیت تراش و فرآوری را به حدی برسانیم که بتوانیم وارد عرصه صادرات شویم.

سخن پایانی...

حصول جایگاه مناسب در بازارهای بین‌المللی، مستلزم وجود بسترهای متعدد از جمله ایجاد نگاه‌های صادراتی و برنامه‌ریزی برای افزایش کیفیت تولیدات داخلی است. امید می‌رود با فراهم‌سازی این شرایط راه تجارت جهانی برای کشور ما در بخش معدن و صنایع معدنی هموارتر شود.