ما دوست نداریم بیش از این فقیر شویم

پیمان مولوی - مشاور سرمایه‌گذاری : اگر بخواهیم واقعیت‌های کف بازار را ببینیم، در بسیاری از حوزه‌ها فعالان کسب‌وکار در تخصیص و دریافت ارز با مشکل روبه‌رو هستند و چرخه‌های عملیاتی آنها، در حال طولانی‌تر شدن است. به نظر می‌رسد که چندین سال پیاپی، با کنترل واردات در وزارت صمت و همچنین نحوه تخصیص ارز در بانک مرکزی، واردات به‌شدت سرکوب شده است. از ابتدای امسال تا انتهای امسال نزدیک به هزار و ۸۰۰ هزار میلیارد تومان خلق نقدینگی خواهیم داشت. با دلار ۵۰ هزار تومانی، این نقدینگی تقاضایی در حدود ۳۵ تا ۴۰ میلیارد دلار را ایجاد می‌کند.

با فروش نفت و صادرات غیرنفتی کشور نمی‌توانیم این میزان تقاضا را پوشش دهیم. این موضوع در سمت تقاضا، خود را با تورم نشان می‌دهد. برهمین اساس است که با رشد۵۴ درصدی نرخ املاک، مواد خوراکی، طلا و کالاهای مواجه شده و دلار با نوسان کمتری همراه بود.

ثبات قیمت یا فنر ارزی؟

نکته اساسی این است که چگونه می‌شود رقم دلار را ثابت نگاه داشت؟ زیرا دوستان اعتقادی به فنر ارزی ندارند! اما ما دوست نداریم بیش از این فقیر شویم. امیدوارم شاهد روزی که آقای جهانگیری دلار ۴۲۰۰ تومانی را معرفی کرد و ۶ ماه بعد از آن، دلار ۱۸ هزار و ۵۰۰ تومان شد، نباشیم. متاسفانه در اقتصاد ایران شاهد تکرار چندین باره این جهش‌های قیمتی بوده‌ایم و تکرار آن، گزاره‌ای قطعی است.

رشد اقتصادی در گرو رفع تحریم‌

باید در نظر داشت تا زمانی که رشد اقتصادی ایجاد نکنیم، این روند ادامه دارد و شاهد چنین پرش‌های قیمتی برای ارز خواهیم بود. رشد اقتصادی ما در گرو رفع تحریم‌هاست. از سوی دیگر اگر یک سیاست پولی منسجم ضدتورمی نداشته باشیم، با روش‌ها‌ی فعلی فقط می‌توانیم جهش دلار را به تعویق بیاندازیم.

نرخ دلار در ایران و هر جای دیگر بر اساس یک‌سری اتفاقات سیاسی، بین‌المللی و اقتصادی رقم می‌خورد. اما اگر در سال آینده متوسط نرخ دلار حوالی ۵۰ هزار تومان باقی بماند، ما شاهد روند عجیب واگرایی تورم و ارزش پول ملی خواهیم بود. این یعنی سایر دارایی‌ها رشد خواهد کرد و پنجره‌ تبدیل آن دارایی‌ها به دلار برای خروج سرمایه راحت‌تر خواهد شد.

ارزش دلار چقدر است؟

براساس برآوردها از ابتدای امسال، قرار گرفتن متوسط نرخ دلار بین رقم ۴۹ تا ۵۰ هزار تومان قابل پیش‌بینی بود.آنچه به آن تثبیت گفته می‌شود، در واقع متوسط نرخ ارز است. بنابراین بر اساس کاهش ارزش پول ملی، قرارگرفتن نرخ دلار در همین مقدار کنونی، از ابتدای سال قابل پیش‌بینی بود. اگر تورم در ایران حدود ۴۰ درصد و در امریکا سه درصد باشد، مابه‌التفاوت آن ۳۷ درصد می‌شود و متوسط ارزش ریال به میزان ۳۷ درصد، مستعد کاهش ارزش است.

همچنین باید توجه داشت که تورم در ایران هر عددی باشد مابه‌التفاوت آن با تورم در امریکا، عددی بااهمیت است؛ به طور مثال در سال گذشته متوسط نرخ دلار در اقتصاد ایران تقریبا ۳۵ هزار تومان بود. در سالی که دولت در حال تغییر بود، تورم در کشور حدود ۴۰ درصد بود. اگر تورم در امریکا پنج درصد و در ایران ۴۵ درصد باشد، ارزش ریال ۴۰ درصد کاهش پیدا خواهد کرد. دقیقا درحال‌حاضر ما در نقطه کاهش ۴۰ درصدی ریال هستیم. برای سال‌های آتی هم همین روند مصداق دارد. تا زمانی که تورم وجود دارد کاهش ارزش ریال ادامه‌دار است.

بزرگترین ریسک برای بازار ارز

آمدن یک جمهوری‌خواه به کاخ سفید و کم‌شدن فروش نفت ایران در سال آینده میلادی، یک ریسک بزرگ برای اقتصاد ایران خواهد بود. در این صورت دلار همانند الگوی جهش ۴۲۰۰ تومانی به ۱۳ هزار تومانی عمل خواهد کرد.

عوامل موثر در افزایش نرخ ارز

مرتضی عزتی- کارشناس اقتصاد : قطعا افزایش نرخ دلار از ۵۰ هزار تومان به ۵6 هزار تومان عامل اقتصادی هم دارد و چند عامل بازار ارز را تحت تاثیر قرار داده‌ است. عوامل اقتصادی از جمله اساسی‌ترین عواملی هستند که نرخ ارز را تحت تاثیر قرار می‌دهند و اگر عوامل دیگری از جمله موضوعات سیاسی، نظامی، روابط خارجه و... در نوسانات ارزی دخیل هستند، اثر‌گذاری این عوامل به این دلیل بوده که پیش‌بینی می‌شد؛ عوامل غیراقتصادی تعداد متغیرهای اقتصادی را در آینده تغییر می‌دهد، در نتیجه شرایط ایجاد شده نرخ ارز تغییر پیدا می‌کند. به عبارتی دیگر این عوامل موجب شکل‌گیری انتظارات اقتصادی می‌شود و انتظارات اقتصادی در پیش‌بینی آینده دخالت دارد و پیش‌بینی آینده هم نرخ ارز را بالاتر اعلام می‌کند. براساس این پیش‌بینی‌ها فعالان اقتصادی حاضر می‌شوند نرخ بالاتری برای ارز بپردازند. در این شرایط عرضه‌کنندگان ارز هم با توجه به اینکه پیش‌بینی می‌کنند در آینده نرخ ارز افزایش پیدا می‌کند، نرخ فروش ارز را بالاتر اعلام می‌کنند. حال اگر تنشی رخ دهد، ظرفیت تولیدی در اقتصاد ایران آنقدر بالا نیست که بتواند، ارز بیشتری را جذب کند بنابراین به دنبال آن عرضه ارز در کشور کاهش پیدا می‌کند و همچنین اگر تنش نظامی رخ دهد خروج سرمایه افزایش پیدا می‌کند و در این شرایط تقاضای ارز تشدید می‌یابد. در شرایطی که عرضه ارز کاهش پیدا کرده و تقاضا شدت گرفته، نرخ ارز افزایش پیدا می‌کند، فعالان اقتصادی چنین پیش‌بینی می‌کنند و به همین دلیل این محاسبه را دارند که اگر در آینده نزدیک نرخ ارز افزایش پیدا می‌کند، منطقی نیست که الان نرخ ارز را با نرخ کمتری به فروش برسانند و این منطق پیش‌بینی‌های اقتصادی است.

افزایش تقاضای پایان سال

موضوع دیگر این است که آستانه پایان سال قرار داریم و با تقاضا برای سفر و سایر فعالیت‌های اقتصادی که تقاضای ارز را افزایش می‌دهد، نرخ ارز معمولا در این بازه زمانی افزایش پیدا می‌کند این روال سال‌های گذشته هم بوده‌است.

همچنین با توجه به وضعیت اقتصادی کشور که رشد اقتصادی بالایی نداریم و تقاضای خروج سرمایه از کشورمان بالا است، تقاضای ارز افزایش پیدا کرده و همچنین از سوی دیگر تولید و صادرات ایران روند افزایشی ندارد و تقویت نمی‌شود؛ انتظار می‌رود تقاضاهای رو به افزایش، قیمت‌ها را تحت فشار قرار دهد.

احتمال افزایش نرخ دلار تا پایان سال

وی با تاکید بر اینکه این انتظار وجود دارد که نرخ ارز حداقل تا پایان سال رو به افزایش باشد، اظهارکرد: به صورت کلی وقتی تولید کشور رشد پیدا نکرده و در داخل کشور قیمت‌های ریالی افزایش پیدا کرده، منطقی است که خارجی‌ها با این قیمت‌های ریالی موجود که تبدیل به ارز می‌شود؛ کالای داخلی خریداری نکنند.

از این رو، فعال اقتصادی برای تبدیل دلار به ریال به قیمت‌ها فشار وارد کرده و تورم داخلی، صاحبان ارز را وادار می‌کند که نرخ پیشنهادی را متناسب با نرخ قبل ارائه دهند و این عامل باعث جابه‌جایی نرخ ارز می‌شود. اما به دلیل اینکه شوک نسبی از جهت اتفاقات جهت نظامی و سیاسی رخ داده، با فروکش این عوامل افزایش نرخ ارز متوقف شود یا اینکه تا حدی کاهش پیدا کند.

دولت برنامه‌دیگری ندارد

احتمالا برداشت کلی در دولت این است که افزایش یکباره نرخ ارز تحت تاثیر اتفاقات نظامی و سیاسی اخیر در منطقه بوده و کنترل این اتفاقات در اختیار دولت نیست. از سوی دیگر دولت هر برنامه‌ای که درباره کنترل بازار ارز و نوسانات ارزی داشته را به اجرا رسانده‌ است و به نظر می‌رسد برنامه دیگری در این شرایط برای کنترل بازار ارز ندارد و همین حد می‌توانست اقداماتی را انجام دهد.

اگر این جریان و انفعال دولت برای کنترل افزایش نرخ ارز ادامه پیدا کند و همچنین رخدادهای شوک‌های برون‌زای غیراقتصادی تدوام داشته و حتی تشدید شود، احتمالا افزایش نرخ ارز ادامه‌دار خواهد بود مگر اینکه اقداماتی در جهت جلوگیری‌ از تنش‌ها و مهار افزایش نرخ دلار انجام شد.

به سمت ارز تک نرخی برویم

حسین صمصامی- رئیس دانشکده اقتصاد دانشگاه شهید بهشتی: زمانی که دولت ارز ۲۸۵۰۰ تومانی برای کالاهای اساسی پرداخت می‌کند جای نگرانی برای نوسان در بازار غیررسمی وجود ندارد. اغلب نیازها از طریق مرکز مبادله ارز و طلای ایران پوشش داده می‌شود و جای نگرانی از این بابت نیست اما متاسفانه زمانی که این بازار نوسان پیدا می‌کند برخی کارشناسان تاکید دارند که نرخ پایه باید هم راستا با بازار غیررسمی حرکت کند در حالی که این موضوع کاهش قدرت خرید را به دنبال دارد.

اغلب نوسانات ارز در طول سال‌های گذشته در زمستان اتفاق افتاده که نزدیک‌ترین گرانی به سال گذشته برمی‌گردد که تا بیش از ۶۰ هزار تومان قیمت هر دلار بالا رفت اما پس از مدتی کاهش یافت. زمانی که بانک مرکزی ارز ارزان‌تر در اختیار تولیدکنندگان و متقاضیان قرار می‌دهد باید نهادهای نظارتی دیگر وارد عمل شوند تا قیمت کالاها نیز بر اساس همان نرخ باشد. تنش‌های منطقه‌ای باعث نوسانات نرخ ارز شده و به نظر می‌رسد اگر بانک مرکزی سیاست‌های خود را در این زمینه تقویت کند و شرایطی را فراهم کند که بازار غیررسمی قاچاق شناخته شود و فعالیتی در آن صورت نگیرد در مسیر بهتری قرار خواهیم گرفت و اینگونه نوسانات را شاهد نخواهیم بود.

برای کنترل نرخ ارز، بانک مرکزی سیاست تثبیت نرخ ارز را به طور کامل اجرا کند و شرایط را به سمتی ببرد که ارز تک نرخی داشته باشیم. همچنین باید سیاست‌های بازگشت نرخ ارز حاصل از صادرات نیز به درستی اجرا شود، به این دلیل که اغلب بنگاه‌های تولیدی از انرژی یارانه‌ای بهره می‌برند و باید ارز خود را به کشور بازگردانند.

سخن پایانی

شاخص ارزی در روز‌های پایانی هفته گذشته به رشد قیمت خود ادامه داد. به‌نظر می‌رسد برآیند نیرو‌های مختلف در بازار موجب رشد سطح تقاضا و به تبع آن رشد نرخ ارز شده است.هرچند که بررسی‌های به‌عمل آمده از روند بازار‌های ارز و طلا در ماه‌های پایانی سالیان گذشته حاکی از آن است که هر ساله در زمستان، حجم کلی تقاضا برای ارز و طلا افزایش می‌یابد. برخی از تحلیلگران این تقاضا را به‌دلیل شروع تسویه‌حساب‌های ارزی فعالان اقتصادی می‌دانند. علاوه بر موارد ذکر شده، تحولات نظامی روزهای اخیر در منطقه نیز عامل مهمی در راستای افزایشی شدن قیمت ارز است. برخی افراد نیز با هدف کسب سود از این روند‌های افزایشی در نقش خریدار ظاهر شده و موجب رشد قیمت ارز می‌شوند.